Theoretical Article
Year 2025,
Volume: 5 Issue: 2, 270 - 304, 30.05.2025
Abstract
Bir düşünsel/zihni hareketin adı olarak aydınlanma,geleceğe dönük şekilde idealize ettiği kavram, söylem ve tasarımlarıyla, insanlık tarihinde bir dönüm noktasını/kırılmayı ifade etmektedir. Aydınlanmanın gelecek anlatısı, mutlak, radikal ve evrensel yönelimlidir. Bu bakımdan aydınlanma düşüncesi, farklılıkları göz ardı eden/itibarsızlaştıran/yok sayan bir yaklaşıma içkindir. Evrensellik söylemi üzerinden bilhassa meşruiyet devşiren bu anlayış, aydınlanmaya ilişkin eleştirel literatürün de başlıca dayanaklarındandır. Karşı aydınlanma düşüncesi,özde aydınlanmanın her şeyi akla dayandıran ve aynı aklı mutlaklaştıran bu yaklaşımına bir itirazdır. Kavram bu yönüyle, aydınlanmanın tek tipleştirici kavramsallaştırmasına karşı, farklılıklar temelinde bir tavır olarak değerlendirilmelidir. Karşı devrim olgusu, Fransız devriminde tatbik edilen sürece toptan bir reddediş haliyle izah olur. İki kavram için de aydınlanma karşısında eleştirel bir tutum içinde olma hali esastır, karşı devrimde devrimci şiddete yönelen tepki, karşı aydınlanma düşüncesinde aydınlanmanın akıl üzerinden geliştirdiği radikal söylemlerinde karşılık bulmaktadır.
Keywords
References
- Adadağ, Özgür, (2007). Fransız Devriminin Evrenselliği Üzerine, Muhafazakar Düşünce, Yıl:3, Sayı:11, Kış, ss. 55-77
- Ağaoğulları,Ali, Mehmet, (2011). Sokrates’ten Jakobenlere, Batı’da Siyasal Düşünceler, İletişim Yay., İstanbul
- Akıncı, Mehmet, (2013). Muhafazakarlık, Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Derleyenler: Ömer Çaha-Bican Şahin, Orion Yay., Ankara
- Aksakal, Hasan, (2011). Aydınlanma Çağından Karanlık Yüzyıla, Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, Kadim Yay., Ankara
- Aktay, Yasin, (2007). Modernizmin Aydınlanma Vehmi, Toplumbilim, Aydınlanma Özel Sayısı, Sayı: 11, İstanbul, ss. 103-112
- Alatlı, Alev, (2016). Batı’ya Yön Veren Metinler III, Aydınlanma/Burjuva Yüzyılı/Bilim Çağının Zaferi (1650-1800), Kapadokya Meslek Yüksekokulu, Alfa Yay., İstanbul
- Arendt, Hannah, (2012). Devrim Üzerine, Seçme Eserler 7, İletişim Yay., İstanbul
- Aysenever, Kubilay, (2001). Bir İlerleme Tasarımı Olarak Tarih, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41, 1, ss. 171-186.
- Barret, William, (2016). İrrasyonel İnsan, Çev: Salih Özer, Hece Yay., Ankara
- Başdemir, Yücel, (2005). Hasan, İskoç Aydınlanması Etiği: Hutcheson, Hume Smith, Liberal Düşünce, Cilt 10, No: 37, Kış, ss. 27-44
- Beiser, c. Frederick, (2018). Aydınlanma, Devrim ve Romantizm, Ayrıntı Yay., Çev: Aslı Önal, İstanbul
- Berlin, İsaiah, (2008). Kirpi ile Tilki, Seçme Makaleler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
- Berlin, İsaiah, (2004). Romantikliğin Kökleri, Hazırlayan: Henry Hardy, Çev: Mete Tunçay, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Bozkurt, Nejat, (2015). Seçilmiş Yazılar, İmmanuel Kant, Sentez Yay., İstanbul
- Canatan, Bilal, (2007). Fransa: Devrim’e Tutsak Ülke, Muhafazakar Düşünce, Yıl:3, Sayı:11, Kış, ss. 9-22
- Cevizci, Ahmet, (2017). Aydınlanma Felsefesi, Felsefe Tarihi-4, Say Yay., İstanbul
- Copleston, Frederick, (2004). Aydınlanma, Felsefe Tarihi, İdea Yay., Çev: Aziz Yardımlı, İstanbul
- Çaha, Ömer, (2004). Muhafazakar Düşüncede Toplum, Liberal Düşünce, Sayı 34, ss. 15-24
- Çaha, Ömer ve Şahin, Bican, (der.), (2013). , Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Orion Yay., Ankara
- Çapan, Alişan, (2015). İsaiah Berlin: İki Özgürlük Arasında, On İki Levha Yay., İstanbul
- Çaykent, Özlem, (2017). Aydınlanma Tarih Yazıcılığı ve Edward Gibbon, Dünyada Tarihçilik, Dönemler/Okullar/ Yaklaşımlar ve Tarihçiler, Editör: Ahmet Şimşek, Pegem Akademi Yay., Ankara
- Çolak, Yılmaz, (2012). Haklar ve Aidiyet Arasında Birey, Muhafazakar Düşünce, Yıl:8, Sayı: 32, Nisan-Mayıs-Haziran, ss. 21-46
- Davies, Stephen, (2005). Aydınlanma, Liberal Düşünce, Yıl 10, Sayı 37, Kış, 5-10
- Demirel, Hakkı, (1950). Joseph De Maistre’in Siyasi Fikirleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3, ss. 214-226
- Duman, Fatih, (2010). Aydınlanma Eleştirisinden Devrim Karşıtlığına, Liberte Yay., Ankara
- Duman, Fatih, (2006). Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 61, Sayı 01, ss. 117-151
- Dural, Baran, (2004). Muhafazakarlığın Tarihsel Gelişimi ve Muhafazakar Söylem, Muhafazakar Düşünce, Yıl:1, Sayı:1, ss. 121-133
- Durgun, Fatih, (2013). Rönesans’tan 19. Yüzyıla Avrupa Tarihyazımında İlerleme Fikri, Dönemselleştirme ve Orta Çağ Avrupa Tarihi Algısı, İnsan&Toplum, 3(6), ss. 283- 304
- Erdoğan, Mustafa, (2004). Muhafazakarlık: Ana Temalar, Liberal Düşünce, Sayı 34, ss. 5-9.
- Gökberk, Macit, (1997). Kant ile Herder’in Tarih Anlayışları, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Hampson, Norman, (1991). Aydınlanma Çağı, Çev: Jale Parla, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul
- Hayek, Von., A., Friedrich, (2012). Hukuk, Yasama ve Özgürlük, Çev: Atilla Yayla, Türkiye iş Bankası Kültür Yay., İstanbul
- Heine, Heinrich, (2015). Romantizm Okulu, Çev: Ömer B. Albayrak, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Heywood, Andrew, (2015). Siyasi İdeolojiler, Liberte Yay., Ankara
- İplikçi, Alper, (2017). Johann Gottfried Herder’de Milliyetçilik Düşüncesi, Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, ss. 126-135
- Kıllıoğlu, İsmail, (2015). Aydınlanmanın Felsefi Temellerinin Tartışılması II, FSM İlmi Araştırmalar, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 5, ss. 333-359
- Kirk, Russell, (2005). Muhafazakarlık Fikri, Liberal Düşünce, Sayı:37, Yıl:10, ss. 137-143
- Koç, Kemal, Akif, (2018). İngiliz ve Amerikan Devrimlerine Fransız Devrimi Üzerinden Bir Bakış, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:23, Sayı: 91-92, ss.52-72.
- Köktaş, Mümin, (2016). Aydınlanma, Siyasi Düşünceler Tarihi, ss.537-573, Editörler: Hamit Emrah Beriş-Fatih Duman, Orion Yay., Ankara
- Lilla, Mark, (2017). Karşı Aydınlanma, Siyaset Felsefesi Sözlüğü, ss. 503-508, Yayına Hazırlayanlar: Philippe Raynaud-StephaneRials, İletişim Yay., İstanbul
- Loo, D., Van, Hans-Reijen, V., Williem, (2003). Modernleşmenin Paradoksları, İnsan Yay., İstanbul
- Löwy, Michael- Sayre, Robert, (2016). İsyan ve Melankoli, Moderniteye Karşı Romantizm, İstanbul
- Mollaer, Fırat, (2004). Rasyonalist Düşünce Geleneği Karşısında Muhafazakarlık: Burke’ten Hayek’e, Muhafazakar Düşünce, Yıl:1, Sayı:2, ss. 157-191
- Öztürk, Hasan, (1997). Liberalizm ve Romantizm, Liberal Düşünce, Say: 7, Cilt: 2, ss. 100-109
- Safran,Mustafa-Şimşek,Ahmet, (2009). Tarih Yazımında Bir Sorun: Tarih ve Zaman İlişkisi, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, ss. 9-26
- Salihoğlu, Hüseyin, (1988). Alman Edebiyatında Fırtına ve Tepki, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, ss.199-208
- Şenses, Mihriban, (2018). Edmund Burke’ten Hareketle Devrim Eleştirisi, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:23, Sayı: 91-92, ss.73-91
- Şenses, Mihriban, (2016). Devrim, Binyılcılık ve Ütopya, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:20, Sayı:31, ss. 229-240
- Şekerci, Erhan, Ahmet, (2015). Aydınlanma ve Bilim: Bilimsel Zihnin Yeniden İnşası ve Dönüşüm, Bilim Tarihi ve Felsefesi Sempozyumu, Mardin, ss. 353-373
- Timuçin, Afşar, (2007). Aydınlanma Düşüncesi, Toplumbilim, Aydınlanma Özel Sayısı, Sayı 11, İstanbul, ss. 51-56
- Zariç, Sami, (2004). Tarihsel Kökeninden Ülkelere Göre Türlerine Aydınlanma Felsefesi (Çağı) ve Türkiye Cumhuriyeti, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:28, Yıl: 2017/3, ss. 33-54
- Zeitlin, M., Irwing, (2002). Aydınlanma: Felsefi Temeller, Çev: Mustafa Tekin, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2002, Cilt: 13, Sayı:13, ss. 229-235
Year 2025,
Volume: 5 Issue: 2, 270 - 304, 30.05.2025
Abstract
As the name of an intellectual/mental movement, enlightenment, with its idealized concepts, discourses and designs for the future, expresses a turning point/break in human history. The future narrative of enlightenment is absolute, radical and universally oriented. In this respect, the idea of enlightenment is inherent in an approach that ignores/discredits/ignores differences. This understanding, which particularly gains legitimacy through the discourse of universality, is also one of the main bases of the critical literature on enlightenment. The idea of counter-enlightenment is essentially an objection to this approach of enlightenment, which bases everything on reason and absolutizes the same reason. In this respect, the concept should be evaluated as an attitude based on differences against the standardizing conceptualization of enlightenment; the inadequacy of reason requires resorting to elements such as history, tradition, culture, religion, emotion and faith in the explanation and re-establishment of the social order. The phenomenon of counter-revolution is explained as a wholesale rejection of the process implemented in the French revolution. For both concepts, a critical attitude towards enlightenment is essential; the reaction to revolutionary violence in the counter-revolution finds its counterpart in the radical discourses of enlightenment developed through reason in the thought of counter-enlightenment.
References
- Adadağ, Özgür, (2007). Fransız Devriminin Evrenselliği Üzerine, Muhafazakar Düşünce, Yıl:3, Sayı:11, Kış, ss. 55-77
- Ağaoğulları,Ali, Mehmet, (2011). Sokrates’ten Jakobenlere, Batı’da Siyasal Düşünceler, İletişim Yay., İstanbul
- Akıncı, Mehmet, (2013). Muhafazakarlık, Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Derleyenler: Ömer Çaha-Bican Şahin, Orion Yay., Ankara
- Aksakal, Hasan, (2011). Aydınlanma Çağından Karanlık Yüzyıla, Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, Kadim Yay., Ankara
- Aktay, Yasin, (2007). Modernizmin Aydınlanma Vehmi, Toplumbilim, Aydınlanma Özel Sayısı, Sayı: 11, İstanbul, ss. 103-112
- Alatlı, Alev, (2016). Batı’ya Yön Veren Metinler III, Aydınlanma/Burjuva Yüzyılı/Bilim Çağının Zaferi (1650-1800), Kapadokya Meslek Yüksekokulu, Alfa Yay., İstanbul
- Arendt, Hannah, (2012). Devrim Üzerine, Seçme Eserler 7, İletişim Yay., İstanbul
- Aysenever, Kubilay, (2001). Bir İlerleme Tasarımı Olarak Tarih, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 41, 1, ss. 171-186.
- Barret, William, (2016). İrrasyonel İnsan, Çev: Salih Özer, Hece Yay., Ankara
- Başdemir, Yücel, (2005). Hasan, İskoç Aydınlanması Etiği: Hutcheson, Hume Smith, Liberal Düşünce, Cilt 10, No: 37, Kış, ss. 27-44
- Beiser, c. Frederick, (2018). Aydınlanma, Devrim ve Romantizm, Ayrıntı Yay., Çev: Aslı Önal, İstanbul
- Berlin, İsaiah, (2008). Kirpi ile Tilki, Seçme Makaleler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
- Berlin, İsaiah, (2004). Romantikliğin Kökleri, Hazırlayan: Henry Hardy, Çev: Mete Tunçay, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Bozkurt, Nejat, (2015). Seçilmiş Yazılar, İmmanuel Kant, Sentez Yay., İstanbul
- Canatan, Bilal, (2007). Fransa: Devrim’e Tutsak Ülke, Muhafazakar Düşünce, Yıl:3, Sayı:11, Kış, ss. 9-22
- Cevizci, Ahmet, (2017). Aydınlanma Felsefesi, Felsefe Tarihi-4, Say Yay., İstanbul
- Copleston, Frederick, (2004). Aydınlanma, Felsefe Tarihi, İdea Yay., Çev: Aziz Yardımlı, İstanbul
- Çaha, Ömer, (2004). Muhafazakar Düşüncede Toplum, Liberal Düşünce, Sayı 34, ss. 15-24
- Çaha, Ömer ve Şahin, Bican, (der.), (2013). , Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Orion Yay., Ankara
- Çapan, Alişan, (2015). İsaiah Berlin: İki Özgürlük Arasında, On İki Levha Yay., İstanbul
- Çaykent, Özlem, (2017). Aydınlanma Tarih Yazıcılığı ve Edward Gibbon, Dünyada Tarihçilik, Dönemler/Okullar/ Yaklaşımlar ve Tarihçiler, Editör: Ahmet Şimşek, Pegem Akademi Yay., Ankara
- Çolak, Yılmaz, (2012). Haklar ve Aidiyet Arasında Birey, Muhafazakar Düşünce, Yıl:8, Sayı: 32, Nisan-Mayıs-Haziran, ss. 21-46
- Davies, Stephen, (2005). Aydınlanma, Liberal Düşünce, Yıl 10, Sayı 37, Kış, 5-10
- Demirel, Hakkı, (1950). Joseph De Maistre’in Siyasi Fikirleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3, ss. 214-226
- Duman, Fatih, (2010). Aydınlanma Eleştirisinden Devrim Karşıtlığına, Liberte Yay., Ankara
- Duman, Fatih, (2006). Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 61, Sayı 01, ss. 117-151
- Dural, Baran, (2004). Muhafazakarlığın Tarihsel Gelişimi ve Muhafazakar Söylem, Muhafazakar Düşünce, Yıl:1, Sayı:1, ss. 121-133
- Durgun, Fatih, (2013). Rönesans’tan 19. Yüzyıla Avrupa Tarihyazımında İlerleme Fikri, Dönemselleştirme ve Orta Çağ Avrupa Tarihi Algısı, İnsan&Toplum, 3(6), ss. 283- 304
- Erdoğan, Mustafa, (2004). Muhafazakarlık: Ana Temalar, Liberal Düşünce, Sayı 34, ss. 5-9.
- Gökberk, Macit, (1997). Kant ile Herder’in Tarih Anlayışları, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Hampson, Norman, (1991). Aydınlanma Çağı, Çev: Jale Parla, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul
- Hayek, Von., A., Friedrich, (2012). Hukuk, Yasama ve Özgürlük, Çev: Atilla Yayla, Türkiye iş Bankası Kültür Yay., İstanbul
- Heine, Heinrich, (2015). Romantizm Okulu, Çev: Ömer B. Albayrak, Yapı Kredi Yay., İstanbul
- Heywood, Andrew, (2015). Siyasi İdeolojiler, Liberte Yay., Ankara
- İplikçi, Alper, (2017). Johann Gottfried Herder’de Milliyetçilik Düşüncesi, Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, ss. 126-135
- Kıllıoğlu, İsmail, (2015). Aydınlanmanın Felsefi Temellerinin Tartışılması II, FSM İlmi Araştırmalar, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 5, ss. 333-359
- Kirk, Russell, (2005). Muhafazakarlık Fikri, Liberal Düşünce, Sayı:37, Yıl:10, ss. 137-143
- Koç, Kemal, Akif, (2018). İngiliz ve Amerikan Devrimlerine Fransız Devrimi Üzerinden Bir Bakış, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:23, Sayı: 91-92, ss.52-72.
- Köktaş, Mümin, (2016). Aydınlanma, Siyasi Düşünceler Tarihi, ss.537-573, Editörler: Hamit Emrah Beriş-Fatih Duman, Orion Yay., Ankara
- Lilla, Mark, (2017). Karşı Aydınlanma, Siyaset Felsefesi Sözlüğü, ss. 503-508, Yayına Hazırlayanlar: Philippe Raynaud-StephaneRials, İletişim Yay., İstanbul
- Loo, D., Van, Hans-Reijen, V., Williem, (2003). Modernleşmenin Paradoksları, İnsan Yay., İstanbul
- Löwy, Michael- Sayre, Robert, (2016). İsyan ve Melankoli, Moderniteye Karşı Romantizm, İstanbul
- Mollaer, Fırat, (2004). Rasyonalist Düşünce Geleneği Karşısında Muhafazakarlık: Burke’ten Hayek’e, Muhafazakar Düşünce, Yıl:1, Sayı:2, ss. 157-191
- Öztürk, Hasan, (1997). Liberalizm ve Romantizm, Liberal Düşünce, Say: 7, Cilt: 2, ss. 100-109
- Safran,Mustafa-Şimşek,Ahmet, (2009). Tarih Yazımında Bir Sorun: Tarih ve Zaman İlişkisi, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, ss. 9-26
- Salihoğlu, Hüseyin, (1988). Alman Edebiyatında Fırtına ve Tepki, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 3, ss.199-208
- Şenses, Mihriban, (2018). Edmund Burke’ten Hareketle Devrim Eleştirisi, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:23, Sayı: 91-92, ss.73-91
- Şenses, Mihriban, (2016). Devrim, Binyılcılık ve Ütopya, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:20, Sayı:31, ss. 229-240
- Şekerci, Erhan, Ahmet, (2015). Aydınlanma ve Bilim: Bilimsel Zihnin Yeniden İnşası ve Dönüşüm, Bilim Tarihi ve Felsefesi Sempozyumu, Mardin, ss. 353-373
- Timuçin, Afşar, (2007). Aydınlanma Düşüncesi, Toplumbilim, Aydınlanma Özel Sayısı, Sayı 11, İstanbul, ss. 51-56
- Zariç, Sami, (2004). Tarihsel Kökeninden Ülkelere Göre Türlerine Aydınlanma Felsefesi (Çağı) ve Türkiye Cumhuriyeti, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:28, Yıl: 2017/3, ss. 33-54
- Zeitlin, M., Irwing, (2002). Aydınlanma: Felsefi Temeller, Çev: Mustafa Tekin, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2002, Cilt: 13, Sayı:13, ss. 229-235
There are 52 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Policy and Administration (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 30, 2025 |
| Submission Date | March 7, 2025 |
| Acceptance Date | May 20, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 5 Issue: 2 |
SDE AKADEMİ WEB SAYFASI: https://sdeakademidergisi.org/