The Contribution of the Commentators in the Development of the Science of Nahw: An Analysis on Khatīb al-Shirbīnī's Nūru al-Sajiyya Fī Halli Alfāzi al-Ājurrūmiyya
Abstract
In the historical process, many works on the science of grammar have been written. Among these works, one of the most readable ones is Ibn al-Ajurrūm's (d. 723/1323) namely al-Ajurrūmiyya. Although Ibn al-Ajurrūm's work in question was written in a summary form, it covers the basic topics of the science of grammar in general. One of the scholars who wrote a commentary on al-Ajurrūmiyya was al-Khatīb al-Shirbīnī (d. 977/1570). A versatile scholar, al-Khatīb al-Shirbīnī wrote many valuable works in the fields of fiqh, tafsīr, Arabic language and literature. One of these works is Nūr al-sajiyya fī halli alfāzi al-Ājurrūmiyya. This work is a commentary on Ibn Ājurrūm's al-Ājurrūmiyya. Shirbīnī wrote his commentary taking into account the level of students who are new learners of the Arabic language and wrote it in a simple and comprehensible language free from metaphors and literary arts. In his commentary, he explained in detail the topics summarized in al-Ajurrūmiyya, and when necessary, he included additional information by observing the order of topics. Therefore, when Shirbīnī's commentary is analyzed in terms of both content and the language and style he used, it can be said that it has an important place in Arabic language teaching. It can also be said that it is a useful source work for beginners in Arabic language education. In this study, which was conducted in the form of literature review, after providing information about Ibn Ājurrūm's al-Ājurrūmiyya, Shirbīnī and his work entitled Nūru al-sajiyya fī halli alfāzi al-Ājurrūmiyya, Shirbīnī's commentary in question was discussed in detail. Thus, this study aims to reveal the commentary method of al-Shirbīnī's work, its contribution to the Arabic language and its value.
References
- Akçakoca, Y. (2023). Arap dilinin temel dayanakları Semâ-İcmâ-Kıyas-İstishâb. ed. Hanifi Şahin. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları. Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. (1997). Hizânetü’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arap. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
- Çavuşoğlu, A. H. (2010). “Şirbînî, Hatîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (39), 189-191.
- Demir, İ. (2015). İbn Mu’tî’nin Kitâbu’l-Fusûl fîn-Nahv adlı eserinde istişhâd, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (3), 16-35.
- Durmuş, İ. (2001). İstişhâd, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (23), 396-397.
- Ergin, M. C. (2003). Basra ve Kûfe ekollerinin kullandıkları farklı nahiv terimleri. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1), 39-65.
- Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. (2003.) Kitâbu’l-‘Ayn. (thk. Abdulhamid Hendâvî,). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye,
- Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb. (2005). Kamûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî. (1993.). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâder.
- İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât, Abdurrahmân. (2016). el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. thk. Hasan Hamed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- İbnu’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. (1986). Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Abdu’l Kâdir el-Arnaût-Mahmud el-Arnaût. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
- Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdullah Hâci Halife. (ts.). Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabi.
- Kehhâle, Ömer Rıza. (1993). Mu‘cemu’l-muellifîn terâcimu musannifi’l-kutubi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
- Kılıç, H. (1999). “İbn Âcurrûm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (19), 295-296. İstanbul: TDV Yayınları.
- Küçüksarı, M. (2018). Dil öğretimi metodolojisi ve yaklaşım farklılıkları bakımından İbn Âcurrûm’un el-Mukaddimetu’l-Âcurrûmiyye’si ve Birgivî’nin el-‘Avâmil’i üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59 (1), 221-250.
- Razî, Ebû Bekir Muhammed b. Şemsiddin. (2010). Muhtaru’s-Sihah. nşr. Eymen Abdurrezzak eş-Şevvâ. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ’/ Dâru’l-Menhel Nâşirûn.
- Sanhâcî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Dâvûd. (2023). el-Âcurrûmiyye, İstanbul: Hâşimî Yayınevi.
- Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2005). Buğyetü’l-vu‘ât fî tabâkâti’l-luğaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
- Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2006). el-İktirâh fî usûlin-nahv. thk. Abdulhakîm Atiyye. Dâru’l-Beyrûtî, Dımaşk.
- Şensoy, S. (2010). “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları.
- Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. (2013). Nûru’s-seciyye fî halli elfâzi’l-Âcurrûmiyye. Beyrut: Dâru’l-Minhâc.
- Tehânevî, Muhammed b. Ali. (1996). Mevsûatu keşşâfi ıstılâhati’l-fünûn ve’l-‘ulûm. nşr. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn.
- Tekin, M. (2020). Kurân ile istişhâd yöntemi açısından Hatîb eş-Şirbîni’nin Nûru’s-Seciyye fî Halli Elfâzi’l-Âcurrûmiyye adlı eseri. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 152-166.
- Tural, H. (1990). Arap dilinde şiir ve hadisle istişhâd meselesi, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (9), 67-79.
- Ülker, Ş. (2019). Şerhu İbn ‘Akîl’de istişhâd yöntemi, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (23), 441-459.
- Ülker, Ş. (2021). İbn Akîl ve Elfiyye Şerhi, ed. Emin Cengiz, Ankara: İlâhiyât yayınları.
- Ziriklî, Hayruddîn. (2002). el-A’lâm. Beyrut: Dâru'l-‘İlm lil-Melâyîn.
Nahiv İlminin Gelişiminde Şârihlerin Katkısı: Hatîb eş-Şirbînî’nin Nûru’s-Seciyye Fî Halli Elfâzi’l-Âcurrûmiyye Adlı Eseri Özelinde Bir İnceleme
Abstract
Tarihî süreçte nahiv ilmine dair birçok eser telif edilmiştir. Bu eserler arasında rağbet görmüş olanlardan bir tanesi de İbn Âcurrûm’un (ö. 723/1323) el-Âcurrûmiyye adlı eseridir. İbn Âcurrûm’un söz konusu eseri özet bir şekilde telif edilmesine rağmen nahiv ilminin genel olarak temel konularını içermektedir. Eser üzerine birçok şerh çalışması yapılmıştır. el-Âcurrûmiyye üzerine şerh yazan âlimlerden biri de el-Hatîb eş-Şirbînî’dir (ö. 977/ 1570). Çok yönlü bir âlim olan Şirbînî, fıkıh, tefsir, Arap Dili ve Edebiyatı alanlarında olmak üzere birçok değerli eser telif etmiştir. Bu eserlerden biri de İbn Âcurrûm’un el-Âcurrûmiyye’si üzerine yazılmış bir şerh olan Nûru’s-seciyye fî halli elfâzi’l-Âcurrûmiyye’dir. Şirbînî, şerhini Arap dilini yeni öğrenen öğrencilerin seviyelerini dikkate alarak mecaz ve edebî sanatlardan uzak, sade ve anlaşılır bir dille yazmıştır. O, şerhinde el-Âcurrûmiyye’de özet bir şekilde ele alınan konuları ayrıntılı bir şekilde açıklamış, gerektiğinde konu sıralamasını gözeterek ek bilgilere de yer vermiştir. Dolayısıyla Şirbînî’nin eseri hem muhteva hem de kullandığı dil ve üslup açısından incelendiğinde Arap dili öğretiminde önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Ayrıca Arap dili öğrenimine yeni başlayanlar için faydalı bir kaynak eser olduğunu da söylemek mümkündür. Doküman inceleme ve literatür taraması şeklinde gerçekleştirilen bu çalışmada İbn Âcurrûm’un el-Âcurrûmiyye’si, Şirbînî ve Nûru’s-seciyye fî halli elfâzi’l-Âcurrûmiyye adlı eseri hakkında bilgi verildikten sonra, Şirbînî’nin söz konusu şerhi ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Böylece bu çalışma, Şirbînî’nin eserinin şerh yöntemini, Arap diline olan katkısını ve değerini ortaya koymayı amaçlamıştır.
References
- Akçakoca, Y. (2023). Arap dilinin temel dayanakları Semâ-İcmâ-Kıyas-İstishâb. ed. Hanifi Şahin. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları. Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. (1997). Hizânetü’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arap. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
- Çavuşoğlu, A. H. (2010). “Şirbînî, Hatîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (39), 189-191.
- Demir, İ. (2015). İbn Mu’tî’nin Kitâbu’l-Fusûl fîn-Nahv adlı eserinde istişhâd, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (3), 16-35.
- Durmuş, İ. (2001). İstişhâd, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (23), 396-397.
- Ergin, M. C. (2003). Basra ve Kûfe ekollerinin kullandıkları farklı nahiv terimleri. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1), 39-65.
- Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. (2003.) Kitâbu’l-‘Ayn. (thk. Abdulhamid Hendâvî,). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye,
- Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb. (2005). Kamûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm Arkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî. (1993.). Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâder.
- İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât, Abdurrahmân. (2016). el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. thk. Hasan Hamed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- İbnu’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. (1986). Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Abdu’l Kâdir el-Arnaût-Mahmud el-Arnaût. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
- Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdullah Hâci Halife. (ts.). Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabi.
- Kehhâle, Ömer Rıza. (1993). Mu‘cemu’l-muellifîn terâcimu musannifi’l-kutubi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
- Kılıç, H. (1999). “İbn Âcurrûm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (19), 295-296. İstanbul: TDV Yayınları.
- Küçüksarı, M. (2018). Dil öğretimi metodolojisi ve yaklaşım farklılıkları bakımından İbn Âcurrûm’un el-Mukaddimetu’l-Âcurrûmiyye’si ve Birgivî’nin el-‘Avâmil’i üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 59 (1), 221-250.
- Razî, Ebû Bekir Muhammed b. Şemsiddin. (2010). Muhtaru’s-Sihah. nşr. Eymen Abdurrezzak eş-Şevvâ. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ’/ Dâru’l-Menhel Nâşirûn.
- Sanhâcî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Dâvûd. (2023). el-Âcurrûmiyye, İstanbul: Hâşimî Yayınevi.
- Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2005). Buğyetü’l-vu‘ât fî tabâkâti’l-luğaviyyîn ve’n-nühât. thk. Muhammed Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
- Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2006). el-İktirâh fî usûlin-nahv. thk. Abdulhakîm Atiyye. Dâru’l-Beyrûtî, Dımaşk.
- Şensoy, S. (2010). “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları.
- Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. (2013). Nûru’s-seciyye fî halli elfâzi’l-Âcurrûmiyye. Beyrut: Dâru’l-Minhâc.
- Tehânevî, Muhammed b. Ali. (1996). Mevsûatu keşşâfi ıstılâhati’l-fünûn ve’l-‘ulûm. nşr. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn.
- Tekin, M. (2020). Kurân ile istişhâd yöntemi açısından Hatîb eş-Şirbîni’nin Nûru’s-Seciyye fî Halli Elfâzi’l-Âcurrûmiyye adlı eseri. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 152-166.
- Tural, H. (1990). Arap dilinde şiir ve hadisle istişhâd meselesi, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (9), 67-79.
- Ülker, Ş. (2019). Şerhu İbn ‘Akîl’de istişhâd yöntemi, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (23), 441-459.
- Ülker, Ş. (2021). İbn Akîl ve Elfiyye Şerhi, ed. Emin Cengiz, Ankara: İlâhiyât yayınları.
- Ziriklî, Hayruddîn. (2002). el-A’lâm. Beyrut: Dâru'l-‘İlm lil-Melâyîn.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Arabic Language and Rhetoric |
| Journal Section | Theology |
| Authors | |
| Publication Date | April 29, 2025 |
| Submission Date | December 14, 2024 |
| Acceptance Date | March 27, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 24 Issue: 2 |
