Research Article
BibTex RIS Cite

Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 62 - 85, 30.06.2025

Soner Akdağ

https://doi.org/10.17859/pauifd.1526825

Abstract

Kur’ân, sadece Müslümanların kutsal kitabı değil aynı zamanda –Müslüman olsun ya da olmasın– tüm Araplar için Arap dili ve edebiyatının yazılı en eski ve en kıymetli vesikasıdır. Bu kitabın belagati, dil bilgisel özellikleri ve zengin söz dağarcığı, onu hem Arapçanın tüm zamanlarının bir şaheseri yapmakta hem de klasik Arapçanın tarihi dönemlerini aydınlatmak açısından vazgeçilemez bir konuma yükseltmektedir. Bu yüzden Kur’ân daha ilk dönemlerden itibaren Arap dili retorik, sözlükçülük ve gramer literatürünün oluşumuna kaynaklık etmiş ve Arap dilbiliminin şekillenmesinde en önemli etken olmuştur. Kur’ân’ın zengin sözcük kadrosu içerisinde bir kelime kategorisi olan fiiller önemli bir yer tutar. Bu fiiller, morfolojik özellikleri yönüyle de oldukça çeşitli bir görünüm arz eder. Arap gramerinin en eski dönemlerinden itibaren tespit edilen bu morfolojik çeşitlilik ve fiil kalıpları, fiil kök ve gövdelerinden yeni sözcükler üretmek gibi bir işleve sahiptir. Bu bütünce çalışmasında Kur’ân’da geçen fiillerin hem morfolojik tasnifleri üzerinde durulacak hem de bütün bu fiillerle ilgili sayısal veriler takdim edilecektir.

Keywords

Kur’ân Fiil Dilbilim Arapça Bütünce

References

  • Bābestī, ʿAzīze Fevvāl. el-Muʿcemuʾl-mufaṣṣal fiʾn-naḥviʾl-ʿArabī. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1992.
  • Birgivī, Muḥammed. Kifāyetuʾl-mubtedī fī ʿilmiʾṣ-ṣarf. thk. M. Sadi Çögenli. İstanbul: Mektebetuʾl-irşād, 2018. Cebr, Muḥammed ʿAbdullāh. Esmāʾuʾl-efʿāl ve esmāʾuʾl-aṣvāt. el-Ḳāhire: Dāruʾl-meʿārif, 1980.
  • Crystal, David. A Dictionary of Linguistics and Phonetics. UK: Blackwell, 2008.
  • Çögenli, M. Sadi. Bināʾuʾl-efʿāl ev el-Bināʾuʾl-cedīd. İstanbul: Dāru bābiʾl-ʿilm, 2023.
  • Çögenli, M. Sadi. Kur’an’da Geçen Fiillerin Morfoloji (Sarf) Yönünden Bir İncelemesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1988.
  • Çögenli, M. Sadi. Kur’ân’ın Dil Yapısı: Sarf-Nahiv-Belâgat. Erzurum: Zafer Form Ofset Yayınevi, 2019.
  • Daḳr, ʿAbdulġanī. Muʿcemuʾl-ḳavāʿidiʾl-ʿArabiyye fiʾn-naḥvi veʾt-taṣrīf. Dimeşḳ: Dāruʾl-ḳalem, 1986.
  • Esmer, Rācī. el-Muʿcemuʾl-mufaṣṣal fī ʿilmiʾṣ-ṣarf. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1997.
  • Ḥamed, Munīra bint Maḥmūd. el-Kelimātuʾlletī teʾtī ḥarfen ve fiʿlen veʾsmen. er-Riyāḍ: Dāru kunūzi İşbīliyyā, 2015.
  • Hāşim, Yūsuf Muḥammed Aḥmed. “Esmāʾuʾl-efʿāl fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm”. ALFAZ (Arabic Literatures for Academic Zealots) 2/2 (2014), 117-134.
  • Ḫaṭīb, ʿAbdullaṭīf b. Muḥammed. el-Musteḳṣā fī ʿilmiʾt-taṣrīf. 2 Cilt. Kuveyt: Mektebetu dāriʾl-ʿarūbe, 2003.
  • Ḫaṭīb, ʿAbdullaṭīf b. Muḥammed. Muḫtaṣaruʾl-ḫaṭīb fī ʿilmiʾt-taṣrīf. Kuveyt: Mektebetu dāriʾl-ʿarūbe, 2008.
  • Ḥillī, Munẕir İbrāhīm Ḥuseyn vd. “Esmāʾuʾl-efʿāl fiʾl-ḳırāʾāt veʾl-lehecāt”. Mecelletu Cāmiʿati Kerbelāʾiʾl-ʿilmiyye 5/3 (2007), 85-98.
  • Ḥumeyyid, Aḥlām Māhir Muḥammed. Ebniyetuʾl-efʿāliʾl-mucerrade fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 2009.
  • İbn Cinnī, Ebu’l-Fetḥ ‘Usmān. el-Muḥteseb fī tebyīni vucūhi şevāẕẕiʾl-ḳırāʾāt veʾl-īdāḥ ʿanhâ. thk. ʿAlī en-Necdī Nāṣıf - ʿAbdulfettāḥ İsmāʿīl Şelebī. 2 Cilt. el-Ḳāhire: Vizāratu’l-evḳāf el-meclisu’l-a‘lā li’ş-şu’ūni’l-İslāmiyye lecnetu iḥyā’i’t-turās̱i’l-İslāmī, 1994.
  • İbn Dānyāl, Muḥammed b. Ḫalīl. Şerḥuʾl-maḳṣūd fiʾt-taṣrīf. thk. Naim Yaman. İstanbul: Dāru bābiʾl-ʿilm, 2022.
  • İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muslim. Tefsīru ġarībi’l-Ḳurʾān. thk. Seyyid Aḥmed Saḳr. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1978.
  • İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011. Mehyūbī, ʿAbdulʿazīz b. ʿAbdillāh b. Ṣāliḥ. Efʿāluʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye fi Tāciʾl-ʿArūs ve Tekmileti’l-Meʿācim ve Muʿcemiʾl-Kebīr. Şebeketuʾl-elūkeh, 2017.
  • Muḥammed, Esmāʾ Ebū Bekr. Muʿcemuʾl-efʿâliʾl-cāmide. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1993.
  • Naḥvī, İbn Hişām. Şerḥu şuẕūriʾẕ-ẕeheb fī maʿrifeti kelāmiʾl-ʿArab. thk. Muḥammed Ebuʾl-Faḍl ʿĀşūr. Beyrūt: Dāru iḥyāʾiʾt-turās̱iʾl-ʿArabī, 2001.
  • Nūrī, Muḥammed Cevād. el-Efʿāluʾs̠-s̠ulās̠iyyetu’l-mezīde fiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye. Lubnān: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 2019.
  • Rabāḥ, Cemāl. “Uslūbuʾt-teʿaccub fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm”. el-Mecelletuʾd-devliyye liʾd-dirāsātiʾl-luġaviyye veʾl-edebiyyetiʾl-ʿArabiyye 3/2 (2021), 122-139.
  • Rāciḥī, ʿAbduh. et-Taṭbīḳu’ṣ-ṣarfī. Ṭanṭa: Dāruʾṣ-ṣaḥābe li’t-turās̠, 2008.
  • Sāmerrāʾī, Muḥammed Fāḍil. eṣ-Ṣarfuʾl-ʿArabī. Beyrūt: Dāruʾbni Kes̠īr, 2013.
  • S̠emānīnī, ʿUmer b. S̠ābit. Şerḥuʾt-taṣrīf. thk. İbrāhīm b. Suleymān Beʿīmī. er-Riyāḍ: Mektebetuʾr-ruşd, 1999.
  • Seyyid, ʿAbdulḥamīd Muṣṭafā. el-Efʿāl fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm. 3 Cilt. Cidde: Dāruʾl-beyāniʾl-ʿArabī, 1986.
  • Şevā, Eymen ʿAbdurrazzāḳ. Muʿcemu esmaʾiʾl-efʿāl fiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye. Dimeşḳ: Maṭbūʿāt mecmeʿiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye, 2006.
  • Ūlevī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. İbrāhīm. Ġuraruʾl-ḳavāʿid. thk. Hüseyin Elmalı. İstanbul: Hâşimî Yayınları, 2018.
  • Uzun, Tacettin. Arapça Sarf-Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.
  • Yāḳut, Maḥmūd Suleymān. eṣ-Ṣarfuʾt-taʿlīmī veʾt-taṭbīḳ fiʾl-Ḳurʾāniʾl-kerīm. Kuveyt: Mektebetuʾl-menāriʾl-İslāmiyye, 1999.
  • Yaʿḳūb, İmīl Bedīʿ. Muʿcemuʾl-evzāniʾṣ-ṣarfiyye. Beyrūt: ʿĀlemuʾl-kutub, 1993.
  • Yıldırım, Muhammed Said. Muhcetuʾṭ-ṭarf fī ʿilmiʾn-naḥvi veʾṣ-ṣarf. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016.
  • Zencānī, ʿİzzüddīn Ebuʾl-Meʿālī ʿAbdulvehhāb b. İbrāhīm b. Taṣrīfuʾl-ʿİzzī. thk. Enver b. Ebī Bekr Şeyḫī. Cidde: Dāruʾl-minhāc, 2008.
  • ʿAṭallāh, İlyās. Muʿcemuʾl-efʿāliʾr-rubāʿiyye fiʾl-ʿArabiyye. Beyrūt: Mektebetu Lubnān, 2005.
  • ʿUbāde, Muḥammed İbrāhīm. Muʿcemu muṣṭalaḥātiʾn-naḥvi veʾṣ-ṣarfi veʾl-ʿarūḍi veʾl-ḳāfiye. el-Ḳāhire: Mektebetuʾl-ādāb, 2011.

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 62 - 85, 30.06.2025

Soner Akdağ

https://doi.org/10.17859/pauifd.1526825

Abstract

References

  • Bābestī, ʿAzīze Fevvāl. el-Muʿcemuʾl-mufaṣṣal fiʾn-naḥviʾl-ʿArabī. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1992.
  • Birgivī, Muḥammed. Kifāyetuʾl-mubtedī fī ʿilmiʾṣ-ṣarf. thk. M. Sadi Çögenli. İstanbul: Mektebetuʾl-irşād, 2018. Cebr, Muḥammed ʿAbdullāh. Esmāʾuʾl-efʿāl ve esmāʾuʾl-aṣvāt. el-Ḳāhire: Dāruʾl-meʿārif, 1980.
  • Crystal, David. A Dictionary of Linguistics and Phonetics. UK: Blackwell, 2008.
  • Çögenli, M. Sadi. Bināʾuʾl-efʿāl ev el-Bināʾuʾl-cedīd. İstanbul: Dāru bābiʾl-ʿilm, 2023.
  • Çögenli, M. Sadi. Kur’an’da Geçen Fiillerin Morfoloji (Sarf) Yönünden Bir İncelemesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1988.
  • Çögenli, M. Sadi. Kur’ân’ın Dil Yapısı: Sarf-Nahiv-Belâgat. Erzurum: Zafer Form Ofset Yayınevi, 2019.
  • Daḳr, ʿAbdulġanī. Muʿcemuʾl-ḳavāʿidiʾl-ʿArabiyye fiʾn-naḥvi veʾt-taṣrīf. Dimeşḳ: Dāruʾl-ḳalem, 1986.
  • Esmer, Rācī. el-Muʿcemuʾl-mufaṣṣal fī ʿilmiʾṣ-ṣarf. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1997.
  • Ḥamed, Munīra bint Maḥmūd. el-Kelimātuʾlletī teʾtī ḥarfen ve fiʿlen veʾsmen. er-Riyāḍ: Dāru kunūzi İşbīliyyā, 2015.
  • Hāşim, Yūsuf Muḥammed Aḥmed. “Esmāʾuʾl-efʿāl fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm”. ALFAZ (Arabic Literatures for Academic Zealots) 2/2 (2014), 117-134.
  • Ḫaṭīb, ʿAbdullaṭīf b. Muḥammed. el-Musteḳṣā fī ʿilmiʾt-taṣrīf. 2 Cilt. Kuveyt: Mektebetu dāriʾl-ʿarūbe, 2003.
  • Ḫaṭīb, ʿAbdullaṭīf b. Muḥammed. Muḫtaṣaruʾl-ḫaṭīb fī ʿilmiʾt-taṣrīf. Kuveyt: Mektebetu dāriʾl-ʿarūbe, 2008.
  • Ḥillī, Munẕir İbrāhīm Ḥuseyn vd. “Esmāʾuʾl-efʿāl fiʾl-ḳırāʾāt veʾl-lehecāt”. Mecelletu Cāmiʿati Kerbelāʾiʾl-ʿilmiyye 5/3 (2007), 85-98.
  • Ḥumeyyid, Aḥlām Māhir Muḥammed. Ebniyetuʾl-efʿāliʾl-mucerrade fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 2009.
  • İbn Cinnī, Ebu’l-Fetḥ ‘Usmān. el-Muḥteseb fī tebyīni vucūhi şevāẕẕiʾl-ḳırāʾāt veʾl-īdāḥ ʿanhâ. thk. ʿAlī en-Necdī Nāṣıf - ʿAbdulfettāḥ İsmāʿīl Şelebī. 2 Cilt. el-Ḳāhire: Vizāratu’l-evḳāf el-meclisu’l-a‘lā li’ş-şu’ūni’l-İslāmiyye lecnetu iḥyā’i’t-turās̱i’l-İslāmī, 1994.
  • İbn Dānyāl, Muḥammed b. Ḫalīl. Şerḥuʾl-maḳṣūd fiʾt-taṣrīf. thk. Naim Yaman. İstanbul: Dāru bābiʾl-ʿilm, 2022.
  • İbn Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Muslim. Tefsīru ġarībi’l-Ḳurʾān. thk. Seyyid Aḥmed Saḳr. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1978.
  • İmer, Kâmile vd. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011. Mehyūbī, ʿAbdulʿazīz b. ʿAbdillāh b. Ṣāliḥ. Efʿāluʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye fi Tāciʾl-ʿArūs ve Tekmileti’l-Meʿācim ve Muʿcemiʾl-Kebīr. Şebeketuʾl-elūkeh, 2017.
  • Muḥammed, Esmāʾ Ebū Bekr. Muʿcemuʾl-efʿâliʾl-cāmide. Beyrūt: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1993.
  • Naḥvī, İbn Hişām. Şerḥu şuẕūriʾẕ-ẕeheb fī maʿrifeti kelāmiʾl-ʿArab. thk. Muḥammed Ebuʾl-Faḍl ʿĀşūr. Beyrūt: Dāru iḥyāʾiʾt-turās̱iʾl-ʿArabī, 2001.
  • Nūrī, Muḥammed Cevād. el-Efʿāluʾs̠-s̠ulās̠iyyetu’l-mezīde fiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye. Lubnān: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 2019.
  • Rabāḥ, Cemāl. “Uslūbuʾt-teʿaccub fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm”. el-Mecelletuʾd-devliyye liʾd-dirāsātiʾl-luġaviyye veʾl-edebiyyetiʾl-ʿArabiyye 3/2 (2021), 122-139.
  • Rāciḥī, ʿAbduh. et-Taṭbīḳu’ṣ-ṣarfī. Ṭanṭa: Dāruʾṣ-ṣaḥābe li’t-turās̠, 2008.
  • Sāmerrāʾī, Muḥammed Fāḍil. eṣ-Ṣarfuʾl-ʿArabī. Beyrūt: Dāruʾbni Kes̠īr, 2013.
  • S̠emānīnī, ʿUmer b. S̠ābit. Şerḥuʾt-taṣrīf. thk. İbrāhīm b. Suleymān Beʿīmī. er-Riyāḍ: Mektebetuʾr-ruşd, 1999.
  • Seyyid, ʿAbdulḥamīd Muṣṭafā. el-Efʿāl fiʾl-Ḳurʾāniʾl-Kerīm. 3 Cilt. Cidde: Dāruʾl-beyāniʾl-ʿArabī, 1986.
  • Şevā, Eymen ʿAbdurrazzāḳ. Muʿcemu esmaʾiʾl-efʿāl fiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye. Dimeşḳ: Maṭbūʿāt mecmeʿiʾl-luġatiʾl-ʿArabiyye, 2006.
  • Ūlevī, Ḥusāmuddīn Ḥuseyn b. İbrāhīm. Ġuraruʾl-ḳavāʿid. thk. Hüseyin Elmalı. İstanbul: Hâşimî Yayınları, 2018.
  • Uzun, Tacettin. Arapça Sarf-Nahiv Terimleri Sözlüğü. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.
  • Yāḳut, Maḥmūd Suleymān. eṣ-Ṣarfuʾt-taʿlīmī veʾt-taṭbīḳ fiʾl-Ḳurʾāniʾl-kerīm. Kuveyt: Mektebetuʾl-menāriʾl-İslāmiyye, 1999.
  • Yaʿḳūb, İmīl Bedīʿ. Muʿcemuʾl-evzāniʾṣ-ṣarfiyye. Beyrūt: ʿĀlemuʾl-kutub, 1993.
  • Yıldırım, Muhammed Said. Muhcetuʾṭ-ṭarf fī ʿilmiʾn-naḥvi veʾṣ-ṣarf. İstanbul: Ravza Yayınları, 2016.
  • Zencānī, ʿİzzüddīn Ebuʾl-Meʿālī ʿAbdulvehhāb b. İbrāhīm b. Taṣrīfuʾl-ʿİzzī. thk. Enver b. Ebī Bekr Şeyḫī. Cidde: Dāruʾl-minhāc, 2008.
  • ʿAṭallāh, İlyās. Muʿcemuʾl-efʿāliʾr-rubāʿiyye fiʾl-ʿArabiyye. Beyrūt: Mektebetu Lubnān, 2005.
  • ʿUbāde, Muḥammed İbrāhīm. Muʿcemu muṣṭalaḥātiʾn-naḥvi veʾṣ-ṣarfi veʾl-ʿarūḍi veʾl-ḳāfiye. el-Ḳāhire: Mektebetuʾl-ādāb, 2011.
There are 35 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Language Studies (Other), Arabic Language and Rhetoric
Journal Section Araştırma Makalesi
Authors

Soner Akdağ 0000-0003-3403-5976

Early Pub Date May 14, 2025
Publication Date June 30, 2025
Submission Date August 2, 2024
Acceptance Date April 17, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 12 Issue: 1

Cite

APA Akdağ, S. (2025). Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 62-85. https://doi.org/10.17859/pauifd.1526825
AMA Akdağ S. Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. June 2025;12(1):62-85. doi:10.17859/pauifd.1526825
Chicago Akdağ, Soner. “Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik Ve İstatistiki Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12, no. 1 (June 2025): 62-85. https://doi.org/10.17859/pauifd.1526825.
EndNote Akdağ S (June 1, 2025) Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 1 62–85.
IEEE S. Akdağ, “Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol. 12, no. 1, pp. 62–85, 2025, doi: 10.17859/pauifd.1526825.
ISNAD Akdağ, Soner. “Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik Ve İstatistiki Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (June 2025), 62-85. https://doi.org/10.17859/pauifd.1526825.
JAMA Akdağ S. Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2025;12:62–85.
MLA Akdağ, Soner. “Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik Ve İstatistiki Bir Araştırma”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol. 12, no. 1, 2025, pp. 62-85, doi:10.17859/pauifd.1526825.
Vancouver Akdağ S. Kur’ân’da Fiiller: Morfolojik ve İstatistiki Bir Araştırma. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2025;12(1):62-85.
 Download Cover Image