Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature

Abstract

Divan şairi, bir empresyonist gibi olayları, nesneleri muhayyilesinde anlamlandırır, farklı kavramlarla bakış açısını ifade eder ve kendi tarzını yansıtır. Şair, ifadelerini geleneğin sınırları içinde kalmak kaydıyla türlü söz hünerlerine imkân verecek bir zenginlikle ortaya koyar. Nazar da bakma ve bakış manasında olup şairin hayal dünyasında anlamlandırdığı bir kavramdır. Şairin tasavvurunda bakış ok gibi sivridir, kılıç gibi keskindir. Bir cellattır, amacı âşığı öldürmektir. Bir haramidir, gönül mülkünü yağmalar. Göz ucuyla bakar ve gönül evini ateşe verir. Bakış, her türlü hileye sahip olduğu için ona güvenilmez ve sır verilmez. O, sihri Babil’de öğrenmiş, büyüleyici gözlere sahiptir. Bir bakış ile dünyaya fitne yayabilir. Hummalı bakışları, âşığı kendine meftun eder. Âşığı dertlendiren hasta bakışlar, onun daima görmek istediği bakıştır. Sevgilinin gözleri, baygın bakar ve âşığı mest eder. Divan şiirinde bakışın zengin bir anlam dizgesine sahip olduğu görülmektedir. Şairler, bakış anlamında nazar, nigâh ve gamze mefhumlarını kullanmıştır. Tasavvuf ve din açısından mürşidin müride feyzle bakması sonucunda müridin ruhsal açıdan yetişmesi ve olgunlaşması nazar olarak ifade edilir. Tasavvufta nazar sözcüğüyle birlikte bakış anlamında rü’yet, tecellî, müşâhede, basîret, mükâşefe mefhumları da kullanılmaktadır. Sosyal hayatta nazarın karşılığı kem göz olarak bilinmektedir. Kem göz mefhumu ile nazara gelmek, göze gelmek, göz değmesi ifade edilir. Çalışmamızda divan şairinin hayal dünyasında bakış için nazar, gamze ve nigah mefhumlarının yer aldığı örnek beyitler seçilmiştir. Bununla şairlerin muhayyilesinde bakışın içine aldığı anlam çerçevesini görmek amaçlanmıştır.