Abstract
Mîjara vê xebatê berawirdkirina destan ûMesnewiya Siyabend û Xecê ye. Di vê gotarê de herdu berhem, li gorî edebiyataberawirdî hatine nirxandin. Armanca vê xebatê nirxandina her du berheman li gor mijar, motîf, form, cudahî û manendîyên hev in. Siyabend û Xecê, di nav kurdan de bi kevneşopiya sedan salan bi awayekî devkî û bi rêya efsane û destanan ve heta îro hatiye. Siyabend û Xecê bi forma destanî ji aliyê dengbêjên wekî Şakiroyê Muşî, Salihê Qubînî, Îsa Berwarî ve hatiye zaravakirin. Ev destana folklorîk di serdema modern de gelek caran bi varyantên cuda hatiye tomarkirin û weşandin. Siyabend û Xecê di destpêkê de metnekê devkî ye û di nav xwe de hêmanên mitolojik jî dihewîne. Di nav pêvajoyê de derbasî nivîsê bûye û lî gor herêman varyantên cuda hatine afirandin. Her çiqas li ser navlêkirina metnê nîqaşên zêde hebin jî, ji ber ku di metna Siyabend û Xecê de taybetiyên destana zêde ne û berhevkarê metnê bi şiklê destanê metnê bi nav kiriye, emjî di vê xebatê de metnê dê wekî destan bi nav bikin. Di vê gotarê de varyanta devkî ya ku ji aliyê Ahmet Aras ve hatiye berhevkirin û mesnewiya Dilbikulê Cizîrî ya ku bi forma mesnewiyê hatiye nivîsîn, ji aliyê hêmanên mitolojik yên wek şûr, gustîlk, xewn û hvd., motif, naverok û vegêranê ve bî awayekî berawirdî hatine nirxandin.
References
- Adak, A. (2019). Teşeyê nezmê (Çapa 1). Nûbîhar.
- Akman, D. M. (2020). Karşılaştırmalı Türk ve Yunan mitolojisi. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Alsan, Ş. S. ve Akın, S. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 8(45), 215-226. DOİ: 10.7816/ulakbilge-08-45-08
- Aras, A. (2016). Destana Siyabend û Xecê (Çapa 2). Nûbîhar.
- Aslan, R. (2015). Berawirdiya destana Memê Alan û Mem û Zîna Ehmedê Xanî. International Journal of Kurdish Studies, 1(2), 86-101.
- Attı, H. (2013). Lêkolîneke folklorî li ser destana Mem û Zînê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Aytaç, G. (2003). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Say Yayınları.
- Aytaş, G. (1999). Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve Haza Destan-ı Geyik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 3(12), 161-170.
- Burton, R. F. (1884). The book of the sword. Chatto ve Vindus, Piccadilly.
- Celil, C. & Celîl O. (2013). Folklora kurmanci I. Aram.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî. Nûbîhar.
- Cizîrî, D. (2015). Siyabend û Xecê. Nûbîhar.
- Demir, B. (2015). Motîfên edebiyata kurdî ya gelêrî di destana Siyabend û Xecê de. Ramazan Pertev.(ed.). Edebiyata kurdî ya gelêrî. (139-169). Avesta.
- Filiz, M. Ş. (2014). Xebatek li ser destana Dewrêşê Evdî. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Filiz, M. Ş. & Aykaç, Y. (2022). Analîza motîfên destana Cembelî û Binevşa Narîn li gor kataloga Stith Thompson. II. Uluslararası Zap Havzası Sempozyumu Kültürel Miras ve Sözlü Gelenek (21-23 Ekim 2022). (546-562). Hakkari Üniversitesi Yayınları.
- Güneş, E. (2013). Motîfên destana Siyabend û Xecê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha VanYüzüncü Yılê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Sevinç, B. (2013). Yiğit ve silahlı adam diyalektiğinde kılıç imgesi. Turkish Studies. 8(6), 619-639. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4971
- Subaşı, K. (2022). Kesayetên mîtolojîk û rengvedanên wan di edebîyata gelêrî ya kurdî da. Vali. S. (Ed.), Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo –Îranî di Edebiyata Kurdî de. (83-164). Nûbîhar.
- Subaşı, K. (2023). Fesad û bêbext di trajedîya evînê da: weku nimûne destanên evînî yên mêjûyî. Mukaddime, 14(1), 148-176. https://doi.org/10.19059/mukaddime. 1243035
- Subaşı K. (2024). Ji mîtolojîyê ber bi tarîxê û ji lehengîyê ber bi evînê destan weku çemkeke sîwan di vegêrana gelî da. Şarkiyat, 16(01), 105-116. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264
- Tarduş, İ. (2016). Du lehengên li pey nemiriyê: Gilgamêş û Siyabend. Hasan Karacan (ed.) Kürdoloji Akademik Çalışmaları 2. (169-176). Yargı Yayınları.
- Temo, S. (2023). 112 hesp û xezelek. Dara.
- Yıldırım, K., Pertev, R. & Aslan, M. (2013). Ji destpêkê heta niha folklora kurdî. Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
- Zinar, Z. (2009). Di çanda kurdî de 37 şaxên zanistiyê. Pencînar.
Abstract
The subject of this study is the comparison of epic and the Mesnewi version of Siyabend and Xecê. In this article, both works have been evaluated according to comparative literature. The aim of this study is to evaluate the two works according to their themes, motifs, forms, differences and similarities. Siyabend and Xecê has been passed down among the Kurds through oral tradition and legends and epics for hundreds of years. Siyabend and Xecê has been narrated in epic form by singers such as Şakiroyê Müşî, Salihê Qubînî, Îsa Berwarî. This folkloric epic has been recorded and published many times in different variants in the modern era. Siyabend û Xecê is originally an oral text and also contains mythological elements. In the process, it has been transferred to written form and different variants have been created. Since the text of Siyabend ü Xecê has many epic features and the compiler of the text has named the text as an epic, we will also call the text as an epic in this study although there is much debate about the naming of the text. In this article, the oral variant compiled by Ahmet Aras and the Dilbikul Ciziri mesnevi written in the form of a mesnevi are comparatively examined in terms of mythological elements such as swords, rings, dreams, etc, motifs, content, and interpretation.
References
- Adak, A. (2019). Teşeyê nezmê (Çapa 1). Nûbîhar.
- Akman, D. M. (2020). Karşılaştırmalı Türk ve Yunan mitolojisi. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Alsan, Ş. S. ve Akın, S. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 8(45), 215-226. DOİ: 10.7816/ulakbilge-08-45-08
- Aras, A. (2016). Destana Siyabend û Xecê (Çapa 2). Nûbîhar.
- Aslan, R. (2015). Berawirdiya destana Memê Alan û Mem û Zîna Ehmedê Xanî. International Journal of Kurdish Studies, 1(2), 86-101.
- Attı, H. (2013). Lêkolîneke folklorî li ser destana Mem û Zînê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Aytaç, G. (2003). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Say Yayınları.
- Aytaş, G. (1999). Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve Haza Destan-ı Geyik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 3(12), 161-170.
- Burton, R. F. (1884). The book of the sword. Chatto ve Vindus, Piccadilly.
- Celil, C. & Celîl O. (2013). Folklora kurmanci I. Aram.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî. Nûbîhar.
- Cizîrî, D. (2015). Siyabend û Xecê. Nûbîhar.
- Demir, B. (2015). Motîfên edebiyata kurdî ya gelêrî di destana Siyabend û Xecê de. Ramazan Pertev.(ed.). Edebiyata kurdî ya gelêrî. (139-169). Avesta.
- Filiz, M. Ş. (2014). Xebatek li ser destana Dewrêşê Evdî. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Filiz, M. Ş. & Aykaç, Y. (2022). Analîza motîfên destana Cembelî û Binevşa Narîn li gor kataloga Stith Thompson. II. Uluslararası Zap Havzası Sempozyumu Kültürel Miras ve Sözlü Gelenek (21-23 Ekim 2022). (546-562). Hakkari Üniversitesi Yayınları.
- Güneş, E. (2013). Motîfên destana Siyabend û Xecê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha VanYüzüncü Yılê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Sevinç, B. (2013). Yiğit ve silahlı adam diyalektiğinde kılıç imgesi. Turkish Studies. 8(6), 619-639. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4971
- Subaşı, K. (2022). Kesayetên mîtolojîk û rengvedanên wan di edebîyata gelêrî ya kurdî da. Vali. S. (Ed.), Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo –Îranî di Edebiyata Kurdî de. (83-164). Nûbîhar.
- Subaşı, K. (2023). Fesad û bêbext di trajedîya evînê da: weku nimûne destanên evînî yên mêjûyî. Mukaddime, 14(1), 148-176. https://doi.org/10.19059/mukaddime. 1243035
- Subaşı K. (2024). Ji mîtolojîyê ber bi tarîxê û ji lehengîyê ber bi evînê destan weku çemkeke sîwan di vegêrana gelî da. Şarkiyat, 16(01), 105-116. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264
- Tarduş, İ. (2016). Du lehengên li pey nemiriyê: Gilgamêş û Siyabend. Hasan Karacan (ed.) Kürdoloji Akademik Çalışmaları 2. (169-176). Yargı Yayınları.
- Temo, S. (2023). 112 hesp û xezelek. Dara.
- Yıldırım, K., Pertev, R. & Aslan, M. (2013). Ji destpêkê heta niha folklora kurdî. Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
- Zinar, Z. (2009). Di çanda kurdî de 37 şaxên zanistiyê. Pencînar.
Abstract
Bu çalışmanın konusu Siyabend û Xecê Destanı ile Mesnevisinin karşılaştırılmasıdır. Bu makalede her iki eser, Karşılaştırmalı edebiyat yöntemine göre değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın amacı her iki eseri de konu, motif, anlatım, biçim, farklılık ve benzerliklerine göre değerlendirmektir. Siyabend û Xecê, Kürtler arasında yüzlerce yıllık mit ve destanlardan beslenerek sözlü gelenek yoluyla günümüze kadar ulaşmıştır. Destan özelliği taşıyan eser, Şakiroyê Muşî, dengbêj Salihê Qubînî Îsa Berwarî gibi dengbêjler tarafından seslendirilmiştir. Folklorik özellikler taşıyan bu destanın, modern dönemde farklı versiyonları derlenmiş ve yayımlanmıştır. Temelde sözlü gelenekten gelen ve içinde çok sayıda mitolojik unsurlar barındıran Siyabend û Xecê adlı destan zaman içinde yazıya geçirilmiş ve süreçte çok fazla değişime uğramıştır. Her ne kadar metni adlandırma noktasında çeşitli tartışmalar olsa da metinde destan özelliklerinin fazla olması, metni derleyen yazarın destan şeklinde adlandırması nedeniyle bizde bu çalışmada metni destan olarak adlandırmayı uygun gördük. Bu çalışmada Ahmet Aras’ın derlediği destansı versiyon ile Dilbikulê Cizîrî tarafından mesnevi biçiminde kaleme alınan versiyonu, kılıç, yüzük, rüya ve benzeri mitolojik unsurlar, motif, içerik ve anlatı bakımından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.
Keywords
References
- Adak, A. (2019). Teşeyê nezmê (Çapa 1). Nûbîhar.
- Akman, D. M. (2020). Karşılaştırmalı Türk ve Yunan mitolojisi. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Sakarya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Alsan, Ş. S. ve Akın, S. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 8(45), 215-226. DOİ: 10.7816/ulakbilge-08-45-08
- Aras, A. (2016). Destana Siyabend û Xecê (Çapa 2). Nûbîhar.
- Aslan, R. (2015). Berawirdiya destana Memê Alan û Mem û Zîna Ehmedê Xanî. International Journal of Kurdish Studies, 1(2), 86-101.
- Attı, H. (2013). Lêkolîneke folklorî li ser destana Mem û Zînê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Aytaç, G. (2003). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Say Yayınları.
- Aytaş, G. (1999). Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve Haza Destan-ı Geyik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 3(12), 161-170.
- Burton, R. F. (1884). The book of the sword. Chatto ve Vindus, Piccadilly.
- Celil, C. & Celîl O. (2013). Folklora kurmanci I. Aram.
- Cîhanî, P. (2013). Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî. Nûbîhar.
- Cizîrî, D. (2015). Siyabend û Xecê. Nûbîhar.
- Demir, B. (2015). Motîfên edebiyata kurdî ya gelêrî di destana Siyabend û Xecê de. Ramazan Pertev.(ed.). Edebiyata kurdî ya gelêrî. (139-169). Avesta.
- Filiz, M. Ş. (2014). Xebatek li ser destana Dewrêşê Evdî. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha Mardîn Artukluyê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Filiz, M. Ş. & Aykaç, Y. (2022). Analîza motîfên destana Cembelî û Binevşa Narîn li gor kataloga Stith Thompson. II. Uluslararası Zap Havzası Sempozyumu Kültürel Miras ve Sözlü Gelenek (21-23 Ekim 2022). (546-562). Hakkari Üniversitesi Yayınları.
- Güneş, E. (2013). Motîfên destana Siyabend û Xecê. (Teza Masterê ya Neçapbûyî). Zanîngeha VanYüzüncü Yılê. Enstîtûya Zimanê Zindî.
- Sevinç, B. (2013). Yiğit ve silahlı adam diyalektiğinde kılıç imgesi. Turkish Studies. 8(6), 619-639. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4971
- Subaşı, K. (2022). Kesayetên mîtolojîk û rengvedanên wan di edebîyata gelêrî ya kurdî da. Vali. S. (Ed.), Mîtos û Edebiyat Mîtosên Kurdo –Îranî di Edebiyata Kurdî de. (83-164). Nûbîhar.
- Subaşı, K. (2023). Fesad û bêbext di trajedîya evînê da: weku nimûne destanên evînî yên mêjûyî. Mukaddime, 14(1), 148-176. https://doi.org/10.19059/mukaddime. 1243035
- Subaşı K. (2024). Ji mîtolojîyê ber bi tarîxê û ji lehengîyê ber bi evînê destan weku çemkeke sîwan di vegêrana gelî da. Şarkiyat, 16(01), 105-116. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264
- Tarduş, İ. (2016). Du lehengên li pey nemiriyê: Gilgamêş û Siyabend. Hasan Karacan (ed.) Kürdoloji Akademik Çalışmaları 2. (169-176). Yargı Yayınları.
- Temo, S. (2023). 112 hesp û xezelek. Dara.
- Yıldırım, K., Pertev, R. & Aslan, M. (2013). Ji destpêkê heta niha folklora kurdî. Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
- Zinar, Z. (2009). Di çanda kurdî de 37 şaxên zanistiyê. Pencînar.
Details
| Primary Language | Kurdi |
|---|---|
| Subjects | Kurdish Language, Literature and Culture |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 26, 2025 |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 9, 2025 |
| Acceptance Date | June 21, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 11 |
Kurdiyat is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International Licence.