Research Article
Revisiting Ottoman Social Structure: Hikmet Kıvılcımlı's Theory of History in Dialogue with the Asiatic Mode of Production
Abstract
The Turkish socialist movement has viewed the analysis of the Ottoman social structure as an important area of study to understand the social transformation processes of history and to build socialist thought on this reality. In this context, issues such as property relations, control of the means of production, and the formation of social classes have been central to the socialist analysis of Ottoman society. In the 1960s, debates around the "Asiatic Mode of Production (AMP)" and "feudalism" were at the core of efforts to understand the class dynamics of Ottoman society. While AMP was often used to explain the economic and social structure of the Ottoman Empire, Dr. Hikmet Kıvılcımlı's History Thesis offered a different framework. Kıvılcımlı proposed examining Ottoman society not by imposing the fixed molds of historical materialism, but through its own internal dynamics and historical continuity. His History Thesis argues that the structure of Ottoman society was neither fully feudal nor entirely aligned with AMP. Kıvılcımlı highlighted the development of productive forces, the formation of property relations, and the unique character of class struggles within this structure. This unique perspective has been seen not only as a historical examination but also as an effort to strengthen the theoretical foundations of the Turkish socialist movement.
References
- Ağaoğulları, M. A. (1999). Osmanlı toplum yapısının ekonomi politiği. Ankara: İmge Kitabevi.
- Akkurt, H. (2020). Türkiye Solunda Osmanlı Toplum Yapısı Tartışmaları 1960-1980. Ankara: İmge Kitabevi.
- Akşin, S. (1977). Osmanlı-Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme. Toplum ve Bilim.
- Anderson, P. (2011). Feodalizmden kapitalizme geçiş (Çev. M. Selik). İstanbul: Yordam Kitap.
- Aydın, S. & Ünüvar, K. (2008) “ATÜT Tartışmaları ve Sol”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Sol, C. 8, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Barkan, Ö.Lütfi. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
- Bayraktar, Ç. (2021). İdeolojik Tarih Yazımı. International Journal of Social and Economic Sciences. İstanbul 28-40
- Belge, M. (1975). Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi Üzerine. Birikim Dergisi
- Boratav, K. (2012). Türkiye iktisat tarihi 1908–2009. Ankara: İmge Kitabevi.
- Chesneaux, J. (1970). Asya Tipi Üretim Tarzının Açtığı Yeni Araştırma Alanları, Asya Tipi Üretim Tarzı. İstanbul: Ant Yayınları.
- Çavuşoğlu, T. (2024). Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın Devlet Teorisi Üzerine Bir Değerlendirme. Memleket Siyaset Yönetim, 19(41), 73-96. https://doi.org/10.56524/msydergi.1398226
- Demirkaya, A. (2007). Karl Marx İnsan, Toplum ve İletişim. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 199-228.
- Divitçioğlu S. (1999). Osmanlı Toplumunun Yapısı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Divitçioğlu, S. (1967). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yordam Kitap.
- Divitçioğlu, S. (1971), Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Köz Yayınları
- Divitçioğlu, S. (1979) Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yurt Yayınları,
- Divitçioğlu, S. (2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları.
- Dursun, A. (2006). İbn Haldun ve Devlet Kuramı. Ankara: Vadi Yayınları.
- Eliaçık, C. (2021). Barbarın Tarihi Ezilenin Dini Hikmet Kıvılcımlı'da Tarih ve Din. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Gibb, H. A. R., & Bowen, H. (1950). Islamic society and the West. London: Oxford University Press.
- Haldun, İ. (1977). Mukaddime. (Çev. Turan Dursun) Ankara: Onur Yayınları
- Haldun, İ. (2011). Mukaddime (Çev. S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Hilav, S. (1965). Asya Tipi Üretim Biçimi Üzerine Açıklamalar, İstanbul: Eylem Dergisi
- Hilav, S. (1970). Asya Tipi Üretim Tarzı ve Türkiye Sosyalist Hareketi, Ant Yayınları,
- Hobsbawm, E. J. (2005). Tarihin kullanımı ve istismarı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
- İnalcık, H. (1997). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- İnalcık, H. (2000). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık
- Kantarcıoğlu, M. (2018). İngiliz Çitleme Hareketleri İle 1858 Arazi Kanunnamesi'ne Dair Bir Karşılaştırma. Memleket Siyaset Yönetim, 103-140.
- Kara, İ. (1994). İbn Haldun ve Mukaddime'si Üzerine Düşünceler. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Kıvılcımlı, H. (1965). Tarih Devrim Sosyalizm Işığında İlkel Sosyalizmden Kapitalizme İlk Geçiş İngiltere. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1965). Tarih Devrim Sosyalizm. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1969). Türkiye'de Sınıflar ve Toplum. İstanbul: Aydınlık S.D.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Emperyalizm Geberen Kapitalizm. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınevi.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Tarih Devrim Sosyalizm. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Tarih Yazıları. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Türkiye'de Kapitalizmin Gelişimi. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (2012) Tarih Devrim Sosyalizm. Derleniş Yayınları
- Kıvılcımlı, H. (2012). Kısaca Marksizm Düşünüşü (Gerçek Bilim). İstanbul: Derleniş Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (2020). Osmanlı Tarihinin Maddesi. İstanbul: Yordam Yayıncılık.
- Kıvılcımlı, H.(1965). Kuvayi Milliyeciliğimiz ve İkinci Kuvayi Milliyeciliğimiz. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, Hikmet. (2020). Osmanlı Tarihinin Maddesi. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
- Köprülü, M. Fuad. (1981) Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları.
- Küçük, B. (2007). İbn Haldun'un Toplum ve Devlet Kuramı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (Çev. Metin Kıratlı). Ankara: TTK Yayınları.
- Mardin, Ş. (1991). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mardin, Ş. (2000). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marx K. "The British Rule in India", New York Daily Tribune, 1853.
- Marx K. The Asiatic Mode of Production, in Grundrisse, Penguin Books, 1975.
- Marx, K. (2017) Türkiye Üzerine (Şark Meselesi), (Çev. Selahattin Hilav- Attila Tokatlı), İstanbul: Sümer Yayıncılık, 2017.
- Marx, K. ve Engels, F. (2009). Sömürgecilik Üzerine. (Çev. Muzaffer İlhan Erdost) Ankara: Sol Yayınları.
- Marx,K (2013). Grundrisse Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri. Ankara: Sol Yayınları
- Morgan, L. H. (2018). Eski Toplum (Çev. Sevan Nişanyan). İstanbul: Belge Yayınları.
- Özcan, C. (2018). Asya Tipi Üretim Tarzı Tartışmaları: Osmanlı İmparatorluğu Tarihine Maddeci Bir Yaklaşım. Sosyal Bilimler Dergisi, 1-10.
- Özcan, C. (2018). Hayatı ve Eserleriyle “Komple Bir Entelektüel” Olarak Dr. Hikmet Kıvılcımlı. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 176-202.
- Sarıkaya, D. (2018). Sencer Divitçioğlu ve Asya Tipi Üretim Tarzı. Çorum. Yüksek Lisans Tezi
- Şentürk, R. (2005). Sosyoloji ve Tarih: İbn Haldun’un Metodolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Ünsal, S. (1995). Kıvılcımlı'nın Tarih Tezi. Kebikeç Dergisi, 153-160.
- Varga, E. (1965). Asya Tipi Üretim Biçimi, Yeniden Üretim ve Sivil Toplum. Sosyal Adalet Aylık Siyasi Fikir Dergisi, 21-24.
Osmanlı Toplum Yapısına Yeniden Bakış: Hikmet Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi ve Asya Tipi Üretim Tarzı Üzerine Teorik Bir İnceleme
Abstract
Türkiye sosyalist hareketi, Osmanlı toplum yapısını tarihin toplumsal dönüşüm süreçlerini anlamak ve sosyalist düşünceyi bu gerçeklik temelinde inşa etmek için önemli bir inceleme alanı olarak görmüştür. Bu bağlamda, mülkiyet ilişkileri, üretim araçlarının kontrolü ve toplumsal sınıfların şekillenmesi, Osmanlı toplumunun sosyalist perspektifle analizinde öne çıkan konular olmuştur. 1960’lı yıllarda “Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT)” ve “feodalite” tartışmaları, Osmanlı toplum yapısının sınıfsal dinamiklerini anlamaya yönelik çabaların merkezinde yer almıştır. ATÜT, Osmanlı’nın ekonomik ve toplumsal yapısını açıklamada sıkça kullanılan bir kavramken, Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi bu yaklaşımdan farklı bir çerçeve sunmuştur. Kıvılcımlı, Osmanlı toplumunu tarihsel materyalizmin sabit kalıplarına oturtmadan, kendi içsel dinamikleri ve tarihsel sürekliliği içinde ele almayı önermiştir. Tarih Tezi, Osmanlı toplum yapısının ne tamamen feodal ne de ATÜT ile tamamen örtüşen bir yapıda olduğunu savunur. Kıvılcımlı, bu yapıdaki üretici güçlerin gelişimi, mülkiyet ilişkilerinin biçimlenmesi ve sınıfsal mücadelelerin özgün karakterine dikkat çekmiştir. Bu özgün bakış, Osmanlı geçmişini tarihsel bir incelemenin ötesinde, Türkiye sosyalist hareketinin teorik temellerini güçlendirme çabası olarak da değerlendirilmiştir.
References
- Ağaoğulları, M. A. (1999). Osmanlı toplum yapısının ekonomi politiği. Ankara: İmge Kitabevi.
- Akkurt, H. (2020). Türkiye Solunda Osmanlı Toplum Yapısı Tartışmaları 1960-1980. Ankara: İmge Kitabevi.
- Akşin, S. (1977). Osmanlı-Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme. Toplum ve Bilim.
- Anderson, P. (2011). Feodalizmden kapitalizme geçiş (Çev. M. Selik). İstanbul: Yordam Kitap.
- Aydın, S. & Ünüvar, K. (2008) “ATÜT Tartışmaları ve Sol”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Sol, C. 8, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Barkan, Ö.Lütfi. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi. İstanbul: Gözlem Yayınları.
- Bayraktar, Ç. (2021). İdeolojik Tarih Yazımı. International Journal of Social and Economic Sciences. İstanbul 28-40
- Belge, M. (1975). Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın Tarih Tezi Üzerine. Birikim Dergisi
- Boratav, K. (2012). Türkiye iktisat tarihi 1908–2009. Ankara: İmge Kitabevi.
- Chesneaux, J. (1970). Asya Tipi Üretim Tarzının Açtığı Yeni Araştırma Alanları, Asya Tipi Üretim Tarzı. İstanbul: Ant Yayınları.
- Çavuşoğlu, T. (2024). Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın Devlet Teorisi Üzerine Bir Değerlendirme. Memleket Siyaset Yönetim, 19(41), 73-96. https://doi.org/10.56524/msydergi.1398226
- Demirkaya, A. (2007). Karl Marx İnsan, Toplum ve İletişim. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 199-228.
- Divitçioğlu S. (1999). Osmanlı Toplumunun Yapısı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Divitçioğlu, S. (1967). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yordam Kitap.
- Divitçioğlu, S. (1971), Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Köz Yayınları
- Divitçioğlu, S. (1979) Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yurt Yayınları,
- Divitçioğlu, S. (2010). Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları.
- Dursun, A. (2006). İbn Haldun ve Devlet Kuramı. Ankara: Vadi Yayınları.
- Eliaçık, C. (2021). Barbarın Tarihi Ezilenin Dini Hikmet Kıvılcımlı'da Tarih ve Din. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Gibb, H. A. R., & Bowen, H. (1950). Islamic society and the West. London: Oxford University Press.
- Haldun, İ. (1977). Mukaddime. (Çev. Turan Dursun) Ankara: Onur Yayınları
- Haldun, İ. (2011). Mukaddime (Çev. S. Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Hilav, S. (1965). Asya Tipi Üretim Biçimi Üzerine Açıklamalar, İstanbul: Eylem Dergisi
- Hilav, S. (1970). Asya Tipi Üretim Tarzı ve Türkiye Sosyalist Hareketi, Ant Yayınları,
- Hobsbawm, E. J. (2005). Tarihin kullanımı ve istismarı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
- İnalcık, H. (1997). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- İnalcık, H. (2000). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
- İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık
- Kantarcıoğlu, M. (2018). İngiliz Çitleme Hareketleri İle 1858 Arazi Kanunnamesi'ne Dair Bir Karşılaştırma. Memleket Siyaset Yönetim, 103-140.
- Kara, İ. (1994). İbn Haldun ve Mukaddime'si Üzerine Düşünceler. İstanbul: İz Yayıncılık.
- Kıvılcımlı, H. (1965). Tarih Devrim Sosyalizm Işığında İlkel Sosyalizmden Kapitalizme İlk Geçiş İngiltere. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1965). Tarih Devrim Sosyalizm. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1969). Türkiye'de Sınıflar ve Toplum. İstanbul: Aydınlık S.D.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Emperyalizm Geberen Kapitalizm. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınevi.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Tarih Devrim Sosyalizm. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Tarih Yazıları. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (1974). Türkiye'de Kapitalizmin Gelişimi. İstanbul: Tarih ve Devrim Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (2012) Tarih Devrim Sosyalizm. Derleniş Yayınları
- Kıvılcımlı, H. (2012). Kısaca Marksizm Düşünüşü (Gerçek Bilim). İstanbul: Derleniş Yayınları.
- Kıvılcımlı, H. (2020). Osmanlı Tarihinin Maddesi. İstanbul: Yordam Yayıncılık.
- Kıvılcımlı, H.(1965). Kuvayi Milliyeciliğimiz ve İkinci Kuvayi Milliyeciliğimiz. İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
- Kıvılcımlı, Hikmet. (2020). Osmanlı Tarihinin Maddesi. İstanbul: Sosyal İnsan Yayınları.
- Köprülü, M. Fuad. (1981) Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları.
- Küçük, B. (2007). İbn Haldun'un Toplum ve Devlet Kuramı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (Çev. Metin Kıratlı). Ankara: TTK Yayınları.
- Mardin, Ş. (1991). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mardin, Ş. (2000). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marx K. "The British Rule in India", New York Daily Tribune, 1853.
- Marx K. The Asiatic Mode of Production, in Grundrisse, Penguin Books, 1975.
- Marx, K. (2017) Türkiye Üzerine (Şark Meselesi), (Çev. Selahattin Hilav- Attila Tokatlı), İstanbul: Sümer Yayıncılık, 2017.
- Marx, K. ve Engels, F. (2009). Sömürgecilik Üzerine. (Çev. Muzaffer İlhan Erdost) Ankara: Sol Yayınları.
- Marx,K (2013). Grundrisse Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri. Ankara: Sol Yayınları
- Morgan, L. H. (2018). Eski Toplum (Çev. Sevan Nişanyan). İstanbul: Belge Yayınları.
- Özcan, C. (2018). Asya Tipi Üretim Tarzı Tartışmaları: Osmanlı İmparatorluğu Tarihine Maddeci Bir Yaklaşım. Sosyal Bilimler Dergisi, 1-10.
- Özcan, C. (2018). Hayatı ve Eserleriyle “Komple Bir Entelektüel” Olarak Dr. Hikmet Kıvılcımlı. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 176-202.
- Sarıkaya, D. (2018). Sencer Divitçioğlu ve Asya Tipi Üretim Tarzı. Çorum. Yüksek Lisans Tezi
- Şentürk, R. (2005). Sosyoloji ve Tarih: İbn Haldun’un Metodolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Ünsal, S. (1995). Kıvılcımlı'nın Tarih Tezi. Kebikeç Dergisi, 153-160.
- Varga, E. (1965). Asya Tipi Üretim Biçimi, Yeniden Üretim ve Sivil Toplum. Sosyal Adalet Aylık Siyasi Fikir Dergisi, 21-24.
There are 59 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Policy and Administration (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 29, 2025 |
| Submission Date | December 21, 2024 |
| Acceptance Date | June 28, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 7 Issue: 1 |
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.