A study on the Area of Use of the Principle of Commanding Right and Forbidding Wrong in Ibadi Thought and the Practices of This Principle
Abstract
Islam has set various commands and prohibitions that individuals must follow in both their personal and social lives in order to live a life in accordance with the will of Allah. The reason for the existence of these commands and prohibitions is for mankind to live a life without harming anyone and without being harmed by anyone in this world. The principle that guarantees this situation is the principle of amir bi’l-ma‘rūf nahiy ‘ani’l-munkar, which is made obligatory for people’s benefit. The aim of this principle is to ensure that the Islamic community is a virtuous, peaceful and harmonious ummah that lives in accordance with the provisions of the Quran and the Sunnah. As the groupings among Muslims that started toward the end of the first Hijri century turned into a sectarian movement over time, many theological and political sects were formed. One of these sects, the Ibadiyya, is one of the theological formations that has continued its existence within the Islamic ummah to this day. The Ibadis are considered the current continuation of the Kharijites and are characterized by having moderate ideas. The Ibadiyya systematically continued their invitation activities in order to transform their ideas into schools and to spread their sectarian views in different regions since the time of the imamate of the founding leaders of the early period. The Ibadis established various institutions and regulations/systems in the historical process in order to create an Islamic society in line with their sectarian views and to support their efforts at state formation. The ultimate goal of all these efforts is the ideal of creating an Islamic society similar to the era of bliss with the spread of good and the decline of evil in people’s lives. Taking into account the fact that the change at the individual level will bring about social transformation, the Ibadis emphasized justice as the most important principle that will regulate social life. According to them, the foundation of the principle of justice is the principle of amir bi’l-ma‘rūf nehiy ‘ani’l-munkar. The Ibadiyya have developed many applications and implemented various practices for the execution of the principle of amir bi’l-ma‘rūf nehiy ‘ani’l-munkar, which is accepted as the most important principle of Islam in organizing social life throughout the historical process. The works and practices of the Ibadis, who have the idea that the principle of amir bi’l-ma‘rūf nehiy ‘ani'’l-munkar is obligatory for every Muslim in proportion to their ability, are considered important milestones in building a religious society and a religious generation. In our article, we will try to reveal the applications and functions of the Ibadi Muslims, who continue their existence in a different part of the Islamic world, in spreading their own sectarian views, in organizing social life and in putting this principle into practice in order to ensure the dominance of Islam in life. In our research, the works of Ibadi authors and scholars are our primary sources.
References
- A’veşt, Bükeyr b. Saîd. Dirasâtün İslâmiyye fi’l-usûli’l-İbâdiyye. b.y.: y.y., 1989.
- Aytepe, Mahsum. “Mu’tezile Kelâmında Ötekine Ulaşma Kaygısı Olarak Emr-i bi’l-Ma’rûf Neyh-i ‘Ani’l-Münker İlkesi”. Mukaddime: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/1 (2017), 83-97.
- Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2004.
- Barlak, Muzaffer. “İslam Düşüncesinde Muhalefetin Teopolitik İmkânı ve Yapısı”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 11/2 (2018), 383-430.
- Belhâc, Bekir b. el-İmâmetü inde’l-İbâdiyye beyne’n-nazariyyetuhu. Gardia: Cemiyyetu’t-turâs, 2001.
- Berberi, Muhsin. İbâdiyye. Trablus: el-Müessesetu’l-Hadise li’l-Kitâb, 2004.
- Cehlân, Adûn. el-Fikrü’s-siyâsi inde’l-İbâdiyye min hilâli ârâi’ş-Şeyh Muhammed b. Yusuf et-Tafeyyiş. Uman: Mektebetü’d-Dâmirî, 2010.
- Ceytali, Ebu Tahir İsmail b. Musa. Kanâtirü’l-hayrât. Maskat: Vizaretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1989.
- Ceytâlî, Ebu Tâhir İsmâil b. Mûsâ. Kavâidu’l-İslâm. thk. Beklî Abdurrahman b. Ömer. y.y.: Mektebetu’l-İstikâme, 1995.
- Cook, Michael. el-Emrü bi’l-ma’ruf ve’n-nehyi ani’l-münker fi’l-fikri’l-İslâmî. çev. Abdurrahman es-Salimi, el-Cüllasi Ammar. Beyrut: eş-Şebeketü’l-Arabiyye li’l-Ebhas ve’n-Neşr, 2013.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. thk. İbrahim el-Ebyari. y.y.: Dârü’d- Diyan, t.y.
- Çağrıcı, Mustafa. “Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/138-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Çam, Süleyman. “Toplumsal Yaşanabilirlik Bağlamında Hâricilerin ‘Emir Bi’l Ma’ruf Nehiy Ani’l-Münker’ Prensibine Yönelik Yaklaşımları”. ed. Hüseyin Doğan. Yaşanabilirlik Açısından İslâm Dini Uluslararası Sempozyumu, 241-257.
- Çınar, Bayram. “İslam İnanç Ekollerinde ‘Emr-i bi’l-Ma’ruf ve Nehyi Ani’l-Münker’”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi<br /> Van İlahiyat Dergisi 8/13 (2020), 244-266.
- Dalkıran, Sayın. “Hâricîlerin ‘El-Emru Bi’l-Ma’rûf Ve’n-Nehyu Ani’l-Münker’ Anlayışı”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1 (2004), 199-223.
- Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf b. Îsâ b. Sâlih. Himyânü’z-zâd ilâ dâri’l-meʿâd. thk. Abdülhafız Şelebi. Maskat: Vizaretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1983.
- Ferâhîdî, er-Rebî‘ b. Habîb b. Amr el-Ezdî. el-Câmiʿu’s-sahîh (el-Müsned). thk. Nureddin Abdullah b. Hamid es-Sâlimî. Maskat: Mektebetu Maskat, 2003.
- Fığlalı, Etem Ruhi. “İbâdiye’nin Siyâsî ve İtikâdî Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976), 323-344.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/256-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Halifât, Avad Muhammed. Neş’etü’l-hareketi’l-İbâdiyye. Maskat: Vezaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2002.
- Halîlî, Ahmed b. Hamd. Nidâu’l-hak. Maskat: el-Kelimetu’t-Tayyibe, 2018.
- Hicâzî, Abdurrahmân Osmân. Tetavvürü’l-fikri’t-terbeviyyi’l-İbâdî fi’ş-şimâli’l-İfrikî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
- Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Azzabe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (1987), 285-301.
- Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Velâyet ve Berâet İnancı İslâm Kültürünün Doğuşu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1986), 180-204.
- İbâdî, İbn Sellâm. Bed’ü’l-İslâm ve şerâiü’d-din. thk. Warner Schwartz, - eş-Şeyh Sâlim b. Yakub. Beyrut: Wiesbaden : Dâru Sadr, 1986.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. thk. Muhammed İbrâhim Nasır - Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1996.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Kum: Neşru Edebi’l-Havze, 1985.
- İlhan, Avni. “el-Emru bi’l-Ma‘rûf ve’n-Nehyü ani’l-Münker (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1986), 89-120.
- İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylani. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1961.
- İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer İmâdüddîn Şehfûr b. Tâhir. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ʿani’l-fırakı’l-hâlikîn. ed. Kemâl Yûsuf Hût. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
- Kâbîl, Abdülhay Muhammed. el-İbâdiyye ve ârâuhumu’l-kelâmiyye. İskenderiye: Darü’l-Vefa li-Dünya, 2015.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osmân. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1988.
- Kallek, Cengiz. “Hisbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/133-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Komisyon. Muʿcemü’l-mustalahâti’l-İbâdiyye: elif-şın. Maskat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 2011.
- Komisyon. Muʿcemü’l-mustalahâti’l-İbâdiyye: sad-ye. Maskat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 2011.
- Kubat, Mehmet. İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş, Şahin Muzaffer. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Daru’l-Hadis, 2002.
- Medenîn, Muhammed Nemr. el-İbâdiyye ehlu’l-hak ve’l-istikame. y.y.: Daru Dımaşk, 2011.
- Mehdî, Muhammed Hasan. el-İbâdiyyetu neş’etuhâ ve akâiduhâ. Uman: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2011.
- Melşûtî, Tebğûrîn b. Îsâ b. Dâvûd. Usûlü’d-dîn ev el-usûlü’l-’aşra. thk. Venîs et-Tâhir Âmir. Maskat: Mektebetu’l-Ceyli’l-Vâid, 2005.
- Muammer, Ali Yahyâ. Edvâun ale’l-Ebâdiyye. b.y.: y.y., 1985.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdiyye beyne’l-fıraki’l-İslâmiyye. Maskat: Mektebetü’d-Dâmirî, 2000.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdîyye fî mevkibi’t-tarih. Sib: Mektebetü’d-Damiri, 2008.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdiyye mezhebun İslâmiyyun mu’tedilun. Uman: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 1979.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, ts.
- Nâmî, Amr Halîfe. Dirâsâtün ani’l-İbâdiyye. çev. Mîhâil Hûrî. Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2012.
- Nâsır, Muhammed Sâlih. Menhecü’d-da’ve inde’l-İbâdiyye. Daru’l-Beyda’: Daru Nâsır li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2013.
- Önemli, Kadri. Erken Dönem İbazî Kaynaklarında İbazîyye’nin Dini ve Siyasi Görüşleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
- Özarslan, Selim. “İyiliği Emretmek ve Kötülükten Sakındırmak (El-Emru Bi’l-Ma’ruf ve’n-Nehyu Ani’l-Münker) Prensibi Üzerine Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 42/3 (2006), 79-94.
- Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
- Rayyis, Muhammed Ziyaüddin. İslam’da Yönetim Sistemi ve Temelleri. çev. İbrahim Sarmış. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
- Salih Ba, Ömer b. el-Hâc Muhammed. Dirasetün fi’l-fikri’l-İbâdî. b.y.: Mektebetu’l-İstikâme, 1992.
- Sallâbî, Alî Muhammed Muhammed. el-İbâdiyyetu medresetun İslâmiyyetun baîdetun ani’l-Havâric. y.y.: y.y., 2018.
- Seyyâbî, eş-Şeyh Ahmed b. Suûd. el-Medhalu ile’l-mezhebu’l-İbâdiyye. Uman: Mektebetu’l-Dâmirî Li’n-Neşri ve’t-Tevzi, 2019.
- Şahinalp, Hacer. “Değişim ve Dönüşümün Dinamiği Olarak Emir bi’l-Ma’rûf Nehiy ‘ani’l-Münker”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/44 (2020), 241-264.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emir Ali Muhenna, Fâur Ali Hasan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
- Tâlibî, ʻAmmâr. Arâu’l-Havârici’l-kelâmiyye. Cezâir: Mūfam lin-Neşr, 2013.
- Taşdelen, Mehmet. Mâtürîdî’nin Düşüncesinde Emr-i Bi‘l Ma’rûf ve Nehyi Ani’l-Münker. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
- Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
- Tuayme, Sâbir. el-İbâdiyye akîdeten ve mezheben. Beyrut: Dârü’l-Cil, 1986.
- Vercelânî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ebî Bekr es-Sedrâtî. ed-Delîl ve’l-burhân. thk. Sâlim b. Hamd el-Hârisî. Maskat: Vizaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2006.
- Yıldız, Harun. “Ali Yahya Muammer’in Çalışmalarında İbâdîlik”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları VIII/1 (2015), 7-51.
- Yoldaş, Mehmet Hanifi. Temel Görüşleri Bağlamında İbâdiyye-Mu’tezile İlişkisi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
- Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
İbâdî Düşüncede Emir bi’l-Ma‘rûf Nehiy ani’l-Münker İlkesinin Kullanım Alanı ve Bu İlkenin Pratiklerine Dair Bir İnceleme
Abstract
İslâm, kişinin Allah Teâlâ’nın rızasına uygun bir hayat yaşaması için hem bireysel hem de toplumsal yaşamda uyması gereken çeşitli emir ve yasaklar koymuştur. Bu emir ve yasakların varlık sebebi insanoğlunun dünya hayatında kimseye zarar vermeden ve kimseden zarar görmeden bir ömür sürmesi içindir. Bu durumu teminat altına alan ilke ise insanların maslahatı için farz kılınmış olan emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker esasıdır. Bu ilkenin gayesi; İslâm toplumunun Kur’an ve sünnetin ahkâmına uygun erdemli, barış ve sükûn içinde hayatını sürdüren bir ümmet olmasını sağlamaktır. Hicrî birinci yüzyılın sonuna doğru başlayan Müslümanlar arasındaki gruplaşmaların zamanla fırkalaşma hareketine dönmesiyle birçok itikadî ve siyasî mezhep teşekkül etti. Bu mezheplerden biri olan İbâdiyye; İslam ümmeti içerisinde varlığını günümüze kadar devam ettiren itikadî oluşumlardan biridir. İbâdîler, Hâricîlerin günümüzdeki devamı olarak kabul edilmekte ve itidalli fikirlere sahip olmakla nitelendirilmektedirler. İbâdiyye; ilk dönem kurucu liderlerinin imametleri zamanından itibaren fikirlerinin ekolleşmesi ve farklı beldelerde mezhebî görüşlerinin yayılması için davet çalışmalarını sistematik şekilde sürdürdü. İbâdîler, mezhebi görüşleri doğrultusunda bir İslâm toplumu meydana getirme ve devletleşme çalışmalarının istenilen neticeyi getirmesi için tarihsel süreçte çeşitli kurumlar ve nizamlar/sistemler teşekkül ettirdiler. Tüm bu çalışmaların nihaî gayesi insanların yaşamlarında ma‘rûfun artması ve münkerin kademeli olarak azalması ile asr-ı saadet dönemine benzer bir İslâm toplumunu vücuda getirme ülküsüdür. Bireyin değişiminin beraberinde toplumsal dönüşümü getireceği gerçeğini dikkate alan İbâdîler, toplum hayatını tanzim edecek ilkelerin en önemlisi olarak adalet esasını öne çıkardılar. Onlara göre adalet ilkesinin temelini ise emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker esası oluşturmaktadır. İbâdiyye, tarihi süreç içerisinde toplum hayatını tanzim etmede İslam’ın en önemli ilkesi olarak kabul edilen emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker esasının tatbiki için birçok uygulama geliştirdi ve çeşitli pratikler ortaya koydu. Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker ilkesinin her bir Müslümana gücü oranında farz olduğu düşüncesine sahip olan İbâdîlerin bu ilkeyi uygulama adına yaptıkları çalışmalar ve pratikler dindar bir toplum ve dindar bir nesil inşa etmede önemli kilometre taşları olarak kabul edilir. Makalemizde İslâm dünyasının farklı bir coğrafyasında varlığını devam ettiren İbâdî Müslümanların kendi mezhebi görüşlerini yaymada, toplumsal hayatı tanzim etmede ve İslâm’ın hayata hâkim olmasında bu ilkenin pratiğe aktarılması adına yapılan uygulamaları ve işlevlerini ortaya koymaya gayret edeceğiz. Araştırmamızda İbâdî müellif ve âlimlerin eserleri başvuracağımız öncelikli kaynaklarımızdır.
References
- A’veşt, Bükeyr b. Saîd. Dirasâtün İslâmiyye fi’l-usûli’l-İbâdiyye. b.y.: y.y., 1989.
- Aytepe, Mahsum. “Mu’tezile Kelâmında Ötekine Ulaşma Kaygısı Olarak Emr-i bi’l-Ma’rûf Neyh-i ‘Ani’l-Münker İlkesi”. Mukaddime: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/1 (2017), 83-97.
- Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2004.
- Barlak, Muzaffer. “İslam Düşüncesinde Muhalefetin Teopolitik İmkânı ve Yapısı”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 11/2 (2018), 383-430.
- Belhâc, Bekir b. el-İmâmetü inde’l-İbâdiyye beyne’n-nazariyyetuhu. Gardia: Cemiyyetu’t-turâs, 2001.
- Berberi, Muhsin. İbâdiyye. Trablus: el-Müessesetu’l-Hadise li’l-Kitâb, 2004.
- Cehlân, Adûn. el-Fikrü’s-siyâsi inde’l-İbâdiyye min hilâli ârâi’ş-Şeyh Muhammed b. Yusuf et-Tafeyyiş. Uman: Mektebetü’d-Dâmirî, 2010.
- Ceytali, Ebu Tahir İsmail b. Musa. Kanâtirü’l-hayrât. Maskat: Vizaretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1989.
- Ceytâlî, Ebu Tâhir İsmâil b. Mûsâ. Kavâidu’l-İslâm. thk. Beklî Abdurrahman b. Ömer. y.y.: Mektebetu’l-İstikâme, 1995.
- Cook, Michael. el-Emrü bi’l-ma’ruf ve’n-nehyi ani’l-münker fi’l-fikri’l-İslâmî. çev. Abdurrahman es-Salimi, el-Cüllasi Ammar. Beyrut: eş-Şebeketü’l-Arabiyye li’l-Ebhas ve’n-Neşr, 2013.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. thk. İbrahim el-Ebyari. y.y.: Dârü’d- Diyan, t.y.
- Çağrıcı, Mustafa. “Emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/138-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Çam, Süleyman. “Toplumsal Yaşanabilirlik Bağlamında Hâricilerin ‘Emir Bi’l Ma’ruf Nehiy Ani’l-Münker’ Prensibine Yönelik Yaklaşımları”. ed. Hüseyin Doğan. Yaşanabilirlik Açısından İslâm Dini Uluslararası Sempozyumu, 241-257.
- Çınar, Bayram. “İslam İnanç Ekollerinde ‘Emr-i bi’l-Ma’ruf ve Nehyi Ani’l-Münker’”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi<br /> Van İlahiyat Dergisi 8/13 (2020), 244-266.
- Dalkıran, Sayın. “Hâricîlerin ‘El-Emru Bi’l-Ma’rûf Ve’n-Nehyu Ani’l-Münker’ Anlayışı”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1 (2004), 199-223.
- Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf b. Îsâ b. Sâlih. Himyânü’z-zâd ilâ dâri’l-meʿâd. thk. Abdülhafız Şelebi. Maskat: Vizaretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1983.
- Ferâhîdî, er-Rebî‘ b. Habîb b. Amr el-Ezdî. el-Câmiʿu’s-sahîh (el-Müsned). thk. Nureddin Abdullah b. Hamid es-Sâlimî. Maskat: Mektebetu Maskat, 2003.
- Fığlalı, Etem Ruhi. “İbâdiye’nin Siyâsî ve İtikâdî Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976), 323-344.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/256-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Halifât, Avad Muhammed. Neş’etü’l-hareketi’l-İbâdiyye. Maskat: Vezaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2002.
- Halîlî, Ahmed b. Hamd. Nidâu’l-hak. Maskat: el-Kelimetu’t-Tayyibe, 2018.
- Hicâzî, Abdurrahmân Osmân. Tetavvürü’l-fikri’t-terbeviyyi’l-İbâdî fi’ş-şimâli’l-İfrikî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
- Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Azzabe”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (1987), 285-301.
- Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Velâyet ve Berâet İnancı İslâm Kültürünün Doğuşu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1986), 180-204.
- İbâdî, İbn Sellâm. Bed’ü’l-İslâm ve şerâiü’d-din. thk. Warner Schwartz, - eş-Şeyh Sâlim b. Yakub. Beyrut: Wiesbaden : Dâru Sadr, 1986.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. thk. Muhammed İbrâhim Nasır - Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1996.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Kum: Neşru Edebi’l-Havze, 1985.
- İlhan, Avni. “el-Emru bi’l-Ma‘rûf ve’n-Nehyü ani’l-Münker (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1986), 89-120.
- İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylani. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1961.
- İsferâyînî, Ebü’l-Muzaffer İmâdüddîn Şehfûr b. Tâhir. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ʿani’l-fırakı’l-hâlikîn. ed. Kemâl Yûsuf Hût. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
- Kâbîl, Abdülhay Muhammed. el-İbâdiyye ve ârâuhumu’l-kelâmiyye. İskenderiye: Darü’l-Vefa li-Dünya, 2015.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osmân. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1988.
- Kallek, Cengiz. “Hisbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/133-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Komisyon. Muʿcemü’l-mustalahâti’l-İbâdiyye: elif-şın. Maskat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 2011.
- Komisyon. Muʿcemü’l-mustalahâti’l-İbâdiyye: sad-ye. Maskat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 2011.
- Kubat, Mehmet. İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
- Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş, Şahin Muzaffer. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Daru’l-Hadis, 2002.
- Medenîn, Muhammed Nemr. el-İbâdiyye ehlu’l-hak ve’l-istikame. y.y.: Daru Dımaşk, 2011.
- Mehdî, Muhammed Hasan. el-İbâdiyyetu neş’etuhâ ve akâiduhâ. Uman: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2011.
- Melşûtî, Tebğûrîn b. Îsâ b. Dâvûd. Usûlü’d-dîn ev el-usûlü’l-’aşra. thk. Venîs et-Tâhir Âmir. Maskat: Mektebetu’l-Ceyli’l-Vâid, 2005.
- Muammer, Ali Yahyâ. Edvâun ale’l-Ebâdiyye. b.y.: y.y., 1985.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdiyye beyne’l-fıraki’l-İslâmiyye. Maskat: Mektebetü’d-Dâmirî, 2000.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdîyye fî mevkibi’t-tarih. Sib: Mektebetü’d-Damiri, 2008.
- Muammer, Ali Yahyâ. el-İbâdiyye mezhebun İslâmiyyun mu’tedilun. Uman: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 1979.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, ts.
- Nâmî, Amr Halîfe. Dirâsâtün ani’l-İbâdiyye. çev. Mîhâil Hûrî. Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2012.
- Nâsır, Muhammed Sâlih. Menhecü’d-da’ve inde’l-İbâdiyye. Daru’l-Beyda’: Daru Nâsır li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2013.
- Önemli, Kadri. Erken Dönem İbazî Kaynaklarında İbazîyye’nin Dini ve Siyasi Görüşleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
- Özarslan, Selim. “İyiliği Emretmek ve Kötülükten Sakındırmak (El-Emru Bi’l-Ma’ruf ve’n-Nehyu Ani’l-Münker) Prensibi Üzerine Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 42/3 (2006), 79-94.
- Rahman, Fazlur. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
- Rayyis, Muhammed Ziyaüddin. İslam’da Yönetim Sistemi ve Temelleri. çev. İbrahim Sarmış. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
- Salih Ba, Ömer b. el-Hâc Muhammed. Dirasetün fi’l-fikri’l-İbâdî. b.y.: Mektebetu’l-İstikâme, 1992.
- Sallâbî, Alî Muhammed Muhammed. el-İbâdiyyetu medresetun İslâmiyyetun baîdetun ani’l-Havâric. y.y.: y.y., 2018.
- Seyyâbî, eş-Şeyh Ahmed b. Suûd. el-Medhalu ile’l-mezhebu’l-İbâdiyye. Uman: Mektebetu’l-Dâmirî Li’n-Neşri ve’t-Tevzi, 2019.
- Şahinalp, Hacer. “Değişim ve Dönüşümün Dinamiği Olarak Emir bi’l-Ma’rûf Nehiy ‘ani’l-Münker”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/44 (2020), 241-264.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emir Ali Muhenna, Fâur Ali Hasan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
- Tâlibî, ʻAmmâr. Arâu’l-Havârici’l-kelâmiyye. Cezâir: Mūfam lin-Neşr, 2013.
- Taşdelen, Mehmet. Mâtürîdî’nin Düşüncesinde Emr-i Bi‘l Ma’rûf ve Nehyi Ani’l-Münker. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
- Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
- Tuayme, Sâbir. el-İbâdiyye akîdeten ve mezheben. Beyrut: Dârü’l-Cil, 1986.
- Vercelânî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ebî Bekr es-Sedrâtî. ed-Delîl ve’l-burhân. thk. Sâlim b. Hamd el-Hârisî. Maskat: Vizaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2006.
- Yıldız, Harun. “Ali Yahya Muammer’in Çalışmalarında İbâdîlik”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları VIII/1 (2015), 7-51.
- Yoldaş, Mehmet Hanifi. Temel Görüşleri Bağlamında İbâdiyye-Mu’tezile İlişkisi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
- Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Sects |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 7, 2025 |
| Acceptance Date | April 22, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 23 Issue: 1 |
Cite
Kader Creative Commons Atıf-Gayriticari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.