Abstract
The educational program for Ottoman princes was designed not only to impart administrative and political knowledge, but also to provide comprehensive religious education and moral grounding, in view of preparing them as heirs to the throne. The privileged status defined by the succession system necessitated that these princes attain the qualifications required to ensure the continuity of the dynasty. Their educational process began in childhood within the palace environment, where it was structured on the foundation of religious discipline. Until the sixteenth century, they acquired administrative experience through governorships (sancak duties), while concurrently receiving instruction in core religious subjects such as the correct recitation of the Qur'an, İlmihal, Dürr-i Yekta, Pend-i Attar, and Islamic History. These courses were meticulously designed not only to enhance their religious knowledge and practical application, but also to reinforce ethical value in particular, the implementation of the ekberiyet and cage systems from the early seventeenth century introduced new approaches to maintaining the continuity and rigor of religious education in princely training. This study examines the religious education processes of six Ottoman princes from the empire's final period, demonstrating the systematic and effective implementation of educational policies aimed at preparing them for the sultanate. Archival documents indicate that the leadership qualities of these princes were not solely innate, but were also shaped through regular religious instruction and the instillation of moral value. This approach contributed significantly to the development of both individual and collective responsibility, as well as to the emergence of leadership based on ethical and religious foundations in state governance.
References
- 1. Arşiv Belgeleri TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Ali Fuad Türkgeldi Evrakı (HSD. AFT.).
- Hatt-ı Hümayun (HAT).
- İrade, Dâhiliye (İ.D.H.).
- İrade, Dosya Usulü (İ. DUİT).
- Yıldız, Esas Evrakı (Y.EE).
- Yıldız, Perakende, Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK.).
- Yıldız, Perâkende, Maârif Nezâreti Marûzâtı (Y. PRK. MF.).
- Yıldız, Perakende, Evrakı Mabeyn Erkânı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y. PRK. SGE.).
- 2. Diğer Kaynaklar Akyıldız, Ali. Yusuf İzzettin İkbal İdhar İntihar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2022.
- Akyüz, Yahya. Türk eğitim tarihi MÖ 1000-MS 2007. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2021.
- Alderson, Anthony Dolphin. Osmanlı Hanedanının Yapısı. çev. Şefaettin Severcan. İstanbul: İz Yayıncılık,1998.
- Ali Vasıb Efendi. Bir Şehzadenin Hâtırâtı Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
- Âşık Paşazâde. Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân. haz. Kemal Yavuz-M.A. Yekta Saraç, İstanbul: Koç Kitaplığı, 2003.
- Baltacı, Cahit. 15.-16. Asırlar Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
- Başkutlu, Salih. “Kafesten Temsiliyete Osmanlı Devleti’nde Veliahtlık Kurumu”. Tarih Kritik Dergisi 6/2 (Nisan 2020), 162-172.
- Beydilli, Kemal. “Mahmud II”. DİA C. XXVII (2003), 352-357.
- Demir, Abdullah. “Osmanlı Hukukunda Devletin Yapısı”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 3/1 (2016), 1–19.
- Demirel, Fatih. “II. Meşrutiyet’ten Sonra Osmanlı’da Orta Öğretimler: Sultânîler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 27/2 (2012), 339-358.
- Ekiz, Durmuş. Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metodlarına Giriş: Nitel, Nicel ve Eleştirel Kuram Metodolojileri. İstanbul: Anı Yayıncılık, 2003.
- Emecen, Feridun M. Osmanlı Klasik Çağında: Hanedan, Devlet ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
- Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. C. III, İstanbul: Eser Neşriyat, 1977.
- Eroğlu, Haldun. "Şehzade". DİA XXXVIII (2010), 480-483.
- Hoca Sadettin Efendi. Tacü't-Tevarih, ed. İsmet Parmaksızoğlu, C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
- İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300–1600). çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Kronik Kitapçılık, 2019.
- Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2019.
- Kayadibi, Fahri. “Fatih Sultan Mehmet Döneminde Eğitim ve Bilim”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 8 (2003), 1-18.
- Kaytaz, Fatma. “Erken Dönem Osmanlı Tarih Metinlerine Göre Osman Gazi’nin Orhan Gazi’ye Nasihatleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 7, 147-163.
- Kılıç, Hulusi. “Ebü’l-Bekâ el-Kefevî”. DİA C. X (1994), 298.
- Kırpık, Cevdet. Osmanlı'da Şehzade Eğitimi. Ötüken Neşriyat, 2016.
- Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
- Kutay, Cemal. Avrupa’da Sultan Aziz. İstanbul: Posta Kutusu Yayınları, 1977.
- Küçük, Cevdet. “Abdülhamid II”. DİA C. I (1988), 216-224.
- Küskü, Fırat, “Şehzadegân Mektebi” Türk Maarif Ansiklopedisi C.6 (2024), Türkiye Maarif Vakfı- Türkiye Bilimler Akademisi, 25-27.
- Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. çev. Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Ortaylı, İlber. Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik Kitap, 2017.
- Öktem, Ülker. “Osmanlı Medreselerinde Felsefe”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 15/15 (2004), 271-288.
- Özcan, Abdulkadir. II. Mahmud’un Memleket Gezileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırmaları Merkezi, 1991.
- Simavi, Lütfi. Osmanlı Sarayının Son Günleri. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2006.
- Tahsin Paşa. Abdülhamit - Yıldız Hatıraları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
- Taş, Kenan Ziya. Osmanlılarda Lalalık Müessesesi. İstanbul: Kardelen Kitabevi, 1998.
- Türkgeldi, Ali Fuat. Görüp İşittiklerim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
- Ünüvar, Safiye. Saray Hatıralarım. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
- Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2021.
- Yurdakul, İlhami. “Şehzade Eğitimi”, Türk Maarif Ansiklopedisi C. 6 (2024), Türkiye Maarif Vakfı–Türkiye Bilimler Akademisi, 23-25.
- Yurtbilir, Mustafa Murat. “19. Yüzyıl Avrupa Diplomasisi içinde Oryantal Yer Arayışlar: Sultan Abdülaziz’in 1867 Avrupa Gezisine Bir Bakış”. Eklektik Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (2024), 129-160.
Abstract
Osmanlı Devleti’nde şehzadelerin eğitim programı, tahtın varisi olarak yetiştirilmeleri amacıyla sadece idari ve siyasi bilgi değil, aynı zamanda kapsamlı dinî eğitim ve ahlaki donanımın da sağlanmasına yönelik düzenlenmiştir. Veraset sistemi kapsamında belirlenen bu ayrıcalıklı konum, şehzadelerin hanedanın sürekliliğini temin edecek niteliklere ulaşmalarını zorunlu kılmıştır. Eğitim süreçleri, çocukluk döneminde saray ortamında başlayarak dinî disiplinlerin temel alındığı bir yapı ortaya koyar. XVI. yüzyıla kadar sancaklarda idari tecrübe kazandırılırken, aynı zamanda şehzadeler, Kur’an-ı Kerim’in doğru okunması, İlmihal, Dürr-i Yekta, Pend-i Attar ve Tarih-i İslam gibi temel dinî derslerde eğitim almışlardır. Bu dersler, dinî bilgi ve uygulamaların yanı sıra, ahlaki değerlerin de pekiştirilmesine büyük özen gösterilerek işlenmiştir. Özellikle XVII. yüzyılın başlarından itibaren uygulamaya konulan ekberiyet ve kafes sistemleri, şehzade eğitiminde dinî eğitim sürecinin sürekliliği ve titizliği açısından yeni yaklaşımların benimsenmesine neden olmuştur. Araştırma, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış altı şehzadenin din eğitimi süreçlerini irdeleyerek, padişahlığa hazırlık politikaları çerçevesinde dinî eğitimin ne denli sistematik ve etkili yürütüldüğünü göstermektedir. İncelenen arşiv belgeleri, şehzadelerin liderlik özelliklerinin yalnızca doğuştan gelmediğini, düzenli dinî eğitimle ve ahlaki değerlerin kazandırılması yoluyla da şekillendiğini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım, şehzadelerin bireysel ve toplumsal sorumluluk bilincinin yanı sıra devlet yönetiminde etik ve dinî temellere dayalı liderlik sergilemelerine önemli katkılar sağlamıştır.
References
- 1. Arşiv Belgeleri TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
- Ali Fuad Türkgeldi Evrakı (HSD. AFT.).
- Hatt-ı Hümayun (HAT).
- İrade, Dâhiliye (İ.D.H.).
- İrade, Dosya Usulü (İ. DUİT).
- Yıldız, Esas Evrakı (Y.EE).
- Yıldız, Perakende, Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK.).
- Yıldız, Perâkende, Maârif Nezâreti Marûzâtı (Y. PRK. MF.).
- Yıldız, Perakende, Evrakı Mabeyn Erkânı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y. PRK. SGE.).
- 2. Diğer Kaynaklar Akyıldız, Ali. Yusuf İzzettin İkbal İdhar İntihar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2022.
- Akyüz, Yahya. Türk eğitim tarihi MÖ 1000-MS 2007. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2021.
- Alderson, Anthony Dolphin. Osmanlı Hanedanının Yapısı. çev. Şefaettin Severcan. İstanbul: İz Yayıncılık,1998.
- Ali Vasıb Efendi. Bir Şehzadenin Hâtırâtı Vatan ve Menfâda Gördüklerim ve İşittiklerim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
- Âşık Paşazâde. Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân. haz. Kemal Yavuz-M.A. Yekta Saraç, İstanbul: Koç Kitaplığı, 2003.
- Baltacı, Cahit. 15.-16. Asırlar Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
- Başkutlu, Salih. “Kafesten Temsiliyete Osmanlı Devleti’nde Veliahtlık Kurumu”. Tarih Kritik Dergisi 6/2 (Nisan 2020), 162-172.
- Beydilli, Kemal. “Mahmud II”. DİA C. XXVII (2003), 352-357.
- Demir, Abdullah. “Osmanlı Hukukunda Devletin Yapısı”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 3/1 (2016), 1–19.
- Demirel, Fatih. “II. Meşrutiyet’ten Sonra Osmanlı’da Orta Öğretimler: Sultânîler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 27/2 (2012), 339-358.
- Ekiz, Durmuş. Eğitimde Araştırma Yöntem ve Metodlarına Giriş: Nitel, Nicel ve Eleştirel Kuram Metodolojileri. İstanbul: Anı Yayıncılık, 2003.
- Emecen, Feridun M. Osmanlı Klasik Çağında: Hanedan, Devlet ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
- Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. C. III, İstanbul: Eser Neşriyat, 1977.
- Eroğlu, Haldun. "Şehzade". DİA XXXVIII (2010), 480-483.
- Hoca Sadettin Efendi. Tacü't-Tevarih, ed. İsmet Parmaksızoğlu, C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
- İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300–1600). çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Kronik Kitapçılık, 2019.
- Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2019.
- Kayadibi, Fahri. “Fatih Sultan Mehmet Döneminde Eğitim ve Bilim”. Journal of Istanbul University Faculty of Theology 8 (2003), 1-18.
- Kaytaz, Fatma. “Erken Dönem Osmanlı Tarih Metinlerine Göre Osman Gazi’nin Orhan Gazi’ye Nasihatleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 7, 147-163.
- Kılıç, Hulusi. “Ebü’l-Bekâ el-Kefevî”. DİA C. X (1994), 298.
- Kırpık, Cevdet. Osmanlı'da Şehzade Eğitimi. Ötüken Neşriyat, 2016.
- Kodaman, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
- Kutay, Cemal. Avrupa’da Sultan Aziz. İstanbul: Posta Kutusu Yayınları, 1977.
- Küçük, Cevdet. “Abdülhamid II”. DİA C. I (1988), 216-224.
- Küskü, Fırat, “Şehzadegân Mektebi” Türk Maarif Ansiklopedisi C.6 (2024), Türkiye Maarif Vakfı- Türkiye Bilimler Akademisi, 25-27.
- Lewis, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. çev. Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Ortaylı, İlber. Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik Kitap, 2017.
- Öktem, Ülker. “Osmanlı Medreselerinde Felsefe”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 15/15 (2004), 271-288.
- Özcan, Abdulkadir. II. Mahmud’un Memleket Gezileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırmaları Merkezi, 1991.
- Simavi, Lütfi. Osmanlı Sarayının Son Günleri. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2006.
- Tahsin Paşa. Abdülhamit - Yıldız Hatıraları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
- Taş, Kenan Ziya. Osmanlılarda Lalalık Müessesesi. İstanbul: Kardelen Kitabevi, 1998.
- Türkgeldi, Ali Fuat. Görüp İşittiklerim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
- Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti'nin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
- Ünüvar, Safiye. Saray Hatıralarım. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
- Yıldırım, Ali – Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2021.
- Yurdakul, İlhami. “Şehzade Eğitimi”, Türk Maarif Ansiklopedisi C. 6 (2024), Türkiye Maarif Vakfı–Türkiye Bilimler Akademisi, 23-25.
- Yurtbilir, Mustafa Murat. “19. Yüzyıl Avrupa Diplomasisi içinde Oryantal Yer Arayışlar: Sultan Abdülaziz’in 1867 Avrupa Gezisine Bir Bakış”. Eklektik Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (2024), 129-160.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Studies (Other) |
| Journal Section | Makaleler |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 26, 2025 |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 3, 2025 |
| Acceptance Date | April 22, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 12 Issue: 1 |
Marifetname is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).