Abstract
In the period of the Turkish written language between the XIII-XVth centuries, which is called Old Turkey Turkish, Old Oghuz Turkish or Old Anatolian Turkish, many works were written. The works written in this period have a rich vocabulary in terms of Turkish words as well as the language features of the period in which they were written. In this study, the words in the Translation of Kāmil al-Tābir, which was translated in the XVth century, but which are not used in the standard language of Turkey Turkish today are included. Although these words, which are the subject of the study, have been forgotten and fallen out of use today, many of them are still used in the dialects of Turkey Turkish as well as in the Tarama Dictionary and Compilation Dictionary.
Hubaysh al-Tiflīsī's Kāmil al-Tābir, which he presented to Sultan Kılıcarslan II, is a dictionary of dream interpretations consisting of 16 chapters and 28 chapters in alphabetical order. One of the translations of this work, which has been translated into Turkish many times, is Translation of Kāmil al-Tābir, which was made by order of Beylerbeyi Karaca Bey during the reign of Murat II. In this translation, which shows Old Turkey Turkish characteristics, there are many language features and vocabulary belonging to the Old Turkey Turkish period, as well as words that have been forgotten today. The words in the Translation of Kāmil al-Tābir, which are forgotten and fallen out of use in today's standard language of Turkey Turkish, have been replaced by either loanwords or other words that exist in Turkish. These words are important in terms of showing the differences in the vocabulary of today's Turkish and Old Turkey Turkish.
In this study, the words that have fallen out of use in today's Turkish and forgotten in the work titled Translation of Kāmil al-Tābir are listed alphabetically and given meaning, information about the appearance of these words in Dīvānü Lugāti't-Türk, Kutadgu Bilig, Tarama Dictionary and Compilation Dictionary is given and an example of the sentences in which they appear in Translation of Kāmil al-Tābir is shown. It is hoped that this study will contribute to the dictionaries of the Turkish Language Institution and to the vocabulary of Old Turkey Turkish.
References
- Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig. Kabalcı Yayınevi.
- Atalay, B. (2018). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çetin, İ. (2023). Hubeyş et-Tiflisî’nin Kâmilü’t-Ta‘bîr’i ve Türkçe Tercümeleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 12, 683-714.
- Datlı, D. (2014). Risaletü’n-Nushiye’deki Arkaik Kelimelerin Tespiti ve Kelime Türlerine Göre Sınıflandırılması. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB), 639-659.
- Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ekşioğlu, S. (2014). Şeyhi Divanı ndaki Arkaik Sözcükler. Asos Journal (The Journal of Academic Social Science), 15, 378-387.
- Korkmaz, Z. (2004). Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri. TDAY Belleten, 52(2), 99-105.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- König, G. Ç. (1991). Toplumdilbilim açısından dil ve dil türleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 59-70.
- Küçük, S. (2014). Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki Arkaik Unsurlar. Journal of Turkish Research Institute (52), 1-25.
- Tiflisî, Hubeyş. (t.y.). Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi [Yazma eser]. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Genel 4952.
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 15 Nisan 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
- Türk Dil Kurumu. (1993). Derleme Sözlüğü (1-12). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Uzun, M. F. (2022). II. Murat Dönemine Ait Kâmilü’t-Tâbir Tercümesinin Dil İncelemesi, Tenkitli Metni ve Dizini Hazırlanarak Dil ve Edebiyat Eğitimi Yönünden İncelenmesi. (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi)
- Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
- Vural, H. (2023). Çoban-nâme’deki Eskicil Kelimeler Üzerine. Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 33-48.
Abstract
Türk yazı dilinin XIII-XV. yüzyıllar arasındaki Eski Türkiye Türkçesi, Eski Oğuz Türkçesi veya Eski Anadolu Türkçesi gibi isimlerle adlandırılan döneminde birçok telif ve tercüme eser kaleme alınmıştır. Bu dönemde kaleme alınan eserler yazıldıkları dönemin dil özelliklerini barındırmalarının yanı sıra Türkçe sözcükler bakımından zengin bir söz varlığına sahiptir. Bu çalışmada XV. yüzyılda tercüme edilen Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi’nde yer alan ancak günümüzde Türkiye Türkçesinin ölçünlü dilinde kullanılmayan sözcüklere yer verilmiştir. İnceleme konusu olan bu sözcükler günümüzde unutulup kullanımdan düşmüş olsa da birçoğu Tarama Sözlüğü’nde ve Derleme Sözlüğü’nde yer aldığı gibi Türkiye Türkçesi ağızlarında da hâlâ kullanılabilmektedir.
Hubeyş et-Tiflîsî’nin Sultan II. Kılıcarslan’a sunduğu Kâmilü’t-Tâbir isimli eseri, çeşitli rüya tâbirlerinden faydalanılarak kaleme alınmış 16 fasıl ve alfabe sırasıyla 28 babdan oluşan bir rüya tabirleri sözlüğüdür. Türkçeye birçok kez tercümesi yapılan bu eserin tercümelerinden biri de II. Murat döneminde Beylerbeyi Karaca Bey’in emriyle yapılan Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi’dir. Eski Türkiye Türkçesi özellikleri gösteren bu tercümede Eski Türkiye Türkçesi dönemine ait pek çok dil özelliğinin ve söz varlığının yanında günümüzde unutulmuş sözcükler de bulunmaktadır. Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi’nde yer alan ancak günümüz Türkiye Türkçesinin ölçünlü dilinde unutulup kullanımdan düşmüş sözcükler yerini ya alıntı sözcüklere ya da Türkçede var olan başka sözcüklere bırakmıştır. Bu sözcükler, günümüz Türkçesiyle Eski Türkiye Türkçesinin söz varlığındaki farklılıkları göstermesi açısından önemlidir.
Bu çalışmada Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi isimli eserde tespit edilen günümüz Türkçesinde kullanımdan düşüp unutulmuş sözcükler alfabetik olarak sıralanarak anlamlandırılmış, bu sözcüklerin Dîvânü Lugâti’t-Türk, Kutadgu Bilig, Tarama Sözlüğü ve Derleme Sözlüğü’ndeki görünümleri hakkında bilgi verilmiş ve Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi’nde geçtiği cümlelerden birer örnek gösterilmiştir. Çalışmanın Eski Türkiye Türkçesinin söz varlığının ortaya konulmasına ve Türk Dil Kurumu sözlüklerine katkı sağlayacağı umulmaktadır.
References
- Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig. Kabalcı Yayınevi.
- Atalay, B. (2018). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çetin, İ. (2023). Hubeyş et-Tiflisî’nin Kâmilü’t-Ta‘bîr’i ve Türkçe Tercümeleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 12, 683-714.
- Datlı, D. (2014). Risaletü’n-Nushiye’deki Arkaik Kelimelerin Tespiti ve Kelime Türlerine Göre Sınıflandırılması. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB), 639-659.
- Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ekşioğlu, S. (2014). Şeyhi Divanı ndaki Arkaik Sözcükler. Asos Journal (The Journal of Academic Social Science), 15, 378-387.
- Korkmaz, Z. (2004). Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri. TDAY Belleten, 52(2), 99-105.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- König, G. Ç. (1991). Toplumdilbilim açısından dil ve dil türleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 59-70.
- Küçük, S. (2014). Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki Arkaik Unsurlar. Journal of Turkish Research Institute (52), 1-25.
- Tiflisî, Hubeyş. (t.y.). Kâmilü’t-Tâbir Tercümesi [Yazma eser]. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Genel 4952.
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 15 Nisan 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
- Türk Dil Kurumu. (1993). Derleme Sözlüğü (1-12). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Uzun, M. F. (2022). II. Murat Dönemine Ait Kâmilü’t-Tâbir Tercümesinin Dil İncelemesi, Tenkitli Metni ve Dizini Hazırlanarak Dil ve Edebiyat Eğitimi Yönünden İncelenmesi. (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi)
- Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
- Vural, H. (2023). Çoban-nâme’deki Eskicil Kelimeler Üzerine. Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 33-48.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Cultural History |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | May 5, 2025 |
| Acceptance Date | June 13, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 9 Issue: 1 |
