Abstract
Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren özellikle ülke dâhilinde askerlik yapabilecek olanların ve vergi mükelleflerinin belirlenmesi gibi amaçlarla nüfus sayımları yapılmış; sayımlar nüfus kayıt defterlerine kaydedilmiştir. Nüfus kayıt defterleri, nüfusun niceliksel durumunu ortaya koymalarının yanı sıra ilgili dönemde yaşamış olan halkın ekonomik, etnik, sosyal ve kültürel yapısını analiz etmek üzere pek çok veri sunmaları açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Dönemi’nde Trabzon Vilayeti’ ne bağlı bulunan Keşap ve Sürmene kazalarına ait nüfus kayıt defterlerinin incelenerek kişilerin tasvirinde, sülale adları/ aile lakaplarında kullanılan sıfatların tespit edilmesi ve sınıflandırılmasıdır. Doküman incelemesi yöntemiyle incelenen materyaller içerik analizi ile analiz edilmiştir. Nüfus defterlerinde kişilerin fiziksel özelliklerine (boy, sakal- bıyık rengi), özür durumlarına (göz, bacak, kol vb.), akrabalık bağlarına (oğul, yeğen, torun vb.), meslek gruplarına (muhtar, hademe vb.), askerlik durumlarına (askerliğe elverişli/ değil) göre, vergi yükümlülüklerine (vergi ile yükümlü zengin, orta hâlli, fakir, muaf) göre tarif edildikleri tespit edilmiştir. Buna göre, Sürmene ve Keşap Kazası Nüfus Defterlerinde kişilerin boylarına göre (uzun/orta/kısa boylu), bıyık ve sakal renklerine göre (kara, ak, sarı, kumral vb.), özür durumlarına göre (âmâ, bîzebân, yekçeşm vb.), akrabalık bağlarına göre (bin, hafid, emmizadesi vb.), meslek gruplarına göre (muhtarı, hizmetkârı, hademesi), askerlik durumlarına göre (tüvânâ, müsin) ve vergi mükellefiyetlerine göre(a’la, edna, evsat, muaf) benzer şekillerde ve sınırlı sıfatlarla tasvir edildikleri görülmüştür.
References
- AFYONCU, E. (2003). “Türkiye'de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (I), 267-286.
- AKYEL, S., ve SERTEL, S. (2015). “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1840 Tarihli Çarsancak Kazası Gayrimüslim Nüfus Defteri Örneği”. Tarih ve Gelecek Dergisi, I(I), 78-98.
- ALİKILIÇ, D. vd. (2013). Sürmene Nüfus Defteri (1834). İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
- ARSLAN, C., ve KARAGÖZ, R. (2021). “On Dokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Bafra Müslim Nüfusu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, II(II), 129-156.
- AYDOĞAN, E., ve ÇOBAN, E. (2016). “Türkiye’de Nüfus Sayımları ve Uygulanan Nüfus Politikaları”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, VI(II/I), 113-126.
- BİNGÖL, S. (2004). “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Nüfusu”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(36), 43-60.
- ÇAKAR, E. (2003). “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Humus Şehri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science, XIII(II), 375-392.
- ÇİMEN, A. (2012). “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı’da Nüfus Hizmetleri”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XIV(III), 183-216.
- EVCİ, T (2021), “Osmanlı Tarihi Yazımında Nüfus Defterlerinin Yeri: 1831 Tarihli Teke Livasına Bağlı Elmalı Kazası Nüfus Defteri Örneği”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, XLIX, 205-225.
- GÜNEŞ, M. (2014). “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili/Censuses in the Ottoman Period and Analysis of These Censuses”. Gazi Akademik Bakış Dergisi, VIII(XV), 221.
- KÖKSAL, A. (2013). “Trabzon Vilayetinin Nüfusu (1876-1878)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, XV(XV), 99-130.
- OKUR, M., ve USTA, V. (2009). “Karadeniz Bölgesinin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”. History Studies, I(I), 35-70.
- DEMİRCİ, S., ve KARTAL, K. (2014). “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1835 Tarihli Trabzon Vilayeti Maçuka/Maçka Kazâsı Müslim Nüfus Defteri Örneği”. History Studies, VI(III), 121.
- DEMİRYÜREK, H., ARIKAN, R., ve ŞEN, M. (2024). Muslim and Christian Communities in Bilecik in 1843: A Comparative Analysis through Demography, Naming, and Anthropometric Characteristics. Religions, 15(8), 964.
- ÖZTÜRK, S. (2003). “Türkiye'de Temettuat Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (I), 287-304.
- SAYDAM, A. (2006). “Trabzon'un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, XVIII(XVIII), 285-317.
- USLUCAN, C. (2012). 19. Yüzyılın İlk Yarısında Samsun Kazası’nın Nüfusu, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- YÜKSEL, A. (2013). Keşap Kazası Nüfus Defteri (1835). Giresun: Keşap Belediyesi Kültür Yayınları.
Abstract
References
- AFYONCU, E. (2003). “Türkiye'de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (I), 267-286.
- AKYEL, S., ve SERTEL, S. (2015). “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1840 Tarihli Çarsancak Kazası Gayrimüslim Nüfus Defteri Örneği”. Tarih ve Gelecek Dergisi, I(I), 78-98.
- ALİKILIÇ, D. vd. (2013). Sürmene Nüfus Defteri (1834). İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
- ARSLAN, C., ve KARAGÖZ, R. (2021). “On Dokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Bafra Müslim Nüfusu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, II(II), 129-156.
- AYDOĞAN, E., ve ÇOBAN, E. (2016). “Türkiye’de Nüfus Sayımları ve Uygulanan Nüfus Politikaları”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, VI(II/I), 113-126.
- BİNGÖL, S. (2004). “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Nüfusu”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(36), 43-60.
- ÇAKAR, E. (2003). “Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Humus Şehri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science, XIII(II), 375-392.
- ÇİMEN, A. (2012). “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı’da Nüfus Hizmetleri”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XIV(III), 183-216.
- EVCİ, T (2021), “Osmanlı Tarihi Yazımında Nüfus Defterlerinin Yeri: 1831 Tarihli Teke Livasına Bağlı Elmalı Kazası Nüfus Defteri Örneği”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, XLIX, 205-225.
- GÜNEŞ, M. (2014). “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili/Censuses in the Ottoman Period and Analysis of These Censuses”. Gazi Akademik Bakış Dergisi, VIII(XV), 221.
- KÖKSAL, A. (2013). “Trabzon Vilayetinin Nüfusu (1876-1878)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, XV(XV), 99-130.
- OKUR, M., ve USTA, V. (2009). “Karadeniz Bölgesinin Demografik Yapısına Dair Bir İnceleme”. History Studies, I(I), 35-70.
- DEMİRCİ, S., ve KARTAL, K. (2014). “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1835 Tarihli Trabzon Vilayeti Maçuka/Maçka Kazâsı Müslim Nüfus Defteri Örneği”. History Studies, VI(III), 121.
- DEMİRYÜREK, H., ARIKAN, R., ve ŞEN, M. (2024). Muslim and Christian Communities in Bilecik in 1843: A Comparative Analysis through Demography, Naming, and Anthropometric Characteristics. Religions, 15(8), 964.
- ÖZTÜRK, S. (2003). “Türkiye'de Temettuat Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (I), 287-304.
- SAYDAM, A. (2006). “Trabzon'un İdarî Yapısı ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, XVIII(XVIII), 285-317.
- USLUCAN, C. (2012). 19. Yüzyılın İlk Yarısında Samsun Kazası’nın Nüfusu, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- YÜKSEL, A. (2013). Keşap Kazası Nüfus Defteri (1835). Giresun: Keşap Belediyesi Kültür Yayınları.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Folklore in the Türkiye Field |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | December 26, 2024 |
| Submission Date | July 18, 2024 |
| Acceptance Date | December 26, 2024 |
| Published in Issue | Year 2024 Volume: 21 Issue: 84 |
