Çevre ve İklim Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Karşılaştırılması: Okul Öncesi ve Sınıf Eğitimi Örneklemi
Year 2025,
Volume: 13 Issue: 1, 116 - 129, 27.06.2025
Ayşe Gül Caniklioğlu
,
Neslihan Ültay
,
Salih Kürşat Çilingir
Abstract
Bu çalışma, betimsel nitelikteki tarama modeli kullanılarak Okul Öncesi ve Sınıf öğretmeni adaylarının çevre ve iklim okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi ve karşılaştırılması için gerçekleştirilmiştir. Araştırma, tamamı 1. sınıflarda eğitim-öğretim sürecini sürdürmekte olan öğretmen adaylarıyla, Karadeniz Bölgesi’ndeki bir üniversitenin Eğitim Fakültesi’nde, sınıf ve okul öncesi eğitimi programlarında yürütülmüştür. Çalışmaya 55’i okul öncesi eğitiminde, 44’ü ise sınıf eğitiminde olacak şekilde toplam 99 öğretmen adayı katılmıştır. Verilerin eldesinde Yetişkinler İçin Çevre Okuryazarlığı Ölçeği ile Yetişkinlere Yönelik İklim Okuryazarlığı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma modeline uygun bir şekilde gerçekleştirilen ölçümlerin sonuçları, analiz ve çözümleme aşamasında SPSS yazılımı kullanılarak değerlendirilmiştir. Çevre okuryazarlık düzeyi ile iklim okuryazarlık düzeylerinin öğrenim görülen alana göre farklılaşıp farklılaşmadığını tespit etmek üzere Bağımsız Örneklemler için t-Testi yapılmış ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. Yapılan analizlere göre, her iki grubun çevre ve iklim okuryazarlık düzeylerinin yüksek olduğu görülmüş ve anabilim dalları arasında anlamlı bir farklılık bulunmadığı ortaya çıkmıştır. Çalışma sonucu ulaşılan bulgular, alternatif araştırmalara örnek oluşturması açısından önem arz etmektedir.
References
- Akbaş, T. (2007). Fen bilgisi öğretmen adaylarında çevre olgusunun araştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Akgün, A., & Duruk, Ü., Tokur, F. (2017). Gözlem gezisi yönteminin öğretmen adaylarının çevreye ve çevre eğitimine ilişkin görüşlerine etkisi. Route Educational and Social Science Journal, 4(2), 65-82.
- Akgün, İ.H., & Atmaca, Y. (2015). Ortaokul 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde ekoloji konularına ilişkin kazanımların gerçekleşme düzeyi. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 168-189.
- Aksay, C. S., & Ketenoğlu, O., Kurt, L. (2005). Küresel ısınma ve iklim değişikliği. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 1(25), 29-42.
- Aksu, M., & Temeloğlu, E., Özkaya E., Gündeğer, M. (2012). Lise düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin turizm ve çevre bilinci üzerine bir araştırma. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 42-61.
- Arı, A. G., & Arslan, K. (2021). İklim okuryazarlığı ölçeği geliştirme çalışması. The Journal of Academic Social Science Studies, 13(82), 147-174.
- Aslan, O., & Uluçınar, S., Cansaran, A. (2008). Çevre tutum ölçeği uyarlanması ve ilköğretim öğrencilerinin çevre tutumlarının belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 283- 95.
- Atabek-Yiğit, E., & Köklükaya, N., Yavuz, M., Demirhan, E. (2014). Development and validation of environmental literacy scale for adults (ELSA). Journal of Baltic Science Education, 13(3), 425-435.
- Berbeco, L., & McCaffrey, M. (2012). Recommendations from the climate and energy summit. National Center for Science Education.
- Brereton, P. (2018). Environmental literacy and new digital audiences. Routledge
- Buhan, B. (2006). Okul öncesinde görev yapan öğretmenlerin çevre bilinci ve bu okullardaki çevre eğitiminin araştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Bülbül, Y. (2007). Ortaöğretim çevre ve insan dersinde işbirlikli öğrenme yönteminin çevreye yönelik tutumlara ve erişiye etkisi [Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Cerrah Özsevgeç, L. (2009). Çevre bilimine giriş. V. Sevinç (Edt.), Eğitim fakülteleri için genel çevre bilimi (s. 11-20). Maya Akademi.
- Collett, J., & Karakashian, S. (1996). Greening the college curriculum: A guide to environmental teaching in the liberal arts. Island Press.
- Coppola, N. W. (1999). Greening the technological curriculum: A model for environmental literacy. The Journal of Technology Studies, 25(2), 39-46.
- Doğan, M. (1997). Ulusal çevre eylem planı: Eğitim ve katılım. DPT Yayınları.
- Dupigny‐Giroux, L. A. L. (2010). Exploring the challenges of climate science literacy: Lessons from students, teachers and lifelong learners. Geography Compass, 4(9), 1203-1217.
- Erkal, S., & Şafak, Ş., Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Sosyoekonomi, 14(14), 143-158.
- Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır. Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66), 1-13.
- Erten Kozlu, S. (2019). İlköğretim bölümü öğretmen adaylarının aldıkları programa bağlı olarak çevre okuryazarlıkları bakımından karşılaştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Fatimah, S., & Rahayuningsih, M., Marianti, A. (2024). Sustainable literacy of climate change: A survey study on pre-service elementary teachers'. International Journal of Basic Educational Research, 1(2), 1-10.
- Gökçe, N., & Kaya, E., Aktay, S., Özden, M. (2007). İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları. İlköğretim Online, 6(3), 452-468.
- Kalaycı, Ş. (2009). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayıncılık.
- Karasar, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
- Kıyıcı, F. B., & Yiğit, E. A., Darçın, E. S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 17-27.
- Kiziroğlu, İ. (2023). Çevre eğitimi ve çevre bilinci. Tabiat ve İnsan, 2(193), 5-17.
- MEB, (2022). Öğretim programları. Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
- Nayan, N., & Mahat, H., Hashim, M., Saleh, Y., Norkhaidi, S. B. (2020). Climate literacy awareness among preservice teachers in Malaysia. Cakrawala Pendidikan, 39(1), 89-101.
- Özçelik, M. A. (2023). Yetişkinlere yönelik iklim okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi (Uzmanlık Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Özdemir, O. (2010). Doğa deneyimine dayalı çevre eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin çevrelerine yönelik algı ve davranışlarına etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 125-138.
- Özgürler, S. (2014). Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri ile ekolojik ayak izlerinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Tekbaş F., & Vaizoğlu S., Oğur R., Güler Ç. (2005). Küresel ısınma, iklim değişikliği ve sağlık etkileri. GATA Akademi.
- Teksöz, G., & Şahin, E., Ertepınar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 307-320.
- Tetik, N., & Acun, A. (2015). Turizm öğrencilerinin küresel ısınma ve iklim değişikliği algısı ve görüşleri. Journal of International Social Research, 8(41), 1459-1476.
- Tilbury, D. (1994). The critical learning years for environmental education. R. A. Wilson (Ed.), Environmental education at the early childhood level (pp. 11-13). North American Association for Environmental Education.
- Topçu, M. S, & Atabey, N. (2016). Alan gezilerinin ortaokul öğrencilerinin çevre konusundaki bilgi ve tutumları üzerine etkisi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 494-513.
- Türkeş, M. (2008). Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. İklim Değişikliği ve Çevre, 1(1), 26-37.
- Ültay, N., & Çilingir, S. K. (2021). İnsan ve çevre. R. Küçükali (Ed.), Eğitim Felsefesi (pp. 431-448). Anı Yayıncılık.
- Ültay, N., & Ültay, E., Çilingir, S. K. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin fen konularındaki uygulamalarının incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22[Özel sayı], 773-792.
- Ültay, N., & Ültay, E., Çilingir, S.K. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının çevreye karşı tutumlarının ve çevre bilgi seviyelerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştirmalari Dergisi, 13(28), 173-185. doi: 10.29329/mjer.2019.202.10
- Yıldız, K., & Sipahioğlu, Ş., Yılmaz, M., (2005). Çevre bilimi (2. Baskı). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
- Yılmaz, V., & Güleç, P. A. G. (2021). Üniversite öğrencilerinin küresel iklim değişikliğine yönelik görüşlerinin araştırılması: Bir yapısal eşitlik model önerisi. İzmir İktisat Dergisi, 36(1), 1-12.
- YÖK, (2018). Yeni öğretmen yetiştirme lisans programları. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari.
- Wikipedia contributors. (2024, Ekim 1). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evre,_%C5%9Eehircilik_ve_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1
- Wilke, R. (1995). Environmental literacy and the college curriculum. EPA Journal, 21(2), 28-30.
- Wilson, R. A. (1993). Fostering a sense of wonder during the early childhood years. Greyden Press.
- Wilson, R. A. (1994). Environmental education at the early childhood level. North American Association for Environmental Education.
Determination and Comparison of the Environmental and Climate Literacy Levels: Preschool and Classroom Education Sample
Year 2025,
Volume: 13 Issue: 1, 116 - 129, 27.06.2025
Ayşe Gül Caniklioğlu
,
Neslihan Ültay
,
Salih Kürşat Çilingir
Abstract
This study was conducted to determine and compare the environmental and climate literacy levels of preschool and primary school teacher candidates by using a descriptive survey model. The study was conducted with teacher candidates, all of whom were in their first year of education, at the Faculty of Education of a university in the Black Sea Region, in the primary and preschool education programs. A total of 99 teacher candidates (55 in preschool education and 44 in primary school education) participated in the study. The Environmental Literacy Scale for Adults and The Climate Literacy Scale for Adults were used for data collection. The results of the evaluations carried out in accordance with the research model were evaluated using SPSS software during the analysis and resolution phase. For determining whether environmental literacy and climate literacy levels differ based on the field of study, an Independent Samples t-Test was conducted and the results were interpreted. The analysis revealed that both groups exhibited high levels of environmental and climate literacy, with no significant differences found between the academic departments. These findings are noteworthy as they provide a foundation for future alternative research.
References
- Akbaş, T. (2007). Fen bilgisi öğretmen adaylarında çevre olgusunun araştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Akgün, A., & Duruk, Ü., Tokur, F. (2017). Gözlem gezisi yönteminin öğretmen adaylarının çevreye ve çevre eğitimine ilişkin görüşlerine etkisi. Route Educational and Social Science Journal, 4(2), 65-82.
- Akgün, İ.H., & Atmaca, Y. (2015). Ortaokul 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde ekoloji konularına ilişkin kazanımların gerçekleşme düzeyi. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 168-189.
- Aksay, C. S., & Ketenoğlu, O., Kurt, L. (2005). Küresel ısınma ve iklim değişikliği. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 1(25), 29-42.
- Aksu, M., & Temeloğlu, E., Özkaya E., Gündeğer, M. (2012). Lise düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin turizm ve çevre bilinci üzerine bir araştırma. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 42-61.
- Arı, A. G., & Arslan, K. (2021). İklim okuryazarlığı ölçeği geliştirme çalışması. The Journal of Academic Social Science Studies, 13(82), 147-174.
- Aslan, O., & Uluçınar, S., Cansaran, A. (2008). Çevre tutum ölçeği uyarlanması ve ilköğretim öğrencilerinin çevre tutumlarının belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 283- 95.
- Atabek-Yiğit, E., & Köklükaya, N., Yavuz, M., Demirhan, E. (2014). Development and validation of environmental literacy scale for adults (ELSA). Journal of Baltic Science Education, 13(3), 425-435.
- Berbeco, L., & McCaffrey, M. (2012). Recommendations from the climate and energy summit. National Center for Science Education.
- Brereton, P. (2018). Environmental literacy and new digital audiences. Routledge
- Buhan, B. (2006). Okul öncesinde görev yapan öğretmenlerin çevre bilinci ve bu okullardaki çevre eğitiminin araştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Bülbül, Y. (2007). Ortaöğretim çevre ve insan dersinde işbirlikli öğrenme yönteminin çevreye yönelik tutumlara ve erişiye etkisi [Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Cerrah Özsevgeç, L. (2009). Çevre bilimine giriş. V. Sevinç (Edt.), Eğitim fakülteleri için genel çevre bilimi (s. 11-20). Maya Akademi.
- Collett, J., & Karakashian, S. (1996). Greening the college curriculum: A guide to environmental teaching in the liberal arts. Island Press.
- Coppola, N. W. (1999). Greening the technological curriculum: A model for environmental literacy. The Journal of Technology Studies, 25(2), 39-46.
- Doğan, M. (1997). Ulusal çevre eylem planı: Eğitim ve katılım. DPT Yayınları.
- Dupigny‐Giroux, L. A. L. (2010). Exploring the challenges of climate science literacy: Lessons from students, teachers and lifelong learners. Geography Compass, 4(9), 1203-1217.
- Erkal, S., & Şafak, Ş., Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Sosyoekonomi, 14(14), 143-158.
- Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır. Çevre ve İnsan Dergisi, 65(66), 1-13.
- Erten Kozlu, S. (2019). İlköğretim bölümü öğretmen adaylarının aldıkları programa bağlı olarak çevre okuryazarlıkları bakımından karşılaştırılması [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Fatimah, S., & Rahayuningsih, M., Marianti, A. (2024). Sustainable literacy of climate change: A survey study on pre-service elementary teachers'. International Journal of Basic Educational Research, 1(2), 1-10.
- Gökçe, N., & Kaya, E., Aktay, S., Özden, M. (2007). İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları. İlköğretim Online, 6(3), 452-468.
- Kalaycı, Ş. (2009). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Asil Yayıncılık.
- Karasar, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
- Kıyıcı, F. B., & Yiğit, E. A., Darçın, E. S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 17-27.
- Kiziroğlu, İ. (2023). Çevre eğitimi ve çevre bilinci. Tabiat ve İnsan, 2(193), 5-17.
- MEB, (2022). Öğretim programları. Erişim adresi: https://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
- Nayan, N., & Mahat, H., Hashim, M., Saleh, Y., Norkhaidi, S. B. (2020). Climate literacy awareness among preservice teachers in Malaysia. Cakrawala Pendidikan, 39(1), 89-101.
- Özçelik, M. A. (2023). Yetişkinlere yönelik iklim okuryazarlığı ölçeğinin geliştirilmesi (Uzmanlık Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Özdemir, O. (2010). Doğa deneyimine dayalı çevre eğitiminin ilköğretim öğrencilerinin çevrelerine yönelik algı ve davranışlarına etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 125-138.
- Özgürler, S. (2014). Öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri ile ekolojik ayak izlerinin incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Tekbaş F., & Vaizoğlu S., Oğur R., Güler Ç. (2005). Küresel ısınma, iklim değişikliği ve sağlık etkileri. GATA Akademi.
- Teksöz, G., & Şahin, E., Ertepınar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 307-320.
- Tetik, N., & Acun, A. (2015). Turizm öğrencilerinin küresel ısınma ve iklim değişikliği algısı ve görüşleri. Journal of International Social Research, 8(41), 1459-1476.
- Tilbury, D. (1994). The critical learning years for environmental education. R. A. Wilson (Ed.), Environmental education at the early childhood level (pp. 11-13). North American Association for Environmental Education.
- Topçu, M. S, & Atabey, N. (2016). Alan gezilerinin ortaokul öğrencilerinin çevre konusundaki bilgi ve tutumları üzerine etkisi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 494-513.
- Türkeş, M. (2008). Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. İklim Değişikliği ve Çevre, 1(1), 26-37.
- Ültay, N., & Çilingir, S. K. (2021). İnsan ve çevre. R. Küçükali (Ed.), Eğitim Felsefesi (pp. 431-448). Anı Yayıncılık.
- Ültay, N., & Ültay, E., Çilingir, S. K. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin fen konularındaki uygulamalarının incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22[Özel sayı], 773-792.
- Ültay, N., & Ültay, E., Çilingir, S.K. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının çevreye karşı tutumlarının ve çevre bilgi seviyelerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştirmalari Dergisi, 13(28), 173-185. doi: 10.29329/mjer.2019.202.10
- Yıldız, K., & Sipahioğlu, Ş., Yılmaz, M., (2005). Çevre bilimi (2. Baskı). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
- Yılmaz, V., & Güleç, P. A. G. (2021). Üniversite öğrencilerinin küresel iklim değişikliğine yönelik görüşlerinin araştırılması: Bir yapısal eşitlik model önerisi. İzmir İktisat Dergisi, 36(1), 1-12.
- YÖK, (2018). Yeni öğretmen yetiştirme lisans programları. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari.
- Wikipedia contributors. (2024, Ekim 1). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evre,_%C5%9Eehircilik_ve_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1
- Wilke, R. (1995). Environmental literacy and the college curriculum. EPA Journal, 21(2), 28-30.
- Wilson, R. A. (1993). Fostering a sense of wonder during the early childhood years. Greyden Press.
- Wilson, R. A. (1994). Environmental education at the early childhood level. North American Association for Environmental Education.