Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi

Abstract

Bu
makalede, birçok Osmanlı kazasında bulunmayan özelliklere sahip Edirne Şer’î
Mahkemesinin XIX. yüzyıl başlarındaki durumu ve çalışma düzeni incelenmiştir.
Bariz bir vazife taksimine dayanan ve ihtisaslaşmış alt mahkemelerin olduğu bu
çalışma düzeninde, mahkeme kadroları ile kadı sicillerininde bu nizama uygun
bir biçimde şekillendiği ortaya çıkmıştır.

Teşekkül
eden teşkilatlanmanın en üstünde, çoğu zaman görevinin başında olan Edirne
kadıları ve ona bağlı olarak vazifelerini yerine getiren beş farklı alt mahkeme
bulunmaktaydı. Tespit edilen bu mahkemeler; ayrı naipler, kassamlar ve bazen de
başkâtipler tarafından idare edilen Bab Mahkemesi, Askerî Kassam Mahkemesi,
Beledî Kassam Mahkemesi, Çardak Mahkemesi ve Edirne’de bulunan Haremeyn-i
Şerifeyn Evkafına bağlı vakıfların işlerini yürütenHaremeyn Teftişi
Mahkemesiadlıalt mahkemelerden oluşurdu. Bu mahkemelerde görev yapan kâtipler
de çalıştıkları mahkemelere göre farklı isimlerle anılır, babadan oğula geçen
bir sistem dâhilinde görevlerini ifa ederlerdi.

Edirne
Mahkemesinde mukayyidlikle başlayan kâtiplik ve başkâtiplik süreçlerinin örnek
vakalar üzerinden tahkik edilmesi neticesinde,bu kadroların uzun süre altı-yedi
aile içinde kaldığı müşahede edilmiştir. Ayrıca birçoğu müderris sınıfından
olan kâtiplerin/başkâtiplerin, onlarca yıl Edirne Mahkemesinde görev yapmaları,
naipliğin dışında uhdelerine aldıkları nakibüleşraf kaymakamlığı, vakıf
yöneticilikleri gibi vazifeler ile şehrin tamamında gayet nüfuzlu bir konuma
sahip oldukları da anlaşılmıştır.

Araştırmaya esas tutulan
1785–1840 tarihleri arasında yine pek çok Osmanlı kazasından farklı olarak
Edirne’de birden fazla mahkeme binası olduğu görülmüş, üstelik bu binaların
kadıların kiracılık usulüyle tuttuğu farklı konaklar olmayıp yerleri sabit kamu
binaları olduğu tespit olunmuştur.