Abstract
Bu araştırma, Endülüs Emevî Devleti’nde askerî teşkilat ile ekonomik yapı arasındaki bağıntıyı ele almakta, askerî teşkilatın devletin ekonomik refahı ve iktisadî zenginlik üzerindeki etkilerini incelemektedir. Orta Çağ İslam dünyasında askerî gücün, ekonomik kaynakların toplanması, korunması ve sürdürülebilirliği üzerindeki kritik rolü, devletlerin siyasî istikrarını koruma açısından belirleyicidir. Bu bağlamda çalışmanın temel amacı, Endülüs Emevî Devleti’nin büyük fitne döneminden başlayarak hilâfet dönemine ve Âmirîler dönemi sonrası çöküş sürecine kadar uzanan farklı tarihsel evrelerinde, askerî teşkilat ile ekonomik yapı arasındaki ilişkiyi kapsamlı bir şekilde incelemektir. Çalışmada tarihî veriler, analitik bir yaklaşımla ele alınmış; askerî teşkilatın güçlü ve zayıf olduğu dönemler arasındaki ekonomik farklar karşılaştırılmıştır. Büyük fitne döneminde meydana gelen isyanlar, merkezî otoritenin zayıflamasına ve bu durumun askerî teşkilatı da olumsuz etkilemesine yol açmıştır. İsyanların ardından vergi gelirlerinin azalması ve ticaret yollarının kapanması gibi sorunlarla karşılaşan merkezî yönetim, yeterli askerî güce sahip olmadığı için bu sorunları çözmekte başarısız olmuştur. Bu zayıflık, ekonomik çöküşü hızlandırmış ve devleti derin bir krizin eşiğine getirmiştir. Bunun karşısında, hilâfet döneminde III. Abdurrahman ve oğlu II. Hakem’in kurduğu güçlü ordular ile isyanlar bastırılmış, ticaret yollarının güvenliği sağlanmış ve tarımsal üretim teşvik edilmiştir. Özellikle III. Abdurrahman döneminde kurulan disiplinli merkezî ordu, vergilerin düzenli toplanmasını güvence altına almış ve devlet hazinesi büyük ölçüde zenginleşmiştir. Fethedilen bölgelerden alınan vergiler ve güçlenen ticarî faaliyetler, ekonomik refahın yükselmesine doğrudan katkı sağlamıştır. Zamanla donanmanın güçlendirilmesi ve liman şehirlerinin stratejik olarak yapılandırılması, Akdeniz ticaret yollarında Kurtuba yönetiminin etkisini artırmış, Mağrib ve dönemin Avrupa’sıyla olan ticarî ilişkilerin gelişmesine zemin hazırlamıştır. Aynı zamanda Endülüs Emevî Devleti’nde ziraî üretimin güvenliği için sulama sistemleriyle birlikte, hisn adı verilen tahkimatlar inşa edilmiş ve ticarete konu olan tarımsal faaliyetler emniyet altına alınmıştır. Alınan önlemler, üretim kapasitesini artırarak ekonomik büyümeye katkı sağlamıştır. Âmirîler dönemine gelindiğinde, Ebû Âmir el-Mansûr’un liderliğinde askerî teşkilatta gerçekleştirilen reformlar, başlangıçta ordunun işleyişini olumsuz etkilememiştir. Ancak bu reformlardan biri olan askerî temelli iktâ sisteminin kaldırılması, ilerleyen dönemlerde askerî yapının zayıflamasına neden olmuştur. Bu dönemde, askerî teşkilatın yeni gruplarla takviye edilmesi kısa vadede bazı başarılar sağlamış olsa da uzun süren iç savaşlar ordunun gücünü önemli ölçüde kırmıştır. Bu durum, ekonomik istikrarın bozulmasına yol açarak devletin çöküş sürecini hızlandırmıştır. Çalışmanın bulguları, düzenli işleyen bir askerî teşkilatın ekonomik istikrarın sağlanması açısından mutlak bir öneme sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Güçlü askerî teşkilatın vergi gelirlerin düzenli toplanması, ticaret yollarının güvence altına alınması ve ekonomik refahın artması gibi hususları sağladığı görülmektedir. Endülüs Emevî Devleti’nin askerî gücünün zayıfladığı dönemlerde ekonomik krizlerin derinleştiği; güçlü olduğu dönemlerde ise ekonomik refahın en yüksek düzeye ulaştığı sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords
İslam Tarihi Endülüs Emevî Devleti Askerî Teşkilat Ekonomik Refah Vergi Gelirleri Ticarî Faaliyetler.
References
- Akhbār majmūʿa. Kāhīrah: Dār al-Kitab al-Misrī, 1989.
- Almagro, Antonio. ‘La Puerta Califal del Castillo de Gormaz’. Arqueología de la Arquitectura 5 (2008).
- Arslan, Shakib. al-Hulal al-Sundusiyya fi Akhbari wa Athari al-Andalusiyya. Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmiyya, 1997.
- Atabey, Ata. Yılmaz, Baki, Yılmaz, Halenur. “Ortaçağ Avrupa’sında İktisadi ve Siyasi Tarih Çerçevesinde Muhasebe İhtiyacı ve Çift Taraflı Kayıt Tekniği: Lisans ve Lisans Üstü Öğrenciler İçin Bir Rehber”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 15 (2018).
- Balbás, Leopoldo Torres. ‘Cities Founded by the Muslims in al-Andalus. The Formation of al-Andalus: History and Society. Critical Ed. Manuela Marín. Aldershot: Ashgate, 1998.
- Butshish, Ibrāhīm Kadir. ‘Ezmet al-tijāra fi al-Andalus fi awahiri asri al-imāra: 250-300 H.’ Dīwān al-Kān: Tekāriru al-Tārīhiyye 12/44 (2019).
- Constable, Olivia Remie. Trade and Traders in Muslim Spain: The Commercial Realignment of the Iberian Peninsula, 900-1500. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
- Curuk, Osman. “İlk Dönem Endülüs Denizciliği ve Endülüs Donanmasının Teşekkülü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 25/1 (Mart 2025): 679-711.
- Delgado, Jorge Lirola. El Poder Naval de al-Andalus en la Epoca de Califato Omeya. Granada: Universidad de Granada, 1991.
- Epalza, Mikel. ‘Las Funciones Ganaderas de los Albacares en las Fortalezas Musulmanas.’ La Toponimia Árabe en la Península Ibérica. Madrid: Universidad Complutense, 1984.
- Hanāwī, Moḥammad. Nizām al-Asker bi al-Andalus. Rabat: Dārü Abī Rikrāk, 2003.
- Hasan, Muḥammad Bashīr. Tārih al-baladi al-Andalus fi al-asri al-Islami. Beirut: Dār al-kutubi al-ilmiyye, 1971.
- Himyerī, Muḥammad bin ʿAbdallāh. Sifātu Jazīrat al-Andalus. Beirut: Dār al-Jayl, 1988.
- Ibn al-Asīr, Abū al-Hasan Izz al-Dīn ‘Alī b. Muḥammad b. Muḥammad al-Shaybānī al-Jazari. al-Kāmil fi al-tārīh. Beyrūt: Dār al-Sdır, 1982.
- Ibn al-Khatīb. A’māl al-a’lām fī men būyi’a kable al-ıhtilām min mulūki al-Islam. Critical ed. L. P. Lévi-Provençal. Beirut: Dār al-Mekşūf, 1956.
- Ibn al-Kūtiyya, Abū Bakr Muḥammad b. ʿUmar. Tārīhu iftitāh al-Andalus. Critical ed. ʿAbdallāh Enis Tabba’. Beirut: Messesat al-maarif, 1994.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān Hayyān b. Khalaf b. Husayn b. Hayyān b. Muḥammad. Muqtebes fi anbā’i aḥli al-Andalus. Critical ed. Muḥammad Ali Mekkī. Beirut: Dār al-kitāb, 1973.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān. Muqtebes fi Ahbāri Bilādi al-Andalus. Critical ed. Salah al-Din al-Hawwārī. Beirut: Mektebat al-Asrī, 2006.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān. Muqtebes fi Anbā’i ehli al-Andalus. Critical ed. Pedro Chalmeta. Madrid: CSIC, 1975.
- Ibn Izārī, Abū al-ʿAbbās Aḥmad b. Muḥammad b. Izārī al-Marrakushī. Bayān al-Mughrib. Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmiyya, 1985.
- Ibn Khaldūn, Abū Zayd ʿAbd al-Raḥmān b. Muḥammad b. Khaldūn al-Hadramī. Kitāb al-Iber wa dīwān al-mubtada wa al-haber fī eyyāmi al-Arab wa al-Ajam wa al-Berber and men āsarahum min zawī al-sultān al-akbar. Beirut: Dar al-fikr, 1988.
- Imâmuddin, S. M. Siyasi Tarih. Ankara: Rehber, 1990.
- Inān, Muḥammad ʿAbdallāh. Devlet al-Islam fi al-Andalus. Kāhīrah: Mektebet al-Khanjī, 1969.
- Koşdaş, Yasar Emrah. Endülüs Emevî Devleti'nde Askerî Teşkilat ve Siyasî İktisadî Hayata Etkileri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2024.
- Makkarī, Shihābüddīn Ahmed. Nefhu al-Tīb min ğusni al-Andalus al-ratīb. Beirut: Dārü Sādır, 1988.
- Mañas, Sonia Villar. ‘La Fortaleza de Tíscar: La Organación del Espacio de Hábitat, Agrícola y Ganadero en un Asentamiento de Montaña en Época Andalusí.’ Al-Qanṭara 44/2 (2023).
- Munāvir, ʿAbdul Majid Munāvir al-Majālī. Jaish al-Andalus. Jaish al-Andalusī. Urdun: Külliyātu Dırāsāti al-Ulyā fi Jāmiati Urdun, 1995.
- Mūnīs, Husayn. Fajr al-Andalus. Jeddah: Dār al-Saudiyya, 1985.
- Na’naī, ʿAbdülmecīd. Tārih al-Devlet al-Umayya fi al-Andalus. Beirut: Dār al-Nahdā al-Arabiyye, 1986.
- Nuwayrī, ʿAbd al-Wahhab b. Muḥammad. Nuwayrī. Nihāyat al-arab fī funūni al-adab. Kāhīrah: Dāru al-Kitāb, 1992.
- Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Çöküşü. Istanbul: Hikmetevi, 2021.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Yükselişi. Istanbul: Hikmetevi, 2021.
- Radhi, Bashīr. el Ejercito en la Epoca del Califato de al-Andalus. Madrid: Complutense University, 1990.
- Rīhlī, Wafa ʿUbeyd. ‘Devr al-asker li al-hısn Andalusī’. Majellat al-Jāmiatu Malik ʿAbd al-Azīz 26/12 (2018).
- Sarkī, D. Munire bint ʿAbd al-Raḥmān. ‘al-Mansūr bin Abī Āmir: Bayna al-hedm wa al-binā’’. Majellat al-ulūm al-insanāniyya wa al-ijtimāiyya 40 (1437/2016).
- Shentarinī, Abü al-Hasan Ali bin Bassam. al-Zahīra fī Mahāsini ehli al-Hīra. Critical Ed. İhsan Abbas. Beirut: Dār al-Sekāfa, 1978.
- Turtūshī, Abū Bakr Muḥammad b. Muḥammad b. Walīd. Sirāj al-Mulūk. Mıṣır: 1289/1872.
- Ureña, Antonio Malalana. “Mayrit Durante los Siglos IX-XI. Arquitectura Militar, Población Territorio”. Espacio Tiempo Forma Serie I Prehistoria Arqueología 10 (2017).
- Uzrī, Aḥmad b. ʿUmar. Nusūs ani al-Andalus min kitābi al-tersī’u al-ahbār wa tenviu al-asar, wa al-bustān fī ğara’ib al-buldān wa al-masālik ilā cami’i al-mamālik. Madrid: Catedrático de Universidad Kāhīrah.
- Watt M. - P. Cachia. Endülüs Tarihi. trans. Adıgüzel and Şükürov. Istanbul: Küre, 2009.
- Zikru bilād al-Andalus. Critical ed. Luis Molina. Madrid: 1981.
- ʿAbd al-Raḥmān, Hasan al-'Attās. ‘al-Awāmīl al-siyāsiyya wa al-iktisādiyya al-muessire ‘ala al-tijāret beyna al-Andalus wa al-khalij al-Arabi (831-244H/813-1257M).’ Majellat Kulliyyat al-Lughāti al-Arabī 35/2 (2022).
The Relationship Between Military Organization and Economic Structure in the Umayyad State in al-Andalus
Abstract
This study examines the relationship between the military organization and the economic structure in the Umayyad Caliphate of al-Andalus, analyzing the impact of the military establishment on the state’s economic prosperity and wealth. In the medieval Islamic world, military power played a critical role in the collection, protection and sustainability of economic resources, serving as a determinant factor in preserving the political stability of states. Within this context, the primary aim of the study is to comprehensively analyze the relationship between the military organization and the economic structure across the various historical phases of the Umayyad Caliphate of al-Andalus, spanning from the period of the Great Fitna to the caliphal era and the post-’Amirid decline. The present study employs an analytical approach to historical data to compare the economic conditions during periods of strong and weak military organization. During the period known as the Great Fitna, the occurrence of uprisings led to a weakening of central authority. This, in turn, had an adverse effect on military organization. The subsequent challenges, including declining tax revenues and the closure of trade routes, were not effectively addressed by the central administration, which lacked sufficient military might to do so. This sequence of events contributed to a marked economic decline, leading the state to the threshold of a substantial crisis. Conversely, during the caliphal era, the robust military forces established by Abd al-Rahman III and his son al-Hakam II effectively suppressed rebellions, safeguarded trade routes and promoted agricultural production. Notably, the disciplined central army established under Abd al-Rahman III ensured the regular collection of taxes, significantly enriching the state treasury. The collection of taxes from newly conquered territories, in conjunction with the strengthening of commercial activities, directly contributed to an economic boom. The period also saw significant advancements in naval strength and the strategic development of port cities, enhancing the influence of Córdoba on Mediterranean trade routes and fostering commercial relations with the Maghreb and Europe. During the ‘Amirid era, the military reforms initiated under the leadership of al-Mansūr initially did not adversely affect the functioning of the army. However, the abolition of the military-based iqta system eventually weakened the military structure. Although the augmentation of the military with new groups provided short-term success, prolonged civil wars significantly undermined the army’s strength, disrupting economic stability and accelerating the state’s collapse. The findings of this study underscore the indispensable role of a well-functioning military organization in ensuring economic stability, as a strong military establishment facilitates the regular collection of tax revenues, safeguards trade routes and fosters economic prosperity.Conversely, periods of military weakness are marked by deepening economic crises, whereas periods of military strength witness peak economic affluence. Consequently, it can be concluded that the economic stability and prosperity of the Umayyad Caliphate of al-Andalus were inextricably linked to the strength of its military organization.
Keywords
Islamic History Umayyad State in al-Andalus Military Organization Economic Prosperity Tax Revenues Trade Activities.
References
- Akhbār majmūʿa. Kāhīrah: Dār al-Kitab al-Misrī, 1989.
- Almagro, Antonio. ‘La Puerta Califal del Castillo de Gormaz’. Arqueología de la Arquitectura 5 (2008).
- Arslan, Shakib. al-Hulal al-Sundusiyya fi Akhbari wa Athari al-Andalusiyya. Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmiyya, 1997.
- Atabey, Ata. Yılmaz, Baki, Yılmaz, Halenur. “Ortaçağ Avrupa’sında İktisadi ve Siyasi Tarih Çerçevesinde Muhasebe İhtiyacı ve Çift Taraflı Kayıt Tekniği: Lisans ve Lisans Üstü Öğrenciler İçin Bir Rehber”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi 15 (2018).
- Balbás, Leopoldo Torres. ‘Cities Founded by the Muslims in al-Andalus. The Formation of al-Andalus: History and Society. Critical Ed. Manuela Marín. Aldershot: Ashgate, 1998.
- Butshish, Ibrāhīm Kadir. ‘Ezmet al-tijāra fi al-Andalus fi awahiri asri al-imāra: 250-300 H.’ Dīwān al-Kān: Tekāriru al-Tārīhiyye 12/44 (2019).
- Constable, Olivia Remie. Trade and Traders in Muslim Spain: The Commercial Realignment of the Iberian Peninsula, 900-1500. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
- Curuk, Osman. “İlk Dönem Endülüs Denizciliği ve Endülüs Donanmasının Teşekkülü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 25/1 (Mart 2025): 679-711.
- Delgado, Jorge Lirola. El Poder Naval de al-Andalus en la Epoca de Califato Omeya. Granada: Universidad de Granada, 1991.
- Epalza, Mikel. ‘Las Funciones Ganaderas de los Albacares en las Fortalezas Musulmanas.’ La Toponimia Árabe en la Península Ibérica. Madrid: Universidad Complutense, 1984.
- Hanāwī, Moḥammad. Nizām al-Asker bi al-Andalus. Rabat: Dārü Abī Rikrāk, 2003.
- Hasan, Muḥammad Bashīr. Tārih al-baladi al-Andalus fi al-asri al-Islami. Beirut: Dār al-kutubi al-ilmiyye, 1971.
- Himyerī, Muḥammad bin ʿAbdallāh. Sifātu Jazīrat al-Andalus. Beirut: Dār al-Jayl, 1988.
- Ibn al-Asīr, Abū al-Hasan Izz al-Dīn ‘Alī b. Muḥammad b. Muḥammad al-Shaybānī al-Jazari. al-Kāmil fi al-tārīh. Beyrūt: Dār al-Sdır, 1982.
- Ibn al-Khatīb. A’māl al-a’lām fī men būyi’a kable al-ıhtilām min mulūki al-Islam. Critical ed. L. P. Lévi-Provençal. Beirut: Dār al-Mekşūf, 1956.
- Ibn al-Kūtiyya, Abū Bakr Muḥammad b. ʿUmar. Tārīhu iftitāh al-Andalus. Critical ed. ʿAbdallāh Enis Tabba’. Beirut: Messesat al-maarif, 1994.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān Hayyān b. Khalaf b. Husayn b. Hayyān b. Muḥammad. Muqtebes fi anbā’i aḥli al-Andalus. Critical ed. Muḥammad Ali Mekkī. Beirut: Dār al-kitāb, 1973.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān. Muqtebes fi Ahbāri Bilādi al-Andalus. Critical ed. Salah al-Din al-Hawwārī. Beirut: Mektebat al-Asrī, 2006.
- Ibn Hayyān, Abū Marwān. Muqtebes fi Anbā’i ehli al-Andalus. Critical ed. Pedro Chalmeta. Madrid: CSIC, 1975.
- Ibn Izārī, Abū al-ʿAbbās Aḥmad b. Muḥammad b. Izārī al-Marrakushī. Bayān al-Mughrib. Beirut: Dār al-Kutub al-Ilmiyya, 1985.
- Ibn Khaldūn, Abū Zayd ʿAbd al-Raḥmān b. Muḥammad b. Khaldūn al-Hadramī. Kitāb al-Iber wa dīwān al-mubtada wa al-haber fī eyyāmi al-Arab wa al-Ajam wa al-Berber and men āsarahum min zawī al-sultān al-akbar. Beirut: Dar al-fikr, 1988.
- Imâmuddin, S. M. Siyasi Tarih. Ankara: Rehber, 1990.
- Inān, Muḥammad ʿAbdallāh. Devlet al-Islam fi al-Andalus. Kāhīrah: Mektebet al-Khanjī, 1969.
- Koşdaş, Yasar Emrah. Endülüs Emevî Devleti'nde Askerî Teşkilat ve Siyasî İktisadî Hayata Etkileri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2024.
- Makkarī, Shihābüddīn Ahmed. Nefhu al-Tīb min ğusni al-Andalus al-ratīb. Beirut: Dārü Sādır, 1988.
- Mañas, Sonia Villar. ‘La Fortaleza de Tíscar: La Organación del Espacio de Hábitat, Agrícola y Ganadero en un Asentamiento de Montaña en Época Andalusí.’ Al-Qanṭara 44/2 (2023).
- Munāvir, ʿAbdul Majid Munāvir al-Majālī. Jaish al-Andalus. Jaish al-Andalusī. Urdun: Külliyātu Dırāsāti al-Ulyā fi Jāmiati Urdun, 1995.
- Mūnīs, Husayn. Fajr al-Andalus. Jeddah: Dār al-Saudiyya, 1985.
- Na’naī, ʿAbdülmecīd. Tārih al-Devlet al-Umayya fi al-Andalus. Beirut: Dār al-Nahdā al-Arabiyye, 1986.
- Nuwayrī, ʿAbd al-Wahhab b. Muḥammad. Nuwayrī. Nihāyat al-arab fī funūni al-adab. Kāhīrah: Dāru al-Kitāb, 1992.
- Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Çöküşü. Istanbul: Hikmetevi, 2021.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Yükselişi. Istanbul: Hikmetevi, 2021.
- Radhi, Bashīr. el Ejercito en la Epoca del Califato de al-Andalus. Madrid: Complutense University, 1990.
- Rīhlī, Wafa ʿUbeyd. ‘Devr al-asker li al-hısn Andalusī’. Majellat al-Jāmiatu Malik ʿAbd al-Azīz 26/12 (2018).
- Sarkī, D. Munire bint ʿAbd al-Raḥmān. ‘al-Mansūr bin Abī Āmir: Bayna al-hedm wa al-binā’’. Majellat al-ulūm al-insanāniyya wa al-ijtimāiyya 40 (1437/2016).
- Shentarinī, Abü al-Hasan Ali bin Bassam. al-Zahīra fī Mahāsini ehli al-Hīra. Critical Ed. İhsan Abbas. Beirut: Dār al-Sekāfa, 1978.
- Turtūshī, Abū Bakr Muḥammad b. Muḥammad b. Walīd. Sirāj al-Mulūk. Mıṣır: 1289/1872.
- Ureña, Antonio Malalana. “Mayrit Durante los Siglos IX-XI. Arquitectura Militar, Población Territorio”. Espacio Tiempo Forma Serie I Prehistoria Arqueología 10 (2017).
- Uzrī, Aḥmad b. ʿUmar. Nusūs ani al-Andalus min kitābi al-tersī’u al-ahbār wa tenviu al-asar, wa al-bustān fī ğara’ib al-buldān wa al-masālik ilā cami’i al-mamālik. Madrid: Catedrático de Universidad Kāhīrah.
- Watt M. - P. Cachia. Endülüs Tarihi. trans. Adıgüzel and Şükürov. Istanbul: Küre, 2009.
- Zikru bilād al-Andalus. Critical ed. Luis Molina. Madrid: 1981.
- ʿAbd al-Raḥmān, Hasan al-'Attās. ‘al-Awāmīl al-siyāsiyya wa al-iktisādiyya al-muessire ‘ala al-tijāret beyna al-Andalus wa al-khalij al-Arabi (831-244H/813-1257M).’ Majellat Kulliyyat al-Lughāti al-Arabī 35/2 (2022).
Details
| Primary Language | English |
|---|---|
| Subjects | Studies in Religious Traditions (Excl. Eastern, Jewish, Christian and Islamic Traditions), Religious Studies (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | April 20, 2025 |
| Submission Date | December 30, 2024 |
| Acceptance Date | March 19, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 28 |
- Article Files