Research Article
BibTex RIS Cite

YETİŞKİNLERİN DİNİ TUTUMLARININ VE YAPAY ZEKÂYA YÖNELİK KAYGILARININ ALT FAKTÖRLERİ ARALARINDAKİ ETKİLEŞİM

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 281 - 310, 30.06.2025

Yeliz Akkaya Türkol

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1655169

Abstract

Bir kişinin herhangi bir konudaki düşünce, duygu ve davranış dünyasına “tutum” denir. Tutum, bireyin olay ya da duruma hangi konjonktürden baktığını gösterir. Yaşamdaki olay ya da olgulara yönelik bireyin kabullerine göre şekillendirmesi ise “dini tutum” olarak tanımlanır. Dini bireyin bir olay ya da durum karşısında dini hükümlere göre düşünebilmesi, duygulanım geliştirebilmesi ve davranış sergileyebilmesidir. Ulaşım sektöründeki teknolojik atılımlar kutsal mekânlara ziyaretleri kolaylaştırmış, kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler aynı dine mensup insanların bir araya gelmesini sağlamış, internet ve sosyal medya dinlerin yayılmasını kolaylaştırmıştır. Teknolojik gelişmeler dinlere fayda sağlamanın yanı sıra kurumsal dinlerin değişim ve dönüşümünü de beraberinde getirmiştir. Böylelikle inanç dünyası yüzyıllar boyunca değişmiş, dönüşmüş ve günümüze kadar ulaşmıştır. Bu çalışmada gelişen teknolojinin son açılımı olan Yapay Zekâ ve din olgusu ele alınmıştır. Yapay Zekâ yapay sinir ağlarının derinlemesine öğrenmesi ile düşünen makineler/uygulamalar ve robotlar dünyasına kapı aralamıştır. Bu durum bazı kişilerde heyecana neden olurken bazı bireylerde de kaygıya neden olmaktadır. Kullanımı her geçen gün artan Yapay Zekâ teknolojilerinden faydalanabilecek kişilerin kaygıları nedeni ile çağın gerisinde kalmamaları sağlanmalıdır. Literatürde yer alan çalışmalarda Yapay Zekâya yönelik kaygı düzeyini etkileyen birçok değişken olduğu görülmektedir. Bu çalışmanın amacı bireylerin dini tutum düzeylerinin Yapay Zekâya yönelik kaygıları üzerindeki etkisini özgün olarak alt faktörler açısından incelemektir. Dini Tutum Ölçeği'nin duygu, ilişki, biliş ve davranış alt boyutları ile Yapay Zekâ Kaygı Ölçeği'nin öğrenme, iş değişikliği, sosyo-teknik körlük ve Yapay Zekâ yapılandırması alt boyutları arasındaki etkileşim incelenmiştir. Bu sayede çağın bir gerekliliği haline gelen Yapay Zekâ ile ilgili kaygıları olan bireyler için hangi dini tutum alt boyutunun etkili olduğunu bulmak ve bu konuda neler yapılabileceği hakkında fikir oluşturmak amaçlanmıştır. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Ok tarafından geliştirilen “Ok-Dini Tutum Ölçeği” ile Wang ve Wang tarafından geliştirilen, Akkaya ve arkadaşları tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Yapay Zekâ Kaygı Ölçeği” kullanılmıştır. Çorum ilinde 400 Müslüman yetişkin birey üzerinde uygulanan çalışmada, katılımcıların cinsiyetleri ve Yapay Zekâ hakkındaki bilgi düzeyi öğrenilmiştir. Çalışmada veriler E-form uygulaması ile toplanmış, SPSS ve Jamovi programları ile değişkenlerin normal dağılımına göre parametrik veya parametrik olmayan analizler ile uygulanmıştır. Etki ölçümünün istatistiksel analizinde ise regresyon analizinden daha kapsamlı olan Yapısal Eşitlik Modellemesi ve Yol Analizi uygulanmıştır. Sonuç olarak, kadınların Yapay Zekâ Kaygılarının erkeklere göre daha yüksek olduğu görülmüştür. Yapay Zekâ hakkında bilgi sahibi olunduğunda Yapay Zekâ Kaygısının azaldığı tespit edilmiştir. Literatüre bakıldığında kadınların erkeklere göre daha az Yapay Zekâ ürünü kullandığı öğrenilmiştir. Çalışmanın sonuçları literatür ile paralellik göstermektedir. Kadınların Yapay Zekâ teknoloji ürünlerini kullanımı arttıkça Yapay Zekâ Kaygı düzeylerinin azalacağı öngörülmektedir. Dini tutumun Yapay Zekâ Kaygısı üzerinde anlamlı bir pozitif etkiye sahip olduğu bulunmuştur. Dini tutumun Yapay Zekâ Kaygısının %10'unu açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar dini tutumu yüksek olan bireylerin Yapay Zekâ Kaygısının da yüksek olduğunu göstermektedir. Çalışmada elde edilen bir diğer spesifik bilgi ise Yapay Zekâ ile ilgili bilgi düzeyi arttıkça dini tutumun Yapay Zekâ Kaygısını etkileme oranının da arttığıdır. Tüm bunların sebebinin dinlere göre teknolojik gelişmelerin kıyamet alameti olarak nitelendirilmesi ya da teknolojik gelişmelerle birlikte yaygınlaşan yeni dini inanışların, kurumsal dine bağlı dindar bireylerin dinleri ve maneviyatları konusunda endişelenmelerinden kaynaklandığı söylenebilir. Dini tutumun duygu alt boyutunun Yapay Zekâ Kaygısının iş değiştirme, öğrenme, sosyo-teknik körlük ve yapılanma alt boyutları üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu, dini tutumun Yaratıcı ile bağlantıyı anlatan ilişki alt boyutunun ise Yapay Zekânın yapılanma alt boyutu üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Elde edilen veriler literatür verileri ile yorumlanarak Yapay Zekâ Mühendisliği ve Din Bilimlerine önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Din Psikolojisi Dini Tutum Yapay Zeka Yapay Zeka Kaygı Ölçeği Yapısal Eşitlik Modellemesi

Ethical Statement

Hitit Üniversitesi Etik Kurul Onayı ile çalışma yapılmıştır.

References

  • Akgül, Birgül- Ören, İlhan. “Yapay Zekâ Temelinde İnsan: Dataizm ve Dini Değer Paradoksu”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 4/1 (2021), 65-79.
  • Akın, Ercan- Şahin Mustafa Ergin. "Derin Öğrenme ve Yapay Sinir Ağı Modelleri Üzerine Bir İnceleme". EMO Bilimsel Dergisi 14/1 (2024), 27-38.
  • Akkaya, Bülent vd. “Yapay Zekâ Kaygı (YZK) Ölçeği: Türkçe’ye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Alanya Akademik Bakış 5/2 (2021), 1125-1146.
  • Akkaya Türkol, Yeliz. Üniversite Öğrencilerinin Özgüven Düzeylerinin ve Tanrı Algılarının Dini Başa Çıkma Tarzlarına Etkisi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
  • Albadi, Nuha vd. “Are They Our Brothers? Analysis and Detection of Religious Hate Speech in the Arabic Twittersphere”. International Conference on Advances in Social Networks Analysis and Mining (ASONAM). 69-76.Spain: IEEE, 2018. https://doi.org/10.1109/asonam.2018.8508247
  • Alfano, Mark vd. “Now You See Me, Now You Don’t: an Exploration of Religious Exnomination in DALL-E”. Ethics and Information Technology 26/2 (2024), 1-13.
  • Antalyalı, Ömer Lütfi - Alparslan, Ali Murat. Jamovi Uygulamalı İstatistik Analizleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
  • Aronson, Elliot vd. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
  • Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din”. Erişim 7 Nisan 2025. https://birimler.atauni.edu.tr/ilahiyat-fakultesi/2021/10/13/yapay-zeka-transhumanizm-ve-din-ilk-defa-ayni-anda-calistayda-bulustu-28-06-2021/
  • Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Uluslararası Yapay Zekâ, Transhümanizm, Posthümanizm ve Din”. Erişim 7 Nisan 2025. https://birimler.atauni.edu.tr/ilahiyat-fakultesi/2021/12/20/uluslararasi-yapay-zeka-transhumanizm-posthumanizm-ve-din-sempozyumu/
  • Barsha, Farhat Lamia- Tasneem, Zarin. "Bestow: A Location-based Mobile Application for Religious Donors in Context of Bangladesh". International WIE Conference on Electrical and Computer Engineering (WIECON-ECE). 1-4. India: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/wiecon-ece48653.2019.9019898
  • Chen,Yuhong - Liu, Xiaojing. "Thangka Religious Tools Classification and Detection Based on HOG+ SVM". 3rd Advanced Information Management, Communicates, Electronic and Automation Control Conference (IMCEC). 967-971. China: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/imcec46724.2019.8984123
  • Çetiner, Nurcan- Çetinkaya, Filiz Özlem. “Çalışanların Yapay Zekâ Kaygısı ile Motivasyon Düzeyleri Arasındaki İlişki: Turizm Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Alanya Akademik Bakış Dergisi 8/1 (2024), 159-173. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1297394
  • Çinici, Murat - Kızılgeçit, Muhammed. “Yapay Zekâ ve Din Psikolojisi”. Diyanet İlmî Dergi 59/2 (2023), 762-763. Dağ, Ahmet. “Dijitalleşme-Yapay Zekâ-Transhümanizm Bağlamında Din ve Dindara Dair”. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızıleçit vd. 175-185.Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • Deniz, Serpil Sevimli. “Yapay Zekâ Kaygısının İncelenmesine İlişkin Bir Araştırma”. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal 8/63 (2022), 1675- 1677. http://doi.org/10.29228/smryj.64393
  • Efe, Ahmet." YZ Risklerinin Etik Yönünden Değerlendirilmesi". Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi 3/1 (2021), 1-24.
  • Fedorova, V. Marina- Rotanova, B. Mira. "Communication Strategies of Professional Communication of Religious Organizations in Modern Digital Society". Communication Strategies in Digital Society Workshop (Com SDS). 18-21. Russia: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/comsds.2019.8709646
  • Fernando, Aneesha - Wijayasiriwardhane, Thareendra Keerthi. "Identifying Religious Extremism -Based Threats in Sri Lanka Using Bilingual Social Media Intelligence". International Research Conference on Smart Computing and Systems Engineering (SCSE). 103-110. Sri Lanka: IEEE, 2020. https://doi.org/10.1109/scse49731.2020.9313010
  • Filiz, Mustafa- Karagöz, Yalçın. “Sağlık Çalışanlarının Mental İyi Oluş Düzeylerinin Yapay Zekâ Kaygısı Üzerindeki Etkisi”. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi 6/2 (2024), 105-114.
  • Filiz, Emel vd., “Sağlık Profesyonellerinin Yapay Zekâ Kaygı Durumlarının İncelenmesi”. Journal of Academic Value Studies 8/1 (2022), 81-90. http://dx.doi.org/10.29228/javs.57808
  • Gökbayrak, Hilal – Işıklı, Şevki. “Dijital Din Teorisi: Dijital Din Geleneksel Dine Karşı”. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 105-145. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
  • Görgülü, Ülfet- Ayık, Sena. “Yapay Zekâ Robotlara Ahlâki ve Hukuki Statü Tanınması Problematiği-İslam Ahlâkı ve Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20(2022), 37-65. Grad, Peter. “AI Jesus Writes Bible-Inspired Verse, Tech Xplore”. Erişim 9 Aralık 2024. https://techxplore.com/news/2020-09-ai-jesus-bible-inspired-verse.html
  • Hanne, Nazlı Gül vd. “The Fear of Artificial Intelligence: Dentists and the Anxiety of the Unknown”. Journal of Advanced Research in Health Sciences 7/1 (2024), 55-60. https://doi.org/10.26650/JARHS2024-1302739
  • Helland, Cristopher. “Online-Religion /Religion-Online and Virtual Communitas”. Religion On the Internet: Research Prospects and Promises, edt. Hadden, J.K.-D.E. Cowan. 205-224. London: JAI Press/Elsevier Science, 2000.
  • Jarrahi, Mohammed Hossein. “Artificial Intelligence and the Future of Work: Human-AI Symbiosisin Organizational Decision Making”. Business Horizons 61/4 (2018), 577-586.
  • Kafalı, Hasan. “Toplum ve Din Bağlamında Yapay Zekâ". Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 87-102. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
  • Kafalı, Hasan. “Yapay Zekâ, Toplum ve Dinin Geleceği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46(2019), 145-172.
  • Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi, 2018.
  • Kazak, Mehmet. Yapay Zekâ Kaygısı, Yabancılaşma ve Dindarlık İlişkisi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, İslami İlimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
  • Kızılgeçit, Muhammed. Birey ve Hareket Açısından Yeni Dini Hareketlerin Psikolojisi. Rize: STS Yayınları, 2016.
  • Kızılgeçit, Muhammed. “Artificial Inteligence Between Science and Religion”. Diyanet Dergisi 1/3 (2023),26-29.
  • Kızılgeçit, Muhammed - Çivici, Murat. “Koronavirüs (Covid-19) Sürecinde Yapay Sinir Ağları Yöntemiyle Bireylerin Dini Başa Çıkma Düzeylerinin Tahmini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (2020), 45-65.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. “Religiosity Prediction by Gender With Artificial Intelligence in 2020-2025 in Turkey”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (2021), 283-307.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ Sohbet Robotu Chat GPT ile İnanç- İnançsızlık, Doğal Afet ve Ölüm Konuları Üzerine Nitel Bir Araştırma: Din ve Maneviyatın Psikolojik Sağlığa Etkileri”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2023), 137-172.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022. MAEÜ, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. “İslâm Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından Yapay Zekâ Sempozyumu”. Erişim 1 Aralık 2024. https://ihyaz.mehmetakif.edu.tr/
  • Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011),528 – 549.
  • Ödemiş, Mehmet. “Yapay Zekâda Ruh/bilinç ve Menşei Problemi”. Yapay Zekâ, Transhümaniz ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 55-84. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
  • Öztemel, Ercan. “Yapay Zekâ ve Din”. Yapay Zekâ, Transhümaniz ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 17-30. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
  • Reed, Randall. “AI in Religion, AI for Religion, AI and Religion: Towards a Theory of Religious Studies and Artificial Intelligence”. Religions 12/6 (2021), 401.
  • Schussler, Aura Elena. “Transhumanism as a New Techno-Religion and Personal Development: In the Framework of a Future Technological Spirituality”. Journal for the Study of Religions and Ideologies 18/53 (2019), 92-106. Schwarting, Rena- Ulbricht, Lena. "Why Organization Matters in “Algorithmic Discrimination”. KZfSS Kölner Zeitschriftfür Soziologieund Sozialpsychologie 74/ 1 (2022), 307-330.
  • Şen,Alper Tunga. “Kamu Çalışanlarının Yapay Zekâ Kaygı Düzeylerinin Belirlenmesi: Kastamonu Örneği”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 17/2 (2024), 232–246. http://doi.org/10.25287/ohuiibf.1384425
  • Tabachnick, Barbara G. etc. Using Multivariate Statistics (Vol 6). Boston, MA: Pearson, 2013.
  • Takıl, Nazife Burcu vd. “Farklı Meslek Grubu Adaylarının Yapay Zekâ Teknolojisine Yönelik Kaygı Seviyesinin İncelenmesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25/48 (Aralık, 2022), 343-353. https://doi.org/10.31795/baunsobed.1165386
  • Tan, Chai C. “A Buddhist- Spiritu/ality Base for Artificial Intelligence Applications Through Consciousness Subjects”. ASEAN Journal of Religious and Cultural Research 5/2 (2022), 1-10.
  • Tugay, Burcu – Tugay, Resul. “Uluslararası Sistemin Geleceğini Yapay Zekâ Üzerinden Analiz Etmek”. Journal of Academic Value Studies 5/3 (2019), 376-384.
  • TUİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “Nüfus”. Erişim: 3 Kasım 2024. https://nip.tuik.gov.tr/
  • Uysal, Veysel. Din Psikolojisi Açısından Dini Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
  • Yakut, İdris. “Yapay Zekâya Yönelik Tutum ve Dindarlık İlişkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/1 (2024), 37-59.
  • Wang, YuYin- Wang, YiShun. "Development and Validation of an Artificial Intelligence Anxiety Scale: an Initial Application in PredictingMotivated Learning Behavior". Interactive Learning Environments 30/4 (2022), 619- 634. https://doi.org/10.1080/10494820.2019.1674887
  • Wenan, Tan etc. "Digital Reference Model System for Religious Tourism& Its Safeties". 7th International Conference on Engineering Technologies and Applied Sciences (ICETAS). 1-6. Malaysia: IEEE, 2020. https://doi.org/10.1109/icetas51660.2020.9484189

THE INTERACTION BETWEEN SUB-FACTORS OF ADULTS' RELIGIOUS ATTITUDES AND THEIR CONCERN ABOUT ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 281 - 310, 30.06.2025

Yeliz Akkaya Türkol

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1655169

Abstract

A person's world of thought, feeling and behavior on any subject is called “attitude”. The shaping of events or phenomena in life according to the individual's religious acceptance is defined as “religious attitude”. Religious attitude is the ability of a religious individual to think, develop affect and exhibit behavior in the face of an event or situation according to religious provisions. In additional to benefiting religions, technological developments have also brought about the change and transformation of institutional religions. Thus, the world of faith has changed and transformed over the centuries and has reached the present day. In this study, Artificial Intelligence, which is the last opening of developing technology, and the phenomenon of religion are discussed. While this situation causes excitement in some people, it also causes anxiety in some individuals. It should be ensured that people who can benefit from Artificial Intelligence technologies, whose use is increasing day by day, do not fall behind the age due to their anxiety. The aim of this study is to examine the effect of individuals' religious attitude levels on their anxiety towards Artificial Intelligence in terms of sub-factors. The interaction between the emotion, relationship, cognition and behavior sub-dimensions of the Religious Attitude Scale and the learning, job change, socio-technical blindness and AI configuration sub-dimensions of the Artificial Intelligence Anxiety Scale was examined. In this way, it was aimed to find out which religious attitude sub-dimension is effective for individuals who have concerns about Artificial Intelligence, which has become a necessity of the age, and to create an idea about what can be done in this regard. Personal Information Form, “Ok-Religious Attitude Scale” developed by Ok and “Artificial Intelligence Anxiety Scale” developed by Wang and Wang and adapted into Turkish by Akkaya et al. In the study applied on 400 Muslim adults in Çorum province, the gender of the participants and their level of knowledge about Artificial Intelligence were learned. In the study, the data were collected with E-form application and applied with parametric or nonparametric analyzes according to the normal distribution of variables with SPSS and Jamovi programs. In the statistical analysis of the effect measurement, Structural Equation Modeling and Path Analysis, which are more comprehensive than regression analysis, were applied. As a result, it was observed that women had higher AI Anxiety than men. It has been determined that AI Anxiety decreases when knowledge about Artificial Intelligence is gained. Looking at the literature, it is learned that women use fewer Artificial Intelligence products than men. The results of the study are in line with the literature. It is predicted that as women's use of Artificial Intelligence technology products increases, Artificial Intelligence Anxiety levels will decrease. Religious attitude was found to have a significant positive effect on Artificial Intelligence Anxiety. It was concluded that religious attitude explained 10% of Artificial Intelligence Anxiety. These results show that individuals with high religious attitudes also have high Artificial Intelligence Anxiety. Another specific information obtained in the study is that as the level of knowledge about Artificial Intelligence increases, the rate of religious attitude affecting Artificial Intelligence Anxiety also increases. It can be said that the reason for all these is that according to religions, technological developments are characterized as a sign of the apocalypse or that new religious beliefs that become widespread with technological developments cause religious individuals who are religiously affiliated with institutional religion to worry about their religion and spirituality. It was observed that the emotion sub-dimension of religious attitude had a significant effect on the job change, learning, sociotechnical blindness and structuring sub-dimensions of Artificial Intelligence Anxiety, while the relationship sub-dimension of religious attitude, which describes the connection with the Creator, had a significant effect on the structuring sub-dimension of Artificial Intelligence. The data obtained were interpreted with literature data and suggestions were made to Artificial Intelligence Engineering and Religious Sciences.

Keywords

Psychology of Religion Religious Attitude Artificial Intelligence Artifical Intelligence Anxiety Scale Structural Equation Modeling

Ethical Statement

This study was conducted with the approval of the Non-Interventional Ethics Committee of Hitit University dated 05/12/2024 and numbered 2024-318.

References

  • Akgül, Birgül- Ören, İlhan. “Yapay Zekâ Temelinde İnsan: Dataizm ve Dini Değer Paradoksu”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 4/1 (2021), 65-79.
  • Akın, Ercan- Şahin Mustafa Ergin. "Derin Öğrenme ve Yapay Sinir Ağı Modelleri Üzerine Bir İnceleme". EMO Bilimsel Dergisi 14/1 (2024), 27-38.
  • Akkaya, Bülent vd. “Yapay Zekâ Kaygı (YZK) Ölçeği: Türkçe’ye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Alanya Akademik Bakış 5/2 (2021), 1125-1146.
  • Akkaya Türkol, Yeliz. Üniversite Öğrencilerinin Özgüven Düzeylerinin ve Tanrı Algılarının Dini Başa Çıkma Tarzlarına Etkisi. Çorum: Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
  • Albadi, Nuha vd. “Are They Our Brothers? Analysis and Detection of Religious Hate Speech in the Arabic Twittersphere”. International Conference on Advances in Social Networks Analysis and Mining (ASONAM). 69-76.Spain: IEEE, 2018. https://doi.org/10.1109/asonam.2018.8508247
  • Alfano, Mark vd. “Now You See Me, Now You Don’t: an Exploration of Religious Exnomination in DALL-E”. Ethics and Information Technology 26/2 (2024), 1-13.
  • Antalyalı, Ömer Lütfi - Alparslan, Ali Murat. Jamovi Uygulamalı İstatistik Analizleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
  • Aronson, Elliot vd. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
  • Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din”. Erişim 7 Nisan 2025. https://birimler.atauni.edu.tr/ilahiyat-fakultesi/2021/10/13/yapay-zeka-transhumanizm-ve-din-ilk-defa-ayni-anda-calistayda-bulustu-28-06-2021/
  • Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. “Uluslararası Yapay Zekâ, Transhümanizm, Posthümanizm ve Din”. Erişim 7 Nisan 2025. https://birimler.atauni.edu.tr/ilahiyat-fakultesi/2021/12/20/uluslararasi-yapay-zeka-transhumanizm-posthumanizm-ve-din-sempozyumu/
  • Barsha, Farhat Lamia- Tasneem, Zarin. "Bestow: A Location-based Mobile Application for Religious Donors in Context of Bangladesh". International WIE Conference on Electrical and Computer Engineering (WIECON-ECE). 1-4. India: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/wiecon-ece48653.2019.9019898
  • Chen,Yuhong - Liu, Xiaojing. "Thangka Religious Tools Classification and Detection Based on HOG+ SVM". 3rd Advanced Information Management, Communicates, Electronic and Automation Control Conference (IMCEC). 967-971. China: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/imcec46724.2019.8984123
  • Çetiner, Nurcan- Çetinkaya, Filiz Özlem. “Çalışanların Yapay Zekâ Kaygısı ile Motivasyon Düzeyleri Arasındaki İlişki: Turizm Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Alanya Akademik Bakış Dergisi 8/1 (2024), 159-173. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1297394
  • Çinici, Murat - Kızılgeçit, Muhammed. “Yapay Zekâ ve Din Psikolojisi”. Diyanet İlmî Dergi 59/2 (2023), 762-763. Dağ, Ahmet. “Dijitalleşme-Yapay Zekâ-Transhümanizm Bağlamında Din ve Dindara Dair”. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızıleçit vd. 175-185.Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • Deniz, Serpil Sevimli. “Yapay Zekâ Kaygısının İncelenmesine İlişkin Bir Araştırma”. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal 8/63 (2022), 1675- 1677. http://doi.org/10.29228/smryj.64393
  • Efe, Ahmet." YZ Risklerinin Etik Yönünden Değerlendirilmesi". Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi 3/1 (2021), 1-24.
  • Fedorova, V. Marina- Rotanova, B. Mira. "Communication Strategies of Professional Communication of Religious Organizations in Modern Digital Society". Communication Strategies in Digital Society Workshop (Com SDS). 18-21. Russia: IEEE, 2019. https://doi.org/10.1109/comsds.2019.8709646
  • Fernando, Aneesha - Wijayasiriwardhane, Thareendra Keerthi. "Identifying Religious Extremism -Based Threats in Sri Lanka Using Bilingual Social Media Intelligence". International Research Conference on Smart Computing and Systems Engineering (SCSE). 103-110. Sri Lanka: IEEE, 2020. https://doi.org/10.1109/scse49731.2020.9313010
  • Filiz, Mustafa- Karagöz, Yalçın. “Sağlık Çalışanlarının Mental İyi Oluş Düzeylerinin Yapay Zekâ Kaygısı Üzerindeki Etkisi”. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi 6/2 (2024), 105-114.
  • Filiz, Emel vd., “Sağlık Profesyonellerinin Yapay Zekâ Kaygı Durumlarının İncelenmesi”. Journal of Academic Value Studies 8/1 (2022), 81-90. http://dx.doi.org/10.29228/javs.57808
  • Gökbayrak, Hilal – Işıklı, Şevki. “Dijital Din Teorisi: Dijital Din Geleneksel Dine Karşı”. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 105-145. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
  • Görgülü, Ülfet- Ayık, Sena. “Yapay Zekâ Robotlara Ahlâki ve Hukuki Statü Tanınması Problematiği-İslam Ahlâkı ve Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20(2022), 37-65. Grad, Peter. “AI Jesus Writes Bible-Inspired Verse, Tech Xplore”. Erişim 9 Aralık 2024. https://techxplore.com/news/2020-09-ai-jesus-bible-inspired-verse.html
  • Hanne, Nazlı Gül vd. “The Fear of Artificial Intelligence: Dentists and the Anxiety of the Unknown”. Journal of Advanced Research in Health Sciences 7/1 (2024), 55-60. https://doi.org/10.26650/JARHS2024-1302739
  • Helland, Cristopher. “Online-Religion /Religion-Online and Virtual Communitas”. Religion On the Internet: Research Prospects and Promises, edt. Hadden, J.K.-D.E. Cowan. 205-224. London: JAI Press/Elsevier Science, 2000.
  • Jarrahi, Mohammed Hossein. “Artificial Intelligence and the Future of Work: Human-AI Symbiosisin Organizational Decision Making”. Business Horizons 61/4 (2018), 577-586.
  • Kafalı, Hasan. “Toplum ve Din Bağlamında Yapay Zekâ". Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 87-102. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
  • Kafalı, Hasan. “Yapay Zekâ, Toplum ve Dinin Geleceği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46(2019), 145-172.
  • Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi, 2018.
  • Kazak, Mehmet. Yapay Zekâ Kaygısı, Yabancılaşma ve Dindarlık İlişkisi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, İslami İlimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
  • Kızılgeçit, Muhammed. Birey ve Hareket Açısından Yeni Dini Hareketlerin Psikolojisi. Rize: STS Yayınları, 2016.
  • Kızılgeçit, Muhammed. “Artificial Inteligence Between Science and Religion”. Diyanet Dergisi 1/3 (2023),26-29.
  • Kızılgeçit, Muhammed - Çivici, Murat. “Koronavirüs (Covid-19) Sürecinde Yapay Sinir Ağları Yöntemiyle Bireylerin Dini Başa Çıkma Düzeylerinin Tahmini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (2020), 45-65.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. “Religiosity Prediction by Gender With Artificial Intelligence in 2020-2025 in Turkey”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (2021), 283-307.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ Sohbet Robotu Chat GPT ile İnanç- İnançsızlık, Doğal Afet ve Ölüm Konuları Üzerine Nitel Bir Araştırma: Din ve Maneviyatın Psikolojik Sağlığa Etkileri”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2023), 137-172.
  • Kızılgeçit, Muhammed vd. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022. MAEÜ, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. “İslâm Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından Yapay Zekâ Sempozyumu”. Erişim 1 Aralık 2024. https://ihyaz.mehmetakif.edu.tr/
  • Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011),528 – 549.
  • Ödemiş, Mehmet. “Yapay Zekâda Ruh/bilinç ve Menşei Problemi”. Yapay Zekâ, Transhümaniz ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 55-84. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
  • Öztemel, Ercan. “Yapay Zekâ ve Din”. Yapay Zekâ, Transhümaniz ve Din. edt. Muhammed Kızılgeçit vd. 17-30. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
  • Reed, Randall. “AI in Religion, AI for Religion, AI and Religion: Towards a Theory of Religious Studies and Artificial Intelligence”. Religions 12/6 (2021), 401.
  • Schussler, Aura Elena. “Transhumanism as a New Techno-Religion and Personal Development: In the Framework of a Future Technological Spirituality”. Journal for the Study of Religions and Ideologies 18/53 (2019), 92-106. Schwarting, Rena- Ulbricht, Lena. "Why Organization Matters in “Algorithmic Discrimination”. KZfSS Kölner Zeitschriftfür Soziologieund Sozialpsychologie 74/ 1 (2022), 307-330.
  • Şen,Alper Tunga. “Kamu Çalışanlarının Yapay Zekâ Kaygı Düzeylerinin Belirlenmesi: Kastamonu Örneği”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 17/2 (2024), 232–246. http://doi.org/10.25287/ohuiibf.1384425
  • Tabachnick, Barbara G. etc. Using Multivariate Statistics (Vol 6). Boston, MA: Pearson, 2013.
  • Takıl, Nazife Burcu vd. “Farklı Meslek Grubu Adaylarının Yapay Zekâ Teknolojisine Yönelik Kaygı Seviyesinin İncelenmesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25/48 (Aralık, 2022), 343-353. https://doi.org/10.31795/baunsobed.1165386
  • Tan, Chai C. “A Buddhist- Spiritu/ality Base for Artificial Intelligence Applications Through Consciousness Subjects”. ASEAN Journal of Religious and Cultural Research 5/2 (2022), 1-10.
  • Tugay, Burcu – Tugay, Resul. “Uluslararası Sistemin Geleceğini Yapay Zekâ Üzerinden Analiz Etmek”. Journal of Academic Value Studies 5/3 (2019), 376-384.
  • TUİK, Türkiye İstatistik Kurumu. “Nüfus”. Erişim: 3 Kasım 2024. https://nip.tuik.gov.tr/
  • Uysal, Veysel. Din Psikolojisi Açısından Dini Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
  • Yakut, İdris. “Yapay Zekâya Yönelik Tutum ve Dindarlık İlişkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/1 (2024), 37-59.
  • Wang, YuYin- Wang, YiShun. "Development and Validation of an Artificial Intelligence Anxiety Scale: an Initial Application in PredictingMotivated Learning Behavior". Interactive Learning Environments 30/4 (2022), 619- 634. https://doi.org/10.1080/10494820.2019.1674887
  • Wenan, Tan etc. "Digital Reference Model System for Religious Tourism& Its Safeties". 7th International Conference on Engineering Technologies and Applied Sciences (ICETAS). 1-6. Malaysia: IEEE, 2020. https://doi.org/10.1109/icetas51660.2020.9484189
There are 50 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Psychology of Religion
Journal Section RESEARCH ARTICLES
Authors

Yeliz Akkaya Türkol 0000-0003-1055-1562

Publication Date June 30, 2025
Submission Date March 11, 2025
Acceptance Date April 13, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 12 Issue: 1

Cite

ISNAD Akkaya Türkol, Yeliz. “YETİŞKİNLERİN DİNİ TUTUMLARININ VE YAPAY ZEKÂYA YÖNELİK KAYGILARININ ALT FAKTÖRLERİ ARALARINDAKİ ETKİLEŞİM”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (June 2025), 281-310. https://doi.org/10.46353/k7auifd.1655169.
 Download Cover Image