Abstract
Ortaçağ kentlerinin temel mekânsal elemanları sur, kale ve hendek gibi savunma unsurları, cami ya da kilise gibi dini yapılar, pazar yeri, çarşı, bedesten ve han gibi ekonomik kurumlardır. Konya’nın Ortaçağ döneminde Anadolu ölçeğindeki önemi kentin dokusunu karşılaştırmalı analizlere açık hale getirmiştir. Bir kenti okumak kent bileşenlerinin birbiriyle ilişkisini ortaya koyarak onu anlamayı içerir. Kentsel imge ve algı konuları üzerine çalışmalar yapan Kevin Lynch bir kentin okunabilmesi için yollar, sınırlar/kenarlar, bölgeler, odak/düğüm noktaları ve işaret ögeleri/nirengi noktaları olarak toplamda beş kriter belirlemiştir. Bu bağlamda Lynch’in söz konusu beş kriterinden hareketle Konya’nın Ortaçağ dönemi kent dokusu analiz edilmiştir. Lynch’in yöntemi kullanılarak günümüz kentleri üzerine okumalar yapılmış ancak ilk kez bu çalışma ile Ortaçağ dönemi kenti analiz edilmiş ve kent dokusunu şekillendiren unsurlar incelenmiştir.
Konya kent dokusunun Ortaçağ dönemi analizi yapılırken yollar kriteri o döneme ait önemli ulaşım aksları, ana arterler olarak belirlenmiştir. Sur duvarları Ortaçağ döneminde kenti sınırlayan en önemli öge olmuştur. Fiziksel ve görsel ve sınır ögesi olan surlar şehrin biçimlenmesinde belirleyici ana elemandır. Bu yüzden kentin iç kale, sur duvarları ve kapılarından oluşan savunma yapısı sınırlar/kenarlar kriterinde değerlendirilmiştir. Her bölge kendi içinde fiziksel, kültürel ve işlevsel açıdan ortak karakteristik özellik göstermektedir. Bu özellikler birbirinden ayrılan kent dokularını oluşturmaktadır. Şehrin orta ve büyük ölçekli alanlarını kapsayan bölgeler kriteri ticaret bölgeleri ve mahalleler başlıkları altında incelenmiştir. Ticaret bölgeleri de pazar, çarşı, bedesten ve han olarak kendi içinde alt birimlere ayrılmıştır. Kentin odak/düğüm noktasını meydanlar oluşturmuştur. Konya şehri tarihi kimliğinden dolayı kent dokusunda birçok simge barındırmaktadır. İşaret ögeleri/nirengi noktalarına saray, cami ve medreseler örnek verilebilir
Keywords
References
- Ahmed Eflâkî. Ariflerin Menkıbeleri 1 (Mevlânâ ve Etrafındakiler). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
- Akbulut, Gülpınar. “Sivas Şehri’nin Tarihi Coğrafyası”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 35, S. 2 (Mart 2010): 212-222.
- Akşit, Ahmet. “Selçuklular Devrinde Kent İskanı ve Mahalleler”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, S. 1 (Aralık 2014): 67-88.
- Aktaş Yasa, Azize. “Konya’nın Anadolu Selçukluları Dönemi Fiziki Yapısı.” II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur, Konya, Nisan 30-Mayıs 02 1998.
- Aktaş Yasa, Azize. “Konya.” içinde Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici, 245-261. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
- Arabacı, Caner. Geçmişten Günümüze Konya Ticaret Odası 1882-1999. Konya: Konya Ticaret Odası, 1999.
- Atçeken, Zeki. Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
- Baş, Ali ve Tolga Bozkurt. “Konya Bedesteni.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü̈ Dergisi, S. 10 (Ağustos 2003): 507-529.
- Baykara, Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Konya: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
- Bedirhan, Yaşar. “Türkiye Selçukluları Devrinde Anadolu’nun Ticaret Şehirleri”, Tarih Okulu Dergisi 8, S. XXIV (Aralık 2015): 25-50.
- Birekul, Mehmet. “Anadolu Selçuklu Devletinde Eğitim ve Konya Medreseleri”, Mecmua, S. 5 (Temmuz 2018): 85-98.
- Boran, Ali. “Diyarbakır Kalesi.” içinde Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, ed. İrfan Yıldız, 77-121. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları-3, 2011.
- Demirel, Ömer, “Sivas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37, TDV Yayınları, Ankara 2009, 278-282.
- Eravşar, Osman, “Ortaçağ Anadolu Kentleri”, Türkler Ansiklopedisi. C. 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 502-518.
- Eravşar, Osman. “Selçuklular ve Mirası.” içinde İhtişamlı Bir İmparatorluk Görkemli Bir Miras: Selçuklular, 140-189. İstanbul, 2015.
- Ergenç, Özer. Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1995.
- İbn Bibi, “El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I.” haz. Mürsel Öztürk, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
- Kayaoğlu, İsmet. “Selçuklular Döneminde Konya’da Ticari Hayata Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 1 (Ocak 1992): 107-115.
- Konyalı, İbrahim Hakkı. Konya Tarihi. Konya: Memleket Gazetesi Yayınları, 2007.
- Köymen, Mehmet Altay. Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
- Küçükdağ, Yusuf. “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair.” içinde Konya Şehri’nin Fiziki ve Sosyo-Ekonomik Yapısı -Makeleler- I, 13-22. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2004.
- Küçükdağ, Yusuf ve Caner Arabacı. Selçuklular ve Konya. Konya: Çizgi Kitabevi, 2016.
- Lynch, Kevin. The Image of the City. Cambridge: M.I.T. Press, 1990.
- Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya (Tarihi Kılavuz). Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1962.
- Önge, Yılmaz. “Alaaddin Keykubad Döneminde Konya’da İnşa Edilmiş Mimarlık Eserleri”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 3 (Haziran 1988): 49-60.
- Özcan, Koray. “Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model(ler)i”, Bilig, S. 38 (Temmuz 2006): 161-184.
- Özcan, Koray. “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri”, İtüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım 6, S. 1 (Mart 2007): 3-15.
- Özcan, Koray ve Zekiye Yenen. “Anadolu-Türk Kent Tarihine Katkı: Anadolu Selçuklu Kenti (XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Dek).” Megaron 5, S. 2 (Eylül 2010): 55-66.
- Tanyeli, Uğur. Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Değişimi (11.-15. Yüzyıllar). Ankara: İdeal Kent Yayınları, 2021.
- Tekkanat, Semiha Sultan ve Seda Nur Türkmen. “Tarih Boyunca Kent Formlarının Biçimlenişi Üzerine Bir İnceleme.” Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10, S. 4 (Aralık 2018): 107-124.
- Turan, Osman. “Selçuklu Kervansarayları”, Belleten 10, S. 39 (Temmuz 1946): 471-496.
- Turan, Osman. Selçuklu Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
- UNESCO. “Konya-A capital of Seljuk Civilization.” Aralık 10, 2023. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1404/
- Yavuzyılmaz, Ahmet ve Cahit Karakök. “Konya’daki Selçuklu Medreseleri.” içinde Konya Kitabı XIX Türkiye Selçukluları ve Konya, ed. Caner Arabacı, Mehmet Ali Hacıgökmen ve Mustafa Akkuş, 213-251. Konya: Konya Ticaret Odası, 2023.
- Yüksel, Çağla Caner. “Selçuklu Döneminde Anadolu Kentleri ve Kent Mimarisi.” ISAS (3rd International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies, Section: Fine Arts, Design and Architecture) Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur, Ankara, April 19-21, 2019.
Abstract
The basic spatial elements of medieval cities are defensive structures such as walls, castles and moats, religious structures such as mosques or churches, and economic institutions such as marketplaces, bazaars, covered bazaars, and inns. Konya’s prominence in medieval Anatolia during the Middle Ages rendered its urban fabric suitable for comparative analysis. Reading a city involves understanding it by revealing the relationship between the city’s components. Kevin Lynch, who studies urban image and perception issues, has determined a total of five criteria for the reading of a city to be readable as paths, edges/borders, districts, nodes, or strategic focal points and landmarks/reference points. In this context, Konya’s medieval urban fabric was analyzed based on Lynch’s five criteria. Lynch’s methodology has been widely applied to modern urban studies, this research represents the first application of his approach to a medieval city and the elements that shaped its spatial organization were examined.
While analyzing the medieval period of Konya’s urban fabric, the criteria for paths were determined as the important transportation axes, main arteries of that period. City walls were the most important element limiting the city during the Middle Ages. Walls, which functioned as both physical and visual boundaries, playing a crucial role in shaping the city’s structure. Therefore, the city’s defense structure, consisting of the inner castle, city walls and gates, was evaluated according to the edges/borders criterion. Each district has common characteristics in terms of physical, cultural and functional aspects. These features create urban fabric that differ from each other. The criteria for districts encompass medium- and large-scale areas of the city were examined under the headings of commercial zones and neighborhoods. The commercial sector is further subdivided into markets, bazaars, covered bazaars, and inns. Squares constitute the nodes, or strategic focal points of the city. Konya’s urban fabric includes numerous symbolic landmarks shaped by its historical identity. Palaces, mosques, and madrasahs are prominent landmarks that contributed to shaping the city’s historical identity.
Keywords
References
- Ahmed Eflâkî. Ariflerin Menkıbeleri 1 (Mevlânâ ve Etrafındakiler). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
- Akbulut, Gülpınar. “Sivas Şehri’nin Tarihi Coğrafyası”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 35, S. 2 (Mart 2010): 212-222.
- Akşit, Ahmet. “Selçuklular Devrinde Kent İskanı ve Mahalleler”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, S. 1 (Aralık 2014): 67-88.
- Aktaş Yasa, Azize. “Konya’nın Anadolu Selçukluları Dönemi Fiziki Yapısı.” II. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı-Araştırmaları Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur, Konya, Nisan 30-Mayıs 02 1998.
- Aktaş Yasa, Azize. “Konya.” içinde Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici, 245-261. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
- Arabacı, Caner. Geçmişten Günümüze Konya Ticaret Odası 1882-1999. Konya: Konya Ticaret Odası, 1999.
- Atçeken, Zeki. Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
- Baş, Ali ve Tolga Bozkurt. “Konya Bedesteni.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü̈ Dergisi, S. 10 (Ağustos 2003): 507-529.
- Baykara, Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Konya: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
- Bedirhan, Yaşar. “Türkiye Selçukluları Devrinde Anadolu’nun Ticaret Şehirleri”, Tarih Okulu Dergisi 8, S. XXIV (Aralık 2015): 25-50.
- Birekul, Mehmet. “Anadolu Selçuklu Devletinde Eğitim ve Konya Medreseleri”, Mecmua, S. 5 (Temmuz 2018): 85-98.
- Boran, Ali. “Diyarbakır Kalesi.” içinde Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, ed. İrfan Yıldız, 77-121. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları-3, 2011.
- Demirel, Ömer, “Sivas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37, TDV Yayınları, Ankara 2009, 278-282.
- Eravşar, Osman, “Ortaçağ Anadolu Kentleri”, Türkler Ansiklopedisi. C. 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 502-518.
- Eravşar, Osman. “Selçuklular ve Mirası.” içinde İhtişamlı Bir İmparatorluk Görkemli Bir Miras: Selçuklular, 140-189. İstanbul, 2015.
- Ergenç, Özer. Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1995.
- İbn Bibi, “El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I.” haz. Mürsel Öztürk, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
- Kayaoğlu, İsmet. “Selçuklular Döneminde Konya’da Ticari Hayata Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 1 (Ocak 1992): 107-115.
- Konyalı, İbrahim Hakkı. Konya Tarihi. Konya: Memleket Gazetesi Yayınları, 2007.
- Köymen, Mehmet Altay. Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
- Küçükdağ, Yusuf. “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair.” içinde Konya Şehri’nin Fiziki ve Sosyo-Ekonomik Yapısı -Makeleler- I, 13-22. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2004.
- Küçükdağ, Yusuf ve Caner Arabacı. Selçuklular ve Konya. Konya: Çizgi Kitabevi, 2016.
- Lynch, Kevin. The Image of the City. Cambridge: M.I.T. Press, 1990.
- Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya (Tarihi Kılavuz). Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1962.
- Önge, Yılmaz. “Alaaddin Keykubad Döneminde Konya’da İnşa Edilmiş Mimarlık Eserleri”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 3 (Haziran 1988): 49-60.
- Özcan, Koray. “Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model(ler)i”, Bilig, S. 38 (Temmuz 2006): 161-184.
- Özcan, Koray. “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri”, İtüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım 6, S. 1 (Mart 2007): 3-15.
- Özcan, Koray ve Zekiye Yenen. “Anadolu-Türk Kent Tarihine Katkı: Anadolu Selçuklu Kenti (XII. Yüzyılın Başından XIII. Yüzyılın Sonuna Dek).” Megaron 5, S. 2 (Eylül 2010): 55-66.
- Tanyeli, Uğur. Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Değişimi (11.-15. Yüzyıllar). Ankara: İdeal Kent Yayınları, 2021.
- Tekkanat, Semiha Sultan ve Seda Nur Türkmen. “Tarih Boyunca Kent Formlarının Biçimlenişi Üzerine Bir İnceleme.” Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 10, S. 4 (Aralık 2018): 107-124.
- Turan, Osman. “Selçuklu Kervansarayları”, Belleten 10, S. 39 (Temmuz 1946): 471-496.
- Turan, Osman. Selçuklu Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
- UNESCO. “Konya-A capital of Seljuk Civilization.” Aralık 10, 2023. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1404/
- Yavuzyılmaz, Ahmet ve Cahit Karakök. “Konya’daki Selçuklu Medreseleri.” içinde Konya Kitabı XIX Türkiye Selçukluları ve Konya, ed. Caner Arabacı, Mehmet Ali Hacıgökmen ve Mustafa Akkuş, 213-251. Konya: Konya Ticaret Odası, 2023.
- Yüksel, Çağla Caner. “Selçuklu Döneminde Anadolu Kentleri ve Kent Mimarisi.” ISAS (3rd International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies, Section: Fine Arts, Design and Architecture) Sempozyumu’nda bildiri olarak sunulmuştur, Ankara, April 19-21, 2019.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Medieval Cities, History of Seljuk |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 25, 2025 |
| Publication Date | June 26, 2025 |
| Submission Date | October 7, 2024 |
| Acceptance Date | April 2, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 8 Issue: 1 |
Cite
Articles published in Ortaçağ Araştırmaları Dergisi are licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY-NC 4.0). Ortaçağ Araştırmaları Dergisi provides immediate open-access to its content, reflecting its conviction in advancing global knowledge exchange. The opinions presented in the articles are the sole responsibility of their respective authors and do not present the view or opinions of Ortaçağ Araştırmaları Dergisi. Terms of Use & Privacy Policy