Abstract
In the historical process, many cultures and civilizations have emerged in different geographies and time periods, and these civilizations have put forward similar and different views on various issues. Perhaps the most important of these is the “Absolute Truth” and the ways of obtaining it. Studies have shown that although societies use different concepts to express “Absolute Truth”, they use similar methods to obtain it. This has led to questions as to whether there is an interaction between cultures and civilizations, and if so, to what extent and how it occurs. In this sense, there are some studies that state that Hermes, Indian, Iranian and Chinese thoughts have similar views with the science of Sufism, while Greek, Christian and Jewish thoughts have similar views with the science of kalam. This article, on the other hand, discusses the approaches of Indian thought and Islamic Sufism to the attainment of the Absolute Truth and the justification of the claims that they are influenced by each other or that Sufism is of Indian origin based on their similarities in this regard. For this purpose, the motives for the emergence of the two systems and the similarities of these motives are first identified, and then their common views on issues such as the approach to the world, the necessity of an ascetic life, and the importance of morality are discussed. By examining the importance and use of the three main sources of knowledge in both systems, the senses, reason and news, it has been determined that these are valid only in worldly matters. In this regard, it has been observed that Indian thought tries to reach the Absolute Truth through yoga/meditation and Sufism tries to reach the Absolute Truth through religious experience by introducing seyr ü süluk. These two methods, which have similar characteristics to each other, were compared with the understanding of moksha/nirvana, fenā and mârifatullah, and it was pointed out that they have similar characteristics in the sense that they are subjective experiences and cannot be transferred to others as they are, but they have quite different aspects in terms of their nature. As a result, it is stated that it is not possible to claim that Sufism is of Indian origin on the basis of these similarities, but that there is a positive or negative influence in certain proportions. In fact, exchanges between religions or cultures and civilizations are normal, and each of the pre-Islamic thought and civilizations contributed to and shaped Islamic thought to a certain extent, and in the same way, Islamic thought influenced other cultures, civilizations and thought systems. Therefore, although the science of Sufism is based on the Qur'an and the Sunnah, it has been influenced by various views and ideas during its developmental periods, transforming and appropriating them. However, this has not changed the fact that it is an Islamic science.
Keywords
Hinduism Buddhism Sufism Asceticism Mysticism Absolute Truth
Ethical Statement
It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited. Citation Information of the Work It Was Produced:Nisa Nur Çardaklı, Kelâm ve Tasavvuf’ta Bilgi Anlayışının Karşılaştırmalı Analizi (Rize: Recep Tayyip Erdogan University, Institute of Grauate Sciences, Ph. D. Thesis, 2024).
References
- Arslan, Hammet. Hint Dinlerinde Bir Arınma ve Aydınlanma Yolu Olarak Yoga. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
- Câbirî, Muhammed Abîd. Arap Aklının Oluşumu. trc. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
- Dasgupta, Surendranath. A History Of Indian Phisolophy 1-5. London: Cambrıdge At The Unıversıty Press, 1922. Derin, Serkan. Tasavvuf ve Budizmin Ortak Dili Tasavvuf ve Budizmin Kavramlar Üzerinden Karşılaştırılması. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
- Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna. çev. Ali Bektay. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn. trc. Ahmed A. Müftüoğlu. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2021.
- Hakîm, Suad. İbn Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
- Hiriyanna, Mysore. Hint Felsefesi Tarihi. çev. Fuat Aydın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
- Hücvîrî, Ebü’l-Hasen. Keşfu’l-Mahcûb. thk. İs'ad Abdülhadi Kındil. Kahire: el-Meclisü’l-Û’lâ li’s-Sekâfeti, 2007.
- Karapınar, Fikret. Muhaddis Sufilerin Hadis Usulü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H.IV.-V./M.X.-XI. Asır). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- Kâşânî, Abdürrezzâk. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
- Kaya, Korhan. Hint Felsefesinin Temelleri. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
- Kelâbâzî, Ebû Bekr. et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvûf, thk. A. J. Arberry. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1994.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Muhammed. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şa’b, 1989.
- Mekkî, Ebû Tâlib. Sevgiye Giden Yolda Kalplerin Azığı (Kûtu’l-Kulûb), trc. Yakup Çiçek & Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2003.
- Muhâsibî, Hâris. el-Aql ve Fehmü’l-Qur’ân Akıl ve Kur'an’ı Anlamak. thk. Hüseyin el-Kuvvetlî. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
- Muhâsibî, Haris. “el-Kasdu ve’r-Rucû’u İlallâh”, Tevbenin İlk Adımı içinde, trc. Muhammed Coşkun. 43-159. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2013.
- Muhâsibî, Hâris. “Bed-ü Men Enâbe İlallah”, el-Vesâyâ içinde, thk. Abdülkadir Ahmed Ata. 54-221. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
- Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Riâye li-Hukûkillah, thk. Abdülkadir Ahmed Ata. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1970. Muhâsibî, Hâris. Risâletü’l-Müsterşidîn, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Dâru’s-Selâm, 1893.
- Neşşâr, Ali Sami. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu 1-2. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
- Nicholson, R. A. Tasavvufun Menşei Problemi. çev. Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
- Nicholson, Reynold A. İslâm Sûfîleri. çev. Kemal ışık ve dğr. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2014.
- Pines, Shlomo. “Hint Düşüncesi -Özellikle Budist Düşünce-nin Kelâm Doktrinlerindeki Bazı Hususlara Etkisi Üzerine”, çev. U. Murat Kılavuz. Marife Dergisi 3/3 (2003): 353-369.
- Radhakrishan, S. & Moore Charles A. “Hint Düşüncesine Genel Bir Bakış”, çev. Ali İhsan Yitik, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 16/1 (2004): 1-13.
- Radhakrishnan, S. Indian Philosophy 1-2. New York: The Macmıllan Company, 1930.
- Störig, Hans J. İlkçağ Felsefesi Hint Çin Yunan. çev. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayınları, 2000.
- Tirmizî, Hâkim. el-Emsal minel-Kitabi ve's-Sünne. trc. Ersan Urcan. İstanbul: Risale Bilimevi Basım Yayın A. Ş. 2019.
- Tirmizî, Hakîm. Hatmu’l-Evliyâ. haz. Salih Çift. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
- Tûsî, Serrâc. el-Lüma’. thk. Abdülhalîm Mahmûd. yy: Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, 1960.
- Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007): 1-26.
- Uludağ, Süleyman. Bâyezîd-i Bistâmi Hayatı-Menkıbeleri-Fikirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
- Yılmaz, H. Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
- Yitik, Ali İhsan. Doğu Dinleri. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2019.
- Zaehner, Robert Charles. Hindu and Muslim Mysticism. London: The Athlone Press, 1960.
Abstract
Tarihsel süreçte farklı coğrafyalarda ve farklı zaman dilimlerinde pek çok kütür ve medeniyet ortaya çıkmış olup, bu medeniyetler çeşitli konularda benzer ve farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Bunlardan belki de en önemlisi “Mutlak Hakikat” ve onu elde etme yollarıdır. Yapılan araştırmalarda toplumların “Mutlak Hakikat”i ifade ederken farklı kavramlar kullanmakla birlikte, onun elde edilmesi noktasında benzer yöntemler kullandıkları görülmüştür. Bu da kültür ve medeniyetler arasında bir etkileşim olup olmadığı, varsa bunun derecesi ve nasıl gerçekleştiği şeklindeki soruları beraberinde getirmiştir. Bu anlamda Hermes, Hint, İran ve Çin düşüncelerinin tasavvuf ilmi ile, Yunan, Hıristiyan ve Yahudi düşüncelerinin ise daha çok kelam ilmi ile benzer görüşlere sahip olduğunu dile getiren bazı çalışmalar mevcuttur. Bu makale ise Hint düşüncesi ve İslam tasavvufunun Mutlak hakikati elde etme noktasındaki yaklaşımlarını ve bu konudaki benzer yönlerinden hareketle birbirlerinden etkilendiği ya da tasavvufun Hint kökenli olduğu şeklindeki iddiaların haklılık payını ele almaktadır. Bunun için ilk olarak iki sistemin ortaya çıkış saikleri ve bu saiklerin benzer yönleri tespit edilmiş, sonrasında dünyaya yaklaşım ve münzevî bir hayatın gerekliliği, ahlakın önemi gibi konulardaki ortak görüşleri ele alınmıştır. Her iki sistemde üç temel bilgi kaynağı olan duyular, akıl ve haberin önemi ve kullanılışı incelenerek, bunların sadece dünyevi konularda geçerli olduğu tespit edilmiştir. Bu konuda Hint düşüncesinin yoga/meditasyon, tasavvufun ise seyr ü sülukü devreye sokarak Mutlak Hakikate dinî tecrübe yoluyla ulaşmaya çalıştığı görülmüştür. Birbirine benzer özellikler taşıyan bu iki yöntem ile bunlar sonucu meydana gelen mokşa/nirvana, fenâ ve mârifetullah anlayışı karşılaştırılmış, bunların öznel bir tecrübe olması ve başkasına olduğu gibi aktarılamaması noktasında benzer özelliklere sahip olduğuna, fakat mahiyet açısından oldukça farklı yönlerinin bulunduğuna işaret edilmiştir. Neticede bu benzerlikler üzerinden tasavvufun Hint kökenli olduğunu iddia etmenin mümkün olmadığı, fakat belirli oranlarda olumlu ya da olumsuz bir etkilenmenin bulunduğu ifade edilmiştir. Esasen dinler ya da kültür ve medeniyetler arası alış-veriş normal olup, İslam öncesi düşünce ve medeniyetlerin her biri İslam düşüncesine belirli oranlarda katkı sağlayıp ona yön vermiş, aynı şekilde İslam düşüncesi de diğer kültür ve medeniyetleri, düşünce sistemlerini etkilemiştir. Dolayısıyla tasavvuf ilminin temelinde Kur'ân ve sünnet yer alsa da gelişim dönemlerinde çeşitli görüş ve düşüncelerden etkilenmiş, bunları dönüştürüp kendine mal etmiştir. Ancak bu durum onun İslami ilim olduğu gerçeğini değiştirmemiştir.
Ethical Statement
Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. Üretildiği Çalışmanın Atıf Bilgileri: Nisa Nur Çardaklı, Kelâm ve Tasavvuf’ta Bilgi Anlayışının Karşılaştırmalı Analizi (Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024).
References
- Arslan, Hammet. Hint Dinlerinde Bir Arınma ve Aydınlanma Yolu Olarak Yoga. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
- Câbirî, Muhammed Abîd. Arap Aklının Oluşumu. trc. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
- Dasgupta, Surendranath. A History Of Indian Phisolophy 1-5. London: Cambrıdge At The Unıversıty Press, 1922. Derin, Serkan. Tasavvuf ve Budizmin Ortak Dili Tasavvuf ve Budizmin Kavramlar Üzerinden Karşılaştırılması. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
- Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna. çev. Ali Bektay. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn. trc. Ahmed A. Müftüoğlu. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2021.
- Hakîm, Suad. İbn Arabî Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
- Hiriyanna, Mysore. Hint Felsefesi Tarihi. çev. Fuat Aydın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
- Hücvîrî, Ebü’l-Hasen. Keşfu’l-Mahcûb. thk. İs'ad Abdülhadi Kındil. Kahire: el-Meclisü’l-Û’lâ li’s-Sekâfeti, 2007.
- Karapınar, Fikret. Muhaddis Sufilerin Hadis Usulü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H.IV.-V./M.X.-XI. Asır). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- Kâşânî, Abdürrezzâk. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
- Kaya, Korhan. Hint Felsefesinin Temelleri. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
- Kelâbâzî, Ebû Bekr. et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvûf, thk. A. J. Arberry. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1994.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Muhammed. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şa’b, 1989.
- Mekkî, Ebû Tâlib. Sevgiye Giden Yolda Kalplerin Azığı (Kûtu’l-Kulûb), trc. Yakup Çiçek & Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2003.
- Muhâsibî, Hâris. el-Aql ve Fehmü’l-Qur’ân Akıl ve Kur'an’ı Anlamak. thk. Hüseyin el-Kuvvetlî. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
- Muhâsibî, Haris. “el-Kasdu ve’r-Rucû’u İlallâh”, Tevbenin İlk Adımı içinde, trc. Muhammed Coşkun. 43-159. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2013.
- Muhâsibî, Hâris. “Bed-ü Men Enâbe İlallah”, el-Vesâyâ içinde, thk. Abdülkadir Ahmed Ata. 54-221. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1986.
- Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Riâye li-Hukûkillah, thk. Abdülkadir Ahmed Ata. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1970. Muhâsibî, Hâris. Risâletü’l-Müsterşidîn, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Dâru’s-Selâm, 1893.
- Neşşâr, Ali Sami. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu 1-2. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
- Nicholson, R. A. Tasavvufun Menşei Problemi. çev. Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
- Nicholson, Reynold A. İslâm Sûfîleri. çev. Kemal ışık ve dğr. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2014.
- Pines, Shlomo. “Hint Düşüncesi -Özellikle Budist Düşünce-nin Kelâm Doktrinlerindeki Bazı Hususlara Etkisi Üzerine”, çev. U. Murat Kılavuz. Marife Dergisi 3/3 (2003): 353-369.
- Radhakrishan, S. & Moore Charles A. “Hint Düşüncesine Genel Bir Bakış”, çev. Ali İhsan Yitik, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 16/1 (2004): 1-13.
- Radhakrishnan, S. Indian Philosophy 1-2. New York: The Macmıllan Company, 1930.
- Störig, Hans J. İlkçağ Felsefesi Hint Çin Yunan. çev. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayınları, 2000.
- Tirmizî, Hâkim. el-Emsal minel-Kitabi ve's-Sünne. trc. Ersan Urcan. İstanbul: Risale Bilimevi Basım Yayın A. Ş. 2019.
- Tirmizî, Hakîm. Hatmu’l-Evliyâ. haz. Salih Çift. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
- Tûsî, Serrâc. el-Lüma’. thk. Abdülhalîm Mahmûd. yy: Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, 1960.
- Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007): 1-26.
- Uludağ, Süleyman. Bâyezîd-i Bistâmi Hayatı-Menkıbeleri-Fikirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
- Yılmaz, H. Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
- Yitik, Ali İhsan. Doğu Dinleri. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2019.
- Zaehner, Robert Charles. Hindu and Muslim Mysticism. London: The Athlone Press, 1960.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Studies in Eastern Religious Traditions, Comparative Religious Studies, Kalam, Sufism |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | April 20, 2025 |
| Submission Date | June 6, 2024 |
| Acceptance Date | December 29, 2024 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 28 |
- Article Files