Avşarlı (Afşarlı) Nadir Şah’ın Üçüncü Kars Kalesi Muhasarasında Osmanlı Devleti’nin Aldığı Askeri, Lojistik Ve Mali Tedbirler: (1743-1745)
Abstract
Kars Kalesi stratejik konumu nedeniyle eski çağlardan beri birçok devletin hâkimiyet kurmak istediği önemli bir savunma merkeziydi. İpek yolunun üzerinde bulunması, Anadolu’yu Kafkasya, Azerbaycan ve İran’a bağlayan önemli bir kavşak noktasında bulunması dönemin hâkim güçlerinin ilgisini çekmiştir. Kanuni Sultan Süleyman saltanatı döneminde Osmanlı egemenliğine geçen kale, Osmanlı Devleti’nin şark hududundaki en önemli sınır kalelerinden birini teşkil etmiştir. Osmanlı- Safevi harplerinin yaşandığı 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı sefer organizasyonunun önemli bir geçiş güzergâhı olmuştur. Bu durum 18. yüzyılın ikinci yarısında da devam etmiştir. Osmanlı Devleti, 1722 Safevi Devleti’nde başlayan iç karışıklıkları fırsat bilerek 1723 yılında Safevi Devleti’ne harp ilan etti. Azerbaycan, Kafkasya ve Batı İran da 1730 yılına kadar hızlı bir ilerleme gösterdi. Fakat Safevi Hükümdarı Şah Tahmasb’ın ordu kumandanlığına atadığı Nadir, son derece başarılı olmuş ve Osmanlı Devleti’ne karşı önceden kaybedilen toprakları geri kazanmıştır. Kendisini şah olarak ilan eden Nadir, Kars Kalesi’ni 3 defa kuşatmıştır. Nadir Şah en son 29 Temmuz 1744 tarihinde Kars Kalesi’ni muhasara etmiş fakat Osmanlı ordusunun direnişi karşısında başarılı olamamıştır. Osmanlı Hükümeti, Nadir Şah’ın Kars Kalesi kuşatmasına karşı kalenin tahkimatı için imparatorluğunun eyalet ve sancaklarında bulunan çeşitli askeri birlikleri kaydırarak kalenin takviyesini gerçekleştirdi. Bu askeri birliklerin lojistik ve finansmanı sağladı. Bu çalışmada, Nadir Şah’ın Kars Kalesi kuşatmasına karşılık Osmanlı Devleti’nin kalede aldığı tedbirler, kalede bulundurulan askeri birlikler ve bu askeri birliklerin finansmanı ele alınmıştır.
References
- Afyoncu, E. (2004). Mevacib. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 29, ss. 418–420). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ateş, A. (2012). Osmanlı-İran siyasi ilişkileri. Ankara: Altınpost Yayınları.
- Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve teşkilatı: Kuruluş ve genişleme devri (1535–1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Aydın, M. (2021). Kars Kalesi’nin yeniden inşası ve Kars Beylerbeyliği’nin kurulması (1578–1580). International Social Sciences Studies Journal, 7(89), 4681–4695.
- Aykut, N. (1984). IV. Murad’ın Revan Seferi Menzilnamesi. Tarih Dergisi, (34), 183–246.
- Çelebizâde İsmail Âsım Efendi. (2013). Tarih-i Çelebizâde (Cilt 3, A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakar ve A. Z. İzgöer, Haz.). İstanbul: Klasik Yayınlar.
- Demir, E. (2017). Azerbaycan, Gürcistan ve Kıbrıs fatihi Lala Mustafa Paşa. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
- Əfəndiyev, O. (2007). Azərbaycan Səfəvilər Dövləti. Bakı: Şərq-Qərb.
- Emecen, F. (1989). Ahmed Paşa, Şehlâ. TDV İslam Ansiklopedisi (s. 114). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Emecen, F. (2010). Şahkulu Baba Tekeli. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 284–286). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Erkal, M. (1991). Arşın. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 411–413). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Cilt II/II, Y. Dağlı ve S. A. Kahraman, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Gelibolulu Mustafa Âli. (2014). Nusret-nâme (M. Eravcı, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Gündüz, T. (2001). Kars. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, ss. 515–518). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- İnalcık, H. (1980). Osmanlı pamuk pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar rekabetinde emek maliyetinin rolü. ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979–1980 Özel Sayısı, 1–65.
- İnalcık, H. (2009). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar (Cilt I). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İnalcık, H. (2014). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar (Cilt II). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İpçioğlu, M. (2009). 1969 numaralı ruznamçe defterine Kanuni Sultan Süleyman’ın Nahçıvan seferi. II. Uluslararası Kafkasya Tarihi Sempozyumu (15–17 Ekim 2008), Kars, 167–180.
- İzzi Süleyman Efendi. (2019). İzzi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1157–1165/1744–1752) (Z. Yılmazer, Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Kars Tarihi: Geçmişten Cumhuriyete. (2011). Kars: T.C. Kafkas Üniversitesi Yayınları.
- Kılıç, O. (2012). Teşkilat ve işleyiş bakımından Doğu hududundaki Osmanlı kaleleri ve mevacib defterleri. OTAM, (31), 87–128. Ankara.
- Kılıç, R. (2006). Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520–1566). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- Kırzıoğlu, F. (1953). Kars Tarihi (Cilt I). İstanbul: Işıl Matbaası.
- Kırzıoğlu, F. (1977). Kars. İslam Ansiklopedisi (Cilt VI, ss. 36–363). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Kırzıoğlu, F. (1998). Osmanlılar’ın Kafkas Elleri’ni Fethi (1451–1590). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kimya, O. (2023). Nadir Şah Afşar’ın Kars kuşatmaları. In Nadir Şah’ın Mirası (ss. 343–359). İstanbul: Selenga Yayınları.
- Kimya, O., Kasımov, C. ve Gök, U. (2020). Yakın ve Orta Doğu’da mezhepsel çatışmaların çözümü bakımından Nâdir Şah Afşar’ın faaliyetleri ve Necef Komisyonu. Turkuaz Dergisi, (2), 186–198.
- Köroğlu, R. (2022). İcmal-i Ahval-i Nadir Şah (Dil İncelemesi-Metin-Sözlük-Dizin-Tıpkıbasım) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Küpeli, Ö. (2014). Osmanlı Safevi Münasebetleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Mustafa Naîmâ Efendi. (2007). Târih-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn) (Cilt II, M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Orhankazi, S. (2023). XVIII. yüzyılın sonlarında Osmanlı sınır muhafazasında Kars. OTAM, (54), 135–151.
- Özbek, M. (2022). Tarih-i Nadir Şâh” adlı esere göre 18. yüzyılın ilk yarısında İran (Transkripsiyon ve tahlili) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Özcan, A. (2019). Mehmed Paşa, Yeğen. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt Ek 2, ss. 230–232). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Özcan, A. (2006). Nâdir Şah. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, ss. 276–277). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Özcan, A. (2021). II. Abdülhamid dönemi Osmanlı-İran ilişkileri (1876–1909) (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Peçevi İbrahim Efendi. (1992). Peçevi Tarihi (Cilt II, B. S. Baykan, Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Pakalin, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Shahed, B. (2016). Dürre-i Nadiri’ye göre Nadir Şah ve dönemi: Tercüme ve değerlendirmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Selânikî Mustafa Efendi. (1999). Tarih-i Selânikî (971–1003/1563–1593) (M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sırrı Efendi. (2012). Risâletü’t-Târih-i Nâdir Şâh (Makâle-i Vâkı’a-ı Muhâsara-i Kars) (M. Y. Ertaş, Haz.). İstanbul: Kitabevi.
- Sümer, F. (1999). Safevi Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sümer, F. (1991). Avşarlılar. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, ss. 164–166). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi. (1976). Mür’i’t-Tevârih (M. Aktepe, Haz.). İstanbul.
- Tabakoğlu, A. (2000). İmdâdiyye. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 22, ss. 221–222). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mâli tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tournefort, J. D. (2008). Tournefort Seyahatnamesi (Cilt II, T. Tunçdoğan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Vak’anüvis Subhî Mehmed Efendi. (2007). Subhî Tarihi (Sâmî ve Şâkir tarihleri ile birlikte) (M. Aydıner, Haz.). İstanbul: Kitabevi.
- Uluerler, S. (2023). Nadir Şah’ın Osmanlı Devleti’yle savaşması. In Nadir Şah’ın Mirası (ss. 403–437). İstanbul: Selenga Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilatından kapukulu ocakları (Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı) (Cilt I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı tarihi (Cilt II–III–IV). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (Cilt V). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
The Military, Logistic And Financial Measures Taken By The Ottoman Empire In The Third Kars Castle Siege Of Nadir Shah Of Avshar (Afshar): (1743-1745)
Abstract
Due to its strategic location, Kars Castle was an important defence centre where many states wanted to establish dominance since ancient times. Its location on the Silk Road, at an important crossroads connecting Anatolia to the Caucasus, Azerbaijan and Iran attracted the attention of the dominant powers of the period. The castle, which came under Ottoman sovereignty during the reign of Suleiman the Magnificent, constituted one of the most important border castles on the eastern frontier of the Ottoman Empire. During the Ottoman-Safavavid wars in the 16th and 17th centuries, it was an important transit route for the Ottoman expedition organisation. This situation continued in the second half of the 18th century. The Ottoman Empire declared war against the Safavid Empire in 1723, taking advantage of the internal turmoil that started in the Safavid Empire in 1722. Azerbaijan, Caucasus and Western Iran made rapid progress until 1730. However, Nadir, who was appointed as the commander of the army by the Safavid ruler Shah Tahmasb, was extremely successful and regained the lands previously lost to the Ottoman Empire. Nadir, who declared himself as a shah, besieged Kars Castle 3 times. Nadir Shah last besieged Kars Castle on 29 July 1744, but failed to succeed against the resistance of the Ottoman army. The Ottoman government reinforced the fortress against Nadir Shah's siege of Kars Castle by moving various military units from the provinces and sanjaks of its empire to fortify the fortress. It provided logistics and financing for these military units. In this study, the measures taken by the Ottoman Empire against Nadir Shah's siege of Kars Fortress, the military units stationed in the fortress and the financing of these military units are discussed.
References
- Afyoncu, E. (2004). Mevacib. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 29, ss. 418–420). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Ateş, A. (2012). Osmanlı-İran siyasi ilişkileri. Ankara: Altınpost Yayınları.
- Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve teşkilatı: Kuruluş ve genişleme devri (1535–1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Aydın, M. (2021). Kars Kalesi’nin yeniden inşası ve Kars Beylerbeyliği’nin kurulması (1578–1580). International Social Sciences Studies Journal, 7(89), 4681–4695.
- Aykut, N. (1984). IV. Murad’ın Revan Seferi Menzilnamesi. Tarih Dergisi, (34), 183–246.
- Çelebizâde İsmail Âsım Efendi. (2013). Tarih-i Çelebizâde (Cilt 3, A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakar ve A. Z. İzgöer, Haz.). İstanbul: Klasik Yayınlar.
- Demir, E. (2017). Azerbaycan, Gürcistan ve Kıbrıs fatihi Lala Mustafa Paşa. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
- Əfəndiyev, O. (2007). Azərbaycan Səfəvilər Dövləti. Bakı: Şərq-Qərb.
- Emecen, F. (1989). Ahmed Paşa, Şehlâ. TDV İslam Ansiklopedisi (s. 114). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Emecen, F. (2010). Şahkulu Baba Tekeli. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, ss. 284–286). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Erkal, M. (1991). Arşın. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 411–413). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Evliya Çelebi. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Cilt II/II, Y. Dağlı ve S. A. Kahraman, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Gelibolulu Mustafa Âli. (2014). Nusret-nâme (M. Eravcı, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Gündüz, T. (2001). Kars. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, ss. 515–518). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- İnalcık, H. (1980). Osmanlı pamuk pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar rekabetinde emek maliyetinin rolü. ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979–1980 Özel Sayısı, 1–65.
- İnalcık, H. (2009). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar (Cilt I). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İnalcık, H. (2014). Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar (Cilt II). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İpçioğlu, M. (2009). 1969 numaralı ruznamçe defterine Kanuni Sultan Süleyman’ın Nahçıvan seferi. II. Uluslararası Kafkasya Tarihi Sempozyumu (15–17 Ekim 2008), Kars, 167–180.
- İzzi Süleyman Efendi. (2019). İzzi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1157–1165/1744–1752) (Z. Yılmazer, Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Kars Tarihi: Geçmişten Cumhuriyete. (2011). Kars: T.C. Kafkas Üniversitesi Yayınları.
- Kılıç, O. (2012). Teşkilat ve işleyiş bakımından Doğu hududundaki Osmanlı kaleleri ve mevacib defterleri. OTAM, (31), 87–128. Ankara.
- Kılıç, R. (2006). Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520–1566). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- Kırzıoğlu, F. (1953). Kars Tarihi (Cilt I). İstanbul: Işıl Matbaası.
- Kırzıoğlu, F. (1977). Kars. İslam Ansiklopedisi (Cilt VI, ss. 36–363). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Kırzıoğlu, F. (1998). Osmanlılar’ın Kafkas Elleri’ni Fethi (1451–1590). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kimya, O. (2023). Nadir Şah Afşar’ın Kars kuşatmaları. In Nadir Şah’ın Mirası (ss. 343–359). İstanbul: Selenga Yayınları.
- Kimya, O., Kasımov, C. ve Gök, U. (2020). Yakın ve Orta Doğu’da mezhepsel çatışmaların çözümü bakımından Nâdir Şah Afşar’ın faaliyetleri ve Necef Komisyonu. Turkuaz Dergisi, (2), 186–198.
- Köroğlu, R. (2022). İcmal-i Ahval-i Nadir Şah (Dil İncelemesi-Metin-Sözlük-Dizin-Tıpkıbasım) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Küpeli, Ö. (2014). Osmanlı Safevi Münasebetleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Mustafa Naîmâ Efendi. (2007). Târih-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn) (Cilt II, M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Orhankazi, S. (2023). XVIII. yüzyılın sonlarında Osmanlı sınır muhafazasında Kars. OTAM, (54), 135–151.
- Özbek, M. (2022). Tarih-i Nadir Şâh” adlı esere göre 18. yüzyılın ilk yarısında İran (Transkripsiyon ve tahlili) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Özcan, A. (2019). Mehmed Paşa, Yeğen. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt Ek 2, ss. 230–232). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Özcan, A. (2006). Nâdir Şah. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, ss. 276–277). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Özcan, A. (2021). II. Abdülhamid dönemi Osmanlı-İran ilişkileri (1876–1909) (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Peçevi İbrahim Efendi. (1992). Peçevi Tarihi (Cilt II, B. S. Baykan, Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Pakalin, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Shahed, B. (2016). Dürre-i Nadiri’ye göre Nadir Şah ve dönemi: Tercüme ve değerlendirmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Selânikî Mustafa Efendi. (1999). Tarih-i Selânikî (971–1003/1563–1593) (M. İpşirli, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sırrı Efendi. (2012). Risâletü’t-Târih-i Nâdir Şâh (Makâle-i Vâkı’a-ı Muhâsara-i Kars) (M. Y. Ertaş, Haz.). İstanbul: Kitabevi.
- Sümer, F. (1999). Safevi Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Sümer, F. (1991). Avşarlılar. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, ss. 164–166). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi. (1976). Mür’i’t-Tevârih (M. Aktepe, Haz.). İstanbul.
- Tabakoğlu, A. (2000). İmdâdiyye. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 22, ss. 221–222). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mâli tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tournefort, J. D. (2008). Tournefort Seyahatnamesi (Cilt II, T. Tunçdoğan, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Vak’anüvis Subhî Mehmed Efendi. (2007). Subhî Tarihi (Sâmî ve Şâkir tarihleri ile birlikte) (M. Aydıner, Haz.). İstanbul: Kitabevi.
- Uluerler, S. (2023). Nadir Şah’ın Osmanlı Devleti’yle savaşması. In Nadir Şah’ın Mirası (ss. 403–437). İstanbul: Selenga Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti teşkilatından kapukulu ocakları (Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı) (Cilt I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı tarihi (Cilt II–III–IV). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (Cilt V). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Political History (Other) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 27, 2025 |
| Submission Date | December 28, 2024 |
| Acceptance Date | April 7, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 16 Issue: 1 |
e-ISSN: 2459-0711
Mukaddime is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).