Abstract
Amaç: Bu çalışmada 1911 kolera salgını sırasında Bursa’ya gönderilen Dr. İhsan Sami Bey’i tanıtmak ve raporunda yer alan iddialar ile bu iddialara karşı yapılan inceleme hakkında bilgi vermek amaçlanmıştır.
Yöntem: 1 Aralık 2024-3 Mart 2025 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada tarih araştırmalarında kullanılan klasik yöntem kullanılmıştır. Bu çerçevede T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesindeki Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivi’nin farklı tasniflerindeki belgelerden ve konuyla ilgili mevcut literatürden yararlanılmıştır.
Bulgular: Kolera Hindistan coğrafyasının yerli hastalığıdır. XIX. yüzyılda 6 büyük pandemi yapan kolera, Osmanlı Devleti’ndeki ilk salgınını 1822’de yapmıştır. Osmanlı idari teşkilatlanmasında Hüdavendigar Vilayetinin merkezi olan Bursa şehri de tarihsel süreç içerisinde kolera salgınlarına maruz kalmıştır. Bursa’da 1911 kolerası 27 Haziran’da başlamıştır. Salgın sırasında istilacı şekilde hüküm süren koleranın mahiyetini araştırmak ve sular hakkında bakteriyolojik incelemelerde bulunmak için bakteriyolog Dr. İhsan Sami Bey şehre gönderilmiştir. Onun tarafından kaleme alınan rapor koleranın bölgedeki etkisini artırmasına neden olabilecek önemli iddialara sahiptir. Merkezi hükümet bu iddiaları araştırmak için bölgeye Mülkiye Müfettişi Ali Seydi Bey’i göndermiştir.
Sonuç: Bursa’da 1911 kolera salgınında 440 vaka görülmüş ve bunların 110’nu ölümle neticelenmiştir. Dr. İhsan Sami Bey’in raporunda yer alan valinin koleranın varlığına inanmaması, doktorları azarlaması, kordonlar, erzak dağıtımı, suların kirliliği, vaizlerin halka olumsuz telkinlerde bulunması, bazı doktorların kolera hastalarını hükümete haber vermemesi ve diğer iddialar oldukça önemlidir. Raporu dikkate alan merkezi hükümet bu iddiaları araştırması için Mülkiye Müfettişi Ali Seydi Bey’i Bursa’ya göndermiştir. Bu tavır devletin kamu sağlığı konusundaki hassasiyetini göstermesi bakımından önemlidir. Ancak Ali Seydi Bey’in iddialara ilişkin yapmış olduğu yazışmalarda rapor ile çelişen cevaplar bulunmaktadır.
Keywords
Ethical Statement
--
Supporting Institution
--
Project Number
--
Thanks
--
References
- 1. Erden F. Türk Hekimleri Biyografisi, İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi;1948.
- 2. Doktor El-Hac Rıza Tahsin. Mirat-ı Mekteb-i Tıbbiye, İkinci Kitab, Dersaadet: Kader Matbaası; 1328.
- 3. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye İdare (DH. İD.) 48/22, 25 Ocak 1911.
- 4. Unat E. K. Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları; 1970.
- 5. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Babıâli Evrak Odası (BEO.) 2821/211504, 3 Mayıs 1906.
- 6. Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. 2, İstanbul: Yörük Basımevi; 1976.
- 7. Etker Ş. Paul-Louis Simond ve Bakteriyolojihane-i Osmani’nin Çemberlitaş’ta Açılışı (21 Eylül 1911). Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2009; 10 (2): 13-33.
- 8. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), Fon Kodu (FK) 180-9-0-0, Yer Numarası (YN) 82-400-11, Tarih (T) 03.12.1925.
- 9. Erdemir A. D. İstanbul’dan Üç Ünlü Hekim’in (Mustafa Münif Paşa, İhsan Sami ve Saim Ali Dilemre) Üç Eseri ve Yorumlamalar. Türk Dünyası Araştırmaları 2012, 197: 53-70.
- 10. https://www.numberone.com.tr/2016/04/28/cemile-garan-in-anne-babasina-vefasi/, Erişim tarihi: 12.08.2024.
- 11. Başustaoğlu A.C. derleyen. 80. Yılında Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Tarihi, Ankara: Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayınları, (t.y.).
- 12. https://www.sabah.com.tr/magazin/vefali-evlat-3554096, Erişim tarihi: 12.08.2024. 13. Son Posta, 17.03.1943.
- 14. Akşam, 17.03.1943.
- 15. Doktor İhsan Sami. Balık Yağını Nasıl İçmelidir?, Haydar Paşa: Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Matbaası; 1325.
- 16. Doktor İhsan Sami. Frenginin Yeni Usûl ile Teşhisi Borde-Wassermann Teamül-i Mislisi, İstanbul: İkdam Matbaası; 1338.
- 17. Dr. İhsan Sami. Türk Ocağı Konferanslarından: Veba-Taun. Büyük Mecmua 25 Kanunuevvel 1919, Nu. 17: 268-269.
- 18. Topkar K. Dr. Mazhar Osman’ın İstanbul Seririyatı Dergisinde Tıp Eğitimi ve Sağlık Politikalarında Modernleşme ve Değişim Süreçleri, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi; 2023.
- 19. Karcı, E. Osmanlı Devleti’nde Bakteriyoloji Öğretiminin Öncüsü Doktor Hamdi Aziz Paşa ve 1902-1904 Irak Kolerasına Dair Tespitleri. SUTAD 2020, (49): 399-417.
- 20. Yılmaz Ö. 1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi 2017, 6 (1): 23-55.
- 21. Menekşe M. İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri (1893). TAD 2020, 39 (67): 385-433.
- 22. Karcı E. Osmanlı Hükümetlerinin Sağlık Politikaları (1908-1914), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2017.
- 23. Emecen F. Hudâvendigâr, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998: 285-286.
- 24. Kumaş N. Bursa’da Kolera Salgını ve Alınan Karantina Önlemleri (1890-1895). U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2011/2, 12 (21): 213-241.
- 25. Ayar, M. Osmanlı Devleti’nde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul: Kitabevi Yayınları; 2007.
- 26. Çil, H. Hıfzıssıhha Umum Müfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2023, 24 (1): 105-137.
- 27. Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye, Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye ile Ana Merbut Müessesat-ı Fenniye ve Sıhhiyenin İcraat ve Mesaisi, 1326 ve 1327 Senelerinde Memalik-i Osmaniyede Zuhur eden Koleraya Dair Malumat-ı İhsaiye ve Bu Babda İttihaz Olunan Tedabir, Dersaadet: Selanik Matbaası; 1328.
- 28. Unat, E. K. Osmanlı İmparatorluğunda 1910-1913 Yıllarındaki Kolera Salgınları ve Bunlarla İlgili Olaylar. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 1995, (1): 55-65.
- 29. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye İdare (DH. İD.) 57/9, 30 Mart 1912.
- 30. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ.) 150/22, 11 Kasım 1911.
- 31. Cumhuriyet Gazetesi, 8 Eylül 1935.
- 32. Vakit Gazetesi, 24 Nisan 1933.
Abstract
Objective: The aim of this study is to introduce Dr. İhsan Sami Bey, who was sent to Bursa during the 1911 cholera epidemic, and to provide information about the allegations in his report and the investigation against these allegations.
Method: Conducted between 1 December 2024 and 3 March 2025, this study employed the classical method used in historical research. In this framework, the documents in different classifications of the Ottoman and Republican Archives of the Presidency of the Republic of Turkey State Archives Presidency and the existing literature on the subject were utilised.
Findings: Cholera is an indigenous disease of the Indian geography. Cholera, which had 6 major pandemics in the XIXth century, made its first outbreak in the Ottoman Empire in 1822. The city of Bursa, which was the centre of Hüdavendigar Vilayet in the Ottoman administrative organisation, was also exposed to cholera epidemics in the historical process. The 1911 cholera outbreak in Bursa started on 27 June. Bacteriologist Dr. İhsan Sami Bey was sent to the city to investigate the nature of cholera, which was invasive during the epidemic, and to make bacteriological examinations on the water. The report written by him made important claims that could cause cholera to increase its impact in the region. The central government sent Ali Seydi Bey, Inspector of Civil Administration, to the region to investigate these allegations.
Conclusion: In the 1911 cholera epidemic in Bursa, 440 cases were seen and 110 of them resulted in death. The allegations in Dr. İhsan Sami Bey's report, such as the governor's disbelief in the existence of cholera, his scolding of doctors, cordonons, distribution of rations, contamination of water, preachers making negative suggestions to the public, some doctors not informing the government about cholera patients and other allegations, are very important. Taking the report into consideration, the central government sent Mülkiye Inspector Ali Seydi Bey to Bursa to investigate these allegations. This attitude is important in terms of showing the state's sensitivity towards public health. However, Ali Seydi Bey's correspondence regarding the allegations contains answers that contradict the report.
Keywords
Project Number
--
References
- 1. Erden F. Türk Hekimleri Biyografisi, İstanbul: Çituri Biraderler Basımevi;1948.
- 2. Doktor El-Hac Rıza Tahsin. Mirat-ı Mekteb-i Tıbbiye, İkinci Kitab, Dersaadet: Kader Matbaası; 1328.
- 3. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye İdare (DH. İD.) 48/22, 25 Ocak 1911.
- 4. Unat E. K. Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları; 1970.
- 5. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Babıâli Evrak Odası (BEO.) 2821/211504, 3 Mayıs 1906.
- 6. Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. 2, İstanbul: Yörük Basımevi; 1976.
- 7. Etker Ş. Paul-Louis Simond ve Bakteriyolojihane-i Osmani’nin Çemberlitaş’ta Açılışı (21 Eylül 1911). Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2009; 10 (2): 13-33.
- 8. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.), Fon Kodu (FK) 180-9-0-0, Yer Numarası (YN) 82-400-11, Tarih (T) 03.12.1925.
- 9. Erdemir A. D. İstanbul’dan Üç Ünlü Hekim’in (Mustafa Münif Paşa, İhsan Sami ve Saim Ali Dilemre) Üç Eseri ve Yorumlamalar. Türk Dünyası Araştırmaları 2012, 197: 53-70.
- 10. https://www.numberone.com.tr/2016/04/28/cemile-garan-in-anne-babasina-vefasi/, Erişim tarihi: 12.08.2024.
- 11. Başustaoğlu A.C. derleyen. 80. Yılında Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Tarihi, Ankara: Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayınları, (t.y.).
- 12. https://www.sabah.com.tr/magazin/vefali-evlat-3554096, Erişim tarihi: 12.08.2024. 13. Son Posta, 17.03.1943.
- 14. Akşam, 17.03.1943.
- 15. Doktor İhsan Sami. Balık Yağını Nasıl İçmelidir?, Haydar Paşa: Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Matbaası; 1325.
- 16. Doktor İhsan Sami. Frenginin Yeni Usûl ile Teşhisi Borde-Wassermann Teamül-i Mislisi, İstanbul: İkdam Matbaası; 1338.
- 17. Dr. İhsan Sami. Türk Ocağı Konferanslarından: Veba-Taun. Büyük Mecmua 25 Kanunuevvel 1919, Nu. 17: 268-269.
- 18. Topkar K. Dr. Mazhar Osman’ın İstanbul Seririyatı Dergisinde Tıp Eğitimi ve Sağlık Politikalarında Modernleşme ve Değişim Süreçleri, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi; 2023.
- 19. Karcı, E. Osmanlı Devleti’nde Bakteriyoloji Öğretiminin Öncüsü Doktor Hamdi Aziz Paşa ve 1902-1904 Irak Kolerasına Dair Tespitleri. SUTAD 2020, (49): 399-417.
- 20. Yılmaz Ö. 1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi 2017, 6 (1): 23-55.
- 21. Menekşe M. İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri (1893). TAD 2020, 39 (67): 385-433.
- 22. Karcı E. Osmanlı Hükümetlerinin Sağlık Politikaları (1908-1914), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2017.
- 23. Emecen F. Hudâvendigâr, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998: 285-286.
- 24. Kumaş N. Bursa’da Kolera Salgını ve Alınan Karantina Önlemleri (1890-1895). U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2011/2, 12 (21): 213-241.
- 25. Ayar, M. Osmanlı Devleti’nde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul: Kitabevi Yayınları; 2007.
- 26. Çil, H. Hıfzıssıhha Umum Müfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2023, 24 (1): 105-137.
- 27. Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye, Umur-ı Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye ile Ana Merbut Müessesat-ı Fenniye ve Sıhhiyenin İcraat ve Mesaisi, 1326 ve 1327 Senelerinde Memalik-i Osmaniyede Zuhur eden Koleraya Dair Malumat-ı İhsaiye ve Bu Babda İttihaz Olunan Tedabir, Dersaadet: Selanik Matbaası; 1328.
- 28. Unat, E. K. Osmanlı İmparatorluğunda 1910-1913 Yıllarındaki Kolera Salgınları ve Bunlarla İlgili Olaylar. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 1995, (1): 55-65.
- 29. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye İdare (DH. İD.) 57/9, 30 Mart 1912.
- 30. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ.) 150/22, 11 Kasım 1911.
- 31. Cumhuriyet Gazetesi, 8 Eylül 1935.
- 32. Vakit Gazetesi, 24 Nisan 1933.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | History of Ottoman Socio-Economy, Environmental History |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Project Number | -- |
| Early Pub Date | May 28, 2025 |
| Publication Date | May 30, 2025 |
| Submission Date | March 7, 2025 |
| Acceptance Date | May 4, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 15 Issue: 2 |
Cite
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Periodical scientific publication of Mersin University School of Medicine. Can not be cited without reference. Responsibility of the articles belong to the authors
Ayşegül Tuğuz
from composition of İlter Uzel named “Dioscorides and his Student
Address
Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Çiftlikköy Kampüsü
Yenişehir / Mersin