Research Article
BibTex RIS Cite

The Dragon’s Journey from Mythology to Divan Poetry

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 113 - 134, 27.05.2025

Emre Vural

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1595513

Abstract

One of the sources that constitute the uniquely rich cultural heritage of Divan literature is mythology. Various beliefs in Eastern and Western mythology and information about many beings with supernatural features are found in Divan literature. One of these legendary beings is the dragon, which we encounter with similar features in the mythologies of many nations. This being, which reigns in the skies with its gigantic dimensions, spreads fire around itself and has a large body; has taken its place in literary texts by combining and differentiating with local elements in the memory of many cultures. Divan poets also frequently used the dragon figure when expressing their feelings and thoughts. The dragon was sometimes used as a tool to express the feelings of the lover towards the beloved, and sometimes it was thought of by poets with different dreams and images to express the cruelty and ruthlessness of the beloved. Many characteristics attributed to dragons, especially in Eastern mythology, have been used in detail by poets in poems to describe the love between the beloved and the lover. At the same time, poets carry many elements associated with dragons at various levels of society into literary texts, thus allowing us to access cultural values that have taken their place in the memory of the society about dragons. The main purpose of our study will be to reveal what kind of a fantasy world the poets created with the image of dragons in divan poetry.

Keywords

Classical Turkish literature mythology dragon

References

  • Akkuş, M. (2018). Nef’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. İslâm Ansiklopedisi, 9, 389-427. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Başpınar, F. (t.y.). Beyânî Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195828/muvakkit-zade-muhammed-pertev-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt-Kitap Yayın.
  • Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
  • Campbell, J. (2013). Kahramanın sonsuz yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Can, Ş. (1994). Klasik Yunan mitolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri, M. A. (2023). Hayretî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-356054/hayreti-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Demirci, K. (1993). Dahhâk. İslâm Ansiklopedisi, 8, 408-409. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demirel, Ş. (2017). 16. yüzyıl şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194359/divan-i-mani-ve-sehr-engiz-i-bursa.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Ekici, M. (2019). 13. Dede Korkut Destanı: “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” Boyunu Beyan Eder Hanım Hey! Milli Folklor, 16(122), 5-13.
  • Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri (S. Rıfat, Çev.). İstanbul: Om Yayınevi.
  • Eren, A. (2017). Mehmed Sıdkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195956/mehmed-sidki-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Ersoy, E. (2017). Münirî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196156/muniri-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne Bey Mecmuası. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194492/pervane-bey-mecmuasi.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Grimal, P. (2012). Mitoloji sözlüğü Yunan ve Roma. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Güngör, Ö. (2014). Türk mitolojisindeki ejderha figürünün Osmanlı sahası dîvânlarındaki izleri. I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 1, 1151-1160.
  • Güzel, B. (2018). Safvetî Mehmet Çelebi Dîvânçesi. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-209730/safveti-mehmet-celebi-divancesi.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Harmancı, M. E. (2024). ‘Gerek Ki Nûş İdevüz Neyse Zehr Eger Tiryâk’. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), “Dinle Neylerden” Mesnevî’nin İlk 18 Beyit Şerhleri Özel Sayısı, 114-123.
  • İpekten, H. (2019). Na’ilî-i Kadîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji (E. Gürol, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
  • Kaçalin, M. S. (t.y.). Âhî [1476-1517] Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78356/ahi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
  • Karaman, H., Çağrıcı, M. ve Dönmez, İ. K. (2020). Kur’an yolu Türkçe meâl ve tefsir (Cilt 2). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Koçak, A. ve Gürçay, S. (2017). Alevî-Bektaşî Velâyetnâmelerinde “Ejderha Motifi”. Journal of Analytic Divinity, 1(1), 34-64.
  • Kramer, S. N. (2002). Tarih Sümer’de başlar (H. Koyukan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Kurnaz, C. (1995). Felek. İslâm Ansiklopedisi, 12, 306-307. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî Dîvânı (Gazeller dışındaki şiirler). https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195592/zati-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Küçük, S. (2011). Bâkî Dîvânı tenkitli basım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon mitolojisi (K. Akten, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
  • Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı. (Haz. M. Öztürk ve D. Örs). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. Nazlı, A. (2023). Türklerin kayıp kültü! Ejderha. Konya: Kömen Yayınları.
  • Ocak, A. Y. (1983). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özyıldırım, A. E. (1995). Hamdullah Hamdi Dîvânı’nın tenkitli metni (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Pala, İ. (2007). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: İşaret Yayınları.
  • Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Dîvânı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Tekin, G. (2019). Edebî motiflerin mitolojik kökenleri III. Türk edebiyatının mitolojik kaynakları (198-205). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • Tolasa, H. (1973). Ahmet Paşa’nın şiir dünyası. Ankara: Sevinç Matbaası.
  • Tökel, D. A. (1998). Divan şiirinde mitolojik ve efsanevî şahıslar (Yayımlanmamış doktora tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
  • Türk, H. ve Bahadır, S. (2022). Türk ve dünya mitolojisinde ejderhayı öldürmek motifi ve günümüze yansımaları. Ankara: Sonçağ Akademi.
  • Türker, F. (2012). Altay Türklerinin anlatmalarında mitik bir varlık Celbegen. Milli Folklor Dergisi, 12(94), 81-90.
  • Uludağ, S. (2006). Nefis. İslâm Ansiklopedisi, 32, 526-529. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uslu, B. (2016). Türk mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
  • Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206284/edirneli-nazmi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-204115/gelibolulu-suni-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı (Cilt I-II). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196833/sunbulzade-vehbi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024.

Ejderhanın Mitolojiden Divan Şiirine Uzanan Yolculuğu

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 113 - 134, 27.05.2025

Emre Vural

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1595513

Abstract

Divan edebiyatının kendine has zengin kültürel mirasını oluşturan kaynaklardan birisi de mitolojidir. Doğu ve Batı mitolojisinde yer alan çeşitli inanışlar ve doğa üstü özelliklere sahip birçok varlığa dair bilgiler, divan edebiyatında bulunur. Bu efsanevi varlıklardan birisi de pek çok milletin mitolojisinde benzer özelliklerle karşımıza çıkan ejderhadır. Göklerde devasa boyutlarıyla hüküm süren, etrafına ateşler saçan, iri bir cüsseye sahip olan bu varlık; birçok kültürün hafızasında yerel unsurlarla birleşip farklılaşarak edebî metinlerdeki yerini almıştır. Divan şairleri de duygu ve düşüncelerini anlatırken sık sık ejderha figüründen yararlanmışlardır. Ejderha; bazen âşığın sevgiliye karşı olan duygularını dile getirmek için bir aracı olarak kullanılmış bazen de sevgilinin acımasızlığını ve gaddarlığını dile getirmek için şairler tarafınca faklı hayal ve imajlarla düşünülmüştür. Özellikle Doğu mitolojisinde ejderhaya nispet edilen pek çok özellik, şairlerce teferruatlı bir şekilde sevgili ile âşık arasındaki muhabbeti anlatmak için şiirlerde kullanılmıştır. Şairler aynı zamanda toplum içerisinde ejderhayla ilişkilendirilen birçok unsuru da edebî metinlere taşıyarak bizlere ejderha hakkında toplumun hafızasında yer edinen kültürel değerlere de ulaşma imkânı verirler. Çalışmamızdaki asıl amaç divan şiirinde ejderha imajıyla şairlerin nasıl bir hayal dünyası kurguladıklarını ortaya koymak olacaktır.

Keywords

Klasik Türk edebiyatı mitoloji ejderha

References

  • Akkuş, M. (2018). Nef’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. İslâm Ansiklopedisi, 9, 389-427. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Başpınar, F. (t.y.). Beyânî Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195828/muvakkit-zade-muhammed-pertev-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt-Kitap Yayın.
  • Biltekin, H. (2018). Şeyhî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215511/seyhi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
  • Campbell, J. (2013). Kahramanın sonsuz yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Can, Ş. (1994). Klasik Yunan mitolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri, M. A. (2023). Hayretî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-356054/hayreti-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Demirci, K. (1993). Dahhâk. İslâm Ansiklopedisi, 8, 408-409. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demirel, Ş. (2017). 16. yüzyıl şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194359/divan-i-mani-ve-sehr-engiz-i-bursa.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Ekici, M. (2019). 13. Dede Korkut Destanı: “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” Boyunu Beyan Eder Hanım Hey! Milli Folklor, 16(122), 5-13.
  • Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri (S. Rıfat, Çev.). İstanbul: Om Yayınevi.
  • Eren, A. (2017). Mehmed Sıdkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195956/mehmed-sidki-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Ersoy, E. (2017). Münirî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196156/muniri-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne Bey Mecmuası. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194492/pervane-bey-mecmuasi.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Grimal, P. (2012). Mitoloji sözlüğü Yunan ve Roma. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Güngör, Ö. (2014). Türk mitolojisindeki ejderha figürünün Osmanlı sahası dîvânlarındaki izleri. I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 1, 1151-1160.
  • Güzel, B. (2018). Safvetî Mehmet Çelebi Dîvânçesi. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-209730/safveti-mehmet-celebi-divancesi.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Harmancı, M. E. (2024). ‘Gerek Ki Nûş İdevüz Neyse Zehr Eger Tiryâk’. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), “Dinle Neylerden” Mesnevî’nin İlk 18 Beyit Şerhleri Özel Sayısı, 114-123.
  • İpekten, H. (2019). Na’ilî-i Kadîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji (E. Gürol, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
  • Kaçalin, M. S. (t.y.). Âhî [1476-1517] Dîvân. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78356/ahi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Kanar, M. (2009). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
  • Karaman, H., Çağrıcı, M. ve Dönmez, İ. K. (2020). Kur’an yolu Türkçe meâl ve tefsir (Cilt 2). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Koçak, A. ve Gürçay, S. (2017). Alevî-Bektaşî Velâyetnâmelerinde “Ejderha Motifi”. Journal of Analytic Divinity, 1(1), 34-64.
  • Kramer, S. N. (2002). Tarih Sümer’de başlar (H. Koyukan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Kurnaz, C. (1995). Felek. İslâm Ansiklopedisi, 12, 306-307. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî Dîvânı (Gazeller dışındaki şiirler). https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195592/zati-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Küçük, S. (2011). Bâkî Dîvânı tenkitli basım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon mitolojisi (K. Akten, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
  • Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı. (Haz. M. Öztürk ve D. Örs). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. Nazlı, A. (2023). Türklerin kayıp kültü! Ejderha. Konya: Kömen Yayınları.
  • Ocak, A. Y. (1983). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslâm öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özyıldırım, A. E. (1995). Hamdullah Hamdi Dîvânı’nın tenkitli metni (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Pala, İ. (2007). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: İşaret Yayınları.
  • Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
  • Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Dîvânı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • Tekin, G. (2019). Edebî motiflerin mitolojik kökenleri III. Türk edebiyatının mitolojik kaynakları (198-205). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • Tolasa, H. (1973). Ahmet Paşa’nın şiir dünyası. Ankara: Sevinç Matbaası.
  • Tökel, D. A. (1998). Divan şiirinde mitolojik ve efsanevî şahıslar (Yayımlanmamış doktora tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
  • Türk, H. ve Bahadır, S. (2022). Türk ve dünya mitolojisinde ejderhayı öldürmek motifi ve günümüze yansımaları. Ankara: Sonçağ Akademi.
  • Türker, F. (2012). Altay Türklerinin anlatmalarında mitik bir varlık Celbegen. Milli Folklor Dergisi, 12(94), 81-90.
  • Uludağ, S. (2006). Nefis. İslâm Ansiklopedisi, 32, 526-529. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uslu, B. (2016). Türk mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.
  • Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206284/edirneli-nazmi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-204115/gelibolulu-suni-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024
  • Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı (Cilt I-II). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196833/sunbulzade-vehbi-divani.html, Erişim tarihi: 14 Ekim 2024.
There are 55 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Articles
Authors

Emre Vural 0000-0002-4870-6200

Publication Date May 27, 2025
Submission Date December 3, 2024
Acceptance Date January 15, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 16 Issue: 1

Cite

APA Vural, E. (2025). Ejderhanın Mitolojiden Divan Şiirine Uzanan Yolculuğu. Mukaddime, 16(1), 113-134. https://doi.org/10.19059/mukaddime.1595513
 Download Cover Image

  15816

15815

e-ISSN: 2459-0711

Mukaddime is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).