Research Article
Year 2025,
Volume: 24 Issue: 2, 458 - 478, 29.04.2025
Abstract
Medeniyetlere ait savunma sistemlerinden biri kalelerdir. Coğrafi olarak önemli yerlerde inşa edilen kalelerin en temel işlevi iskân edildikleri yeri düşman işgalinden korumaktır. Devletlerin idari, siyasi ve ekonomik yapılanmasında rol oynayan kaleler Anadolu’daki pek çok kentte bulunmaktadır. Orta Çağ’da stratejik öneme sahip yerlerin muhafaza edilmesi için inşa edilen kalelerden biri de Çimdin Kale (Eski Kale)’dir. Orta Çağ kaynaklarında “Qal’at Jumlayn” olarak yer alan Çimdin Kale, aynı kaynaklarda “Shabakhtan” olarak geçen Tektek Dağları bölgesinde, Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesine bağlı Eski Kale Köyü’nde kayalık bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kalenin 11. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar çeşitli dönemlerde tamir edilerek kullanıldığı bilinmektedir. Türk ve İslâm Tarihi açısından önemli olan Çimdin Kale’nin şimdiye kadar üzerinde durulmamış olması önemli bir eksikliktir. Bu çalışmada konuyla ilgili daha önce yapılan araştırmalar göz önüne alınarak, Çimdin Kale’nin stratejik konumu ve içinde yer aldığı tarihi olaylara kısaca değinilmiş, Orta Çağ’da üstlenmiş olduğu fonksiyonlarına ve önemine işaret edilmiştir. Bizans, Eyyubi ve Memluk dönemlerinde kullanıldığı anlaşılan kalenin yapısal ögelerinden ve mimari özelliklerinden bahsedilerek, mimari elemanlar yönünden benzer olduğu savunma yapıları ile karşılaştırması yapılmıştır. Anlatımlar, kitabeler, mevcut haritalar, güncel fotoğraflar ve alan çalışmasından elde edilen verilerle desteklenerek devam etmiştir. Sonuçta kale ile ilgili bazı noktalar aydınlatılmış, kalenin günümüzdeki durumu değerlendirilmiş ve önerilerde bulunulmuştur.
Keywords
References
- Aalund, F. (1991). Vernacular tradition and the Islamic architecture of Bosra. (Unpublished Ph.D thesis). The Royal Academy of Fine Arts School of Architecture, Copenhagen.
- Albayrak, Y. (2017). Şanlıurfa Kale Eteği Nekropolü kaya mezarları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36, 269-279.
- Ay, E. (1999). Yukarı Habur bölgesi iki Cırcıp Vadisi ve çevresinin arkeolojik araştırması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Ayan, N., Özen, F. (2017). Tarihsel süreç içinde Selçuklular devrinde Halep Kalesi. Journal of Turkish Studies, 12 (1), 33-54.
- Bell, G. (1982). The churches and monasteries of the Tur'Abdin. Mango, M. M. (Ed.). London: The Pindar Press.
- Boran, A. (2002). Türk sanatında kale mimarisi. Türkler ansiklopedisi. (Cilt 7, s. 876-892). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Boran, A. (2006). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kaleleri. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk sanatı ve kültürü Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli’ye armağan (s. 275-288). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Boran, A., Sözlü, H. (2013). Ceyhan Yılan Kale. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU Armağanı), 6 (25), 140-154.
- Boran, A., Erdal, Z. (2013). Halep şehir dokusu ve vakıf eserleri. Vakıf medeniyeti ve şehir sempozyumu (Cilt 1, s. 117-140). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Demir, A. (2008). Urfa ve çevresi Eyyübiler tarihi. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları.
- Demirkent, I. (1989). Urfa Haçlı Kontluğu tarihine bir bakış (1098-1146). Belleten, 53 (206), 167-174.
- Dönmez, A., Brice, W. C. (1949). Distributions of early pottery of south east Turkey. Iraq, 11, 44-58.
- Eddé, A. M. (1994). Al-Makīn Ibn al-ʿAmīd, chronique des Ayyoubides (602-658/1205-6-1259-60). Paris: Académie des Inscriptions et Belles-Lettres.
- Ekinci, A., Paydaş, K. (2008). Taş Devri’nden Osmanlı’ya Urfa tarihi. Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- Eyice, S. (1974). Kale. Türk ansiklopedisi. (Cilt 21, s. 137-148). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
- Eyice, S. (2001). Kale. TDV İslâm ansiklopedisi. (Cilt 24, s. 234-242). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Guyer, S. (1916). Reisen in Mesopotamien - von Diyarbakir über Urfah nach Aintab. Petermanns geographische mitteilungen. (Zittern 62, s. 299-301). Almanya: Justus Perthes.
- Güzel, A. (2009). Tarih öncesi bir yerleşme olan Şanlıurfa’nın kuruluşuna etki eden coğrafi faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, 19, 108-129.
- Hellenkemper, H. (2012). Ortaçağ’da Kommagene. Fırat kıyısında tanrı krallar Kommagene’de yeni kazılar ve araştırmalar. (s. 266-276). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Kaplan, F. (2020). Viranşehir’in (Şanlıurfa) kuruluş ve gelişmesinde etkili olan coğrafi faktörler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (106), 432-456.
- Karataş, M. (2012). Şanlıurfa ve ilçelerinde kitabeler. Konya: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- Kaya, N. (2023). Émergence et développement de l'architecture Ayyoubide en Haute Mésopotamie (XII-XVème siècles):éléments pour une histoire architecturale, épigraphique et ornementale. (Unpublished Ph.D Thesis). University of Paris I Panthéon-Sorbonne, Paris.
- Kılıç, İ. (2021). Horasan harcında yumurta akı kullanımının incelenmesi. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 7 (1), 122-134.
- Kılıç Demircan, R., Ünay, A. İ. (2022). Büyük kütleli tarihi kale ve sur duvarlarının çevresel etkiler altında yapısal dengelerinin analitik yöntemlerle değerlendirilmesi. Politeknik Dergisi, 25 (2), 545-555.
- Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk şehri tarihi gelişmesi sosyal ve fiziki özellikleri üzerinde bazı gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7, 53-76.
- Küçüksipahioğlu, B. (2014). Mosul and Aleppo governor Imad Al-Din Zangi’s fight against the Crusaders. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 79-96.
- Küçüktağ, S. (2013). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne göre doğu ve güneydoğu Anadolu’daki bazı kaleler ve diğer kaynaklarla mukayeseli incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Kürkçüoğlu, A. C. (2000). Harran yolların buluştuğu kent. Ankara: Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları.
- Kürkçüoğlu, A. C., Akalın, M., Kürkçüoğlu, S., Güler S. E. (2002). Şanlıurfa uygarlığın doğduğu şehir. Ankara: Şurkav Yayınları.
- Lloyd, S., Brice, W. (1951). Harran. Anatolian Studies, 1, 77-111.
- Mitchell, S. (1983). Armies and frontiers in Roman and Byzantine Anatolia. Oxford: British Archaeological Reports Oxford Ltd.
- Morray, D. W. (1993). Qal‘at Jumlayn a fortress of Sabahtan. Bulletin d'études orientales, 45, 161-182.
- Morray, D. W. (1997). Shabakhtān. The encyclopaedia of Islam. (Volume IX, s. 153-154) Leiden: Brill.
- Ödekan, A. (1997). Kale. Eczacıbaşı sanat ansiklopedisi. (Cilt 2, s. 932-933). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
- Rey, E. (1883). Les colonies franques de Syrie aux XII et XIII siècles. Paris: Picard.
- Rice, D. S. (1952). Medieval Ḥarrān: studies on its topography and monuments I. Anatolian Studies, 2, 36-84.
- Rice, D. S., Segal, J. B. (1957). Annual report of management and of the director for 1956. Anatolian Studies, 7, 3-13.
- Saner, T. (1995). İyonya ve Karya’da Hellenistik duvar örgüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
- Sauchau, E. (1883). Reise in Syrien und Mesopotamien. Leipzig: F. A. Brockhaus.
- Sinclair, T. A. (1990). Eastern Turkey: An architectural and archaeological survey. Volume IV. London: The Pindar Press.
- Streck, M. (1979). Birecik. İslâm ansiklopedisi. (Cilt 2, s. 629-632). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Şancı, F. (2010). Adıyaman ilinin kültürel varlıklarının turizme kazandırılabilirliği (Yeni Kale örneği). II. Ulusal medeniyetler kavşağı Adıyaman sempozyumu güneşe yürümek (s. 305-318). İstanbul: Adıyamanlılar Vakfı Yayınları.
- Şeşen, R. (1996). Harran tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Tonghini, C. (2018). The citadel of Sanlıurfa and the evolution of Muslim military architecture. Bernardini, M. ve Taddei, A. (Ed.). 15th ınternational congress of Turkish art (s. 615-751). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Topçu, İ. B., Canbaz, M., Karanfil, H. (2005). Horasan harç ve betonunun özellikleri. Yapı mekaniği semineri 2005 (s. 99-107). Eskişehir.
- Üçdağ, B. (2015). Şanlıurfa 2013 yılı Çimdin Kale kurtarma kazısı. 23. müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu. (s. 47-54). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Von Oppenheim, M. F. (1909). Arabische ınschriften. Leipzig: J.C. Hinrichs.
- Von Oppenheim, M. F. (1913). Inschriften aus Syrien, Mesopotamien und Kleinasien-Gesammelt im Jahre 1899. Leipzig: J. C. Hinrichs.
- Yıldız, A. (2007). Kaleler şehri Osmaniye. Ankara: Osmaniye Valiliği Yayınları.
Year 2025,
Volume: 24 Issue: 2, 458 - 478, 29.04.2025
Abstract
One of the defense systems of civilizations is castles. The most basic function of castles built in geographically important places is to protect the place of settlement from enemy occupation. Castles, which play a role in the administrative, political and economic structuring of states, are located in many cities in Anatolia. One of the castles built to protect strategically important places, especially in the Middle Ages, is Çimdin Castle (Old Castle). Çimdin Castle, which is referred to as “Qal’at Jumlayn” in medieval sources, is located in the Tektek Mountains region, which is referred to as “Shabakhtān” in the same sources, and it is located on a rocky hill in Eski Kale Village in Viranşehir district of Şanlıurfa. It is known that the castle was repaired and used in various periods from the 11th century to the 14th century. It is an important deficiency that the medieval Çimdin Castle, which is important in terms of Turkish and Islamic history, has not been emphasized until now. In this study, taking into account the previous research on the subject, the strategic location of Çimdin Castle and the historical events in which it took place are briefly explained, and then its functions and importance in the Middle Ages are pointed out. The structural elements and architectural features of the castle, which is understood to have been used during the Byzantine, Ayyubid and Mamluk periods, were mentioned and compared with similar defense structures in terms of architectural elements. The narratives were supported by inscriptions, existing maps, current photographs and data obtained from fieldwork. As a result, some points about the castle were illuminated, the current state of the castle was evaluated and suggestions were made.
Keywords
References
- Aalund, F. (1991). Vernacular tradition and the Islamic architecture of Bosra. (Unpublished Ph.D thesis). The Royal Academy of Fine Arts School of Architecture, Copenhagen.
- Albayrak, Y. (2017). Şanlıurfa Kale Eteği Nekropolü kaya mezarları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36, 269-279.
- Ay, E. (1999). Yukarı Habur bölgesi iki Cırcıp Vadisi ve çevresinin arkeolojik araştırması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Ayan, N., Özen, F. (2017). Tarihsel süreç içinde Selçuklular devrinde Halep Kalesi. Journal of Turkish Studies, 12 (1), 33-54.
- Bell, G. (1982). The churches and monasteries of the Tur'Abdin. Mango, M. M. (Ed.). London: The Pindar Press.
- Boran, A. (2002). Türk sanatında kale mimarisi. Türkler ansiklopedisi. (Cilt 7, s. 876-892). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Boran, A. (2006). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kaleleri. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk sanatı ve kültürü Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli’ye armağan (s. 275-288). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Boran, A., Sözlü, H. (2013). Ceyhan Yılan Kale. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU Armağanı), 6 (25), 140-154.
- Boran, A., Erdal, Z. (2013). Halep şehir dokusu ve vakıf eserleri. Vakıf medeniyeti ve şehir sempozyumu (Cilt 1, s. 117-140). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Demir, A. (2008). Urfa ve çevresi Eyyübiler tarihi. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları.
- Demirkent, I. (1989). Urfa Haçlı Kontluğu tarihine bir bakış (1098-1146). Belleten, 53 (206), 167-174.
- Dönmez, A., Brice, W. C. (1949). Distributions of early pottery of south east Turkey. Iraq, 11, 44-58.
- Eddé, A. M. (1994). Al-Makīn Ibn al-ʿAmīd, chronique des Ayyoubides (602-658/1205-6-1259-60). Paris: Académie des Inscriptions et Belles-Lettres.
- Ekinci, A., Paydaş, K. (2008). Taş Devri’nden Osmanlı’ya Urfa tarihi. Şanlıurfa: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- Eyice, S. (1974). Kale. Türk ansiklopedisi. (Cilt 21, s. 137-148). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
- Eyice, S. (2001). Kale. TDV İslâm ansiklopedisi. (Cilt 24, s. 234-242). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Guyer, S. (1916). Reisen in Mesopotamien - von Diyarbakir über Urfah nach Aintab. Petermanns geographische mitteilungen. (Zittern 62, s. 299-301). Almanya: Justus Perthes.
- Güzel, A. (2009). Tarih öncesi bir yerleşme olan Şanlıurfa’nın kuruluşuna etki eden coğrafi faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, 19, 108-129.
- Hellenkemper, H. (2012). Ortaçağ’da Kommagene. Fırat kıyısında tanrı krallar Kommagene’de yeni kazılar ve araştırmalar. (s. 266-276). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Kaplan, F. (2020). Viranşehir’in (Şanlıurfa) kuruluş ve gelişmesinde etkili olan coğrafi faktörler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (106), 432-456.
- Karataş, M. (2012). Şanlıurfa ve ilçelerinde kitabeler. Konya: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
- Kaya, N. (2023). Émergence et développement de l'architecture Ayyoubide en Haute Mésopotamie (XII-XVème siècles):éléments pour une histoire architecturale, épigraphique et ornementale. (Unpublished Ph.D Thesis). University of Paris I Panthéon-Sorbonne, Paris.
- Kılıç, İ. (2021). Horasan harcında yumurta akı kullanımının incelenmesi. Kırklareli Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 7 (1), 122-134.
- Kılıç Demircan, R., Ünay, A. İ. (2022). Büyük kütleli tarihi kale ve sur duvarlarının çevresel etkiler altında yapısal dengelerinin analitik yöntemlerle değerlendirilmesi. Politeknik Dergisi, 25 (2), 545-555.
- Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk şehri tarihi gelişmesi sosyal ve fiziki özellikleri üzerinde bazı gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7, 53-76.
- Küçüksipahioğlu, B. (2014). Mosul and Aleppo governor Imad Al-Din Zangi’s fight against the Crusaders. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 79-96.
- Küçüktağ, S. (2013). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne göre doğu ve güneydoğu Anadolu’daki bazı kaleler ve diğer kaynaklarla mukayeseli incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Kürkçüoğlu, A. C. (2000). Harran yolların buluştuğu kent. Ankara: Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları.
- Kürkçüoğlu, A. C., Akalın, M., Kürkçüoğlu, S., Güler S. E. (2002). Şanlıurfa uygarlığın doğduğu şehir. Ankara: Şurkav Yayınları.
- Lloyd, S., Brice, W. (1951). Harran. Anatolian Studies, 1, 77-111.
- Mitchell, S. (1983). Armies and frontiers in Roman and Byzantine Anatolia. Oxford: British Archaeological Reports Oxford Ltd.
- Morray, D. W. (1993). Qal‘at Jumlayn a fortress of Sabahtan. Bulletin d'études orientales, 45, 161-182.
- Morray, D. W. (1997). Shabakhtān. The encyclopaedia of Islam. (Volume IX, s. 153-154) Leiden: Brill.
- Ödekan, A. (1997). Kale. Eczacıbaşı sanat ansiklopedisi. (Cilt 2, s. 932-933). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
- Rey, E. (1883). Les colonies franques de Syrie aux XII et XIII siècles. Paris: Picard.
- Rice, D. S. (1952). Medieval Ḥarrān: studies on its topography and monuments I. Anatolian Studies, 2, 36-84.
- Rice, D. S., Segal, J. B. (1957). Annual report of management and of the director for 1956. Anatolian Studies, 7, 3-13.
- Saner, T. (1995). İyonya ve Karya’da Hellenistik duvar örgüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
- Sauchau, E. (1883). Reise in Syrien und Mesopotamien. Leipzig: F. A. Brockhaus.
- Sinclair, T. A. (1990). Eastern Turkey: An architectural and archaeological survey. Volume IV. London: The Pindar Press.
- Streck, M. (1979). Birecik. İslâm ansiklopedisi. (Cilt 2, s. 629-632). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Şancı, F. (2010). Adıyaman ilinin kültürel varlıklarının turizme kazandırılabilirliği (Yeni Kale örneği). II. Ulusal medeniyetler kavşağı Adıyaman sempozyumu güneşe yürümek (s. 305-318). İstanbul: Adıyamanlılar Vakfı Yayınları.
- Şeşen, R. (1996). Harran tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Tonghini, C. (2018). The citadel of Sanlıurfa and the evolution of Muslim military architecture. Bernardini, M. ve Taddei, A. (Ed.). 15th ınternational congress of Turkish art (s. 615-751). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Topçu, İ. B., Canbaz, M., Karanfil, H. (2005). Horasan harç ve betonunun özellikleri. Yapı mekaniği semineri 2005 (s. 99-107). Eskişehir.
- Üçdağ, B. (2015). Şanlıurfa 2013 yılı Çimdin Kale kurtarma kazısı. 23. müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu. (s. 47-54). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Von Oppenheim, M. F. (1909). Arabische ınschriften. Leipzig: J.C. Hinrichs.
- Von Oppenheim, M. F. (1913). Inschriften aus Syrien, Mesopotamien und Kleinasien-Gesammelt im Jahre 1899. Leipzig: J. C. Hinrichs.
- Yıldız, A. (2007). Kaleler şehri Osmaniye. Ankara: Osmaniye Valiliği Yayınları.
There are 49 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Cultural Geography, Medieval Age Archeology, Political and Civilization History of Islam, Medieval Cities |
| Journal Section | Archaeology |
| Authors | |
| Publication Date | April 29, 2025 |
| Submission Date | November 8, 2024 |
| Acceptance Date | April 11, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 24 Issue: 2 |
