Osmanlı-Türk Modernleşmesi Erken Döneminde Kadın Çevirmenler ve Kadın Kimliğinin İnşası: Belkıs Sami ve Küçük Kadınlar
Abstract
Tarihsel olarak 19. yüzyılda başlayan Türk modernleşmesinin erken dönemi, Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar uzanan bir yenileşme sürecidir. Bu süreç içerisinde diğer birçok alandaki reformlarla birlikte kadın kimliğine yönelik de yeni bir inşa ve değişim süreci yaşanmıştır. Sürecin dinamiklerini anlamak için dönemin yazılı kaynakları önemli bir inceleme alanı sunmaktadır. Ancak bu yazılı kaynakların üretilmesinde, kadınların yaşamlarını birebir ilgilendiren reformların hayata geçirilmesinde ve sürdürülmesinde katkıları olan birçok kadın düşünür, edebiyatçı ve siyasi figür, tarih yazımında, bilimsel araştırmalarda ya da edebiyat antolojilerinde uzun yıllar ‘görünmez’ kalmıştır. Günümüze kadar edebiyatçı ve çevirmen kimliği ile literatürde ismine neredeyse hiç rastlanılmayan bu figürlerden biri de Belkıs Sami’dir. Bu araştırma, Belkıs Sami tarafından Türkçeye çevrilerek ilk olarak Osmanlıca yayınlanmış olan ve 1931 yılında da Latin alfabesi ile basılan Küçük Kadınlar romanındaki kadın kimliği temsillerine odaklanmakta ve böylelikle Belkıs Sami’nin yazar ve çevirmen olarak literatürdeki görünürlüğüne katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Araştırmanın metodolojik çerçevesi Gideon Toury’nin erek-odaklı betimleyici çeviri araştırmaları modeli ile Gerard Genette’nin ‘yan metinsel ögeler’ (paratext) kavramına dayanmaktadır. Bu metodolojiye dayanarak, çevirinin bir çeviri eser olarak erek kültürde kadın kimliğinin kurgulanmasına dair dönemsel açıdan karşılık geldiği yere odaklanılmıştır. Metin içerisindeki söylem ve yan metinsel ögelerin analizleri neticesinde, 1931 yılında Latin alfabesi ile Türkçede yayınlanmış olan Küçük Kadınlar çevirisinin, özellikle kadınların çalışma hayatına katılması, aile yaşamındaki değişen rolleri, yeni aile modeli, fedakâr, müşfik ve vatanperver annelik rolü açısından erek kültürdeki kadın kimliğine yönelik dönemsel hâkim anlayışla örtüştüğü tespit edilmiştir. İncelemeler neticesinde ayrıca, çevirmenin önsözünde açıkça belirtildiği gibi, yayımlanan çeviri eserin erek kültürde kadınlar için bir model oluşturma amacı taşıdığı da belirlenmiştir.
References
- Abadan-Unat, N. (1982). Toplumsal değişme ve Türk kadını. N. Abadan-Unat (Ed.), Türk toplumunda kadın içinde (s.1-32). İstanbul: Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları.
- Alcott, L.M. (2001). Little women (A. H. Alton, Ed.). Ontario: Broadview Literary Texts. (Orijinal eserin yayın tarihi 1868)
- Alcott, L.M. (1931). Küçük kadınlar (B. Sami, Çev.). İstanbul: Muhit Neşriyat.
- Alton, A.H. (2001). Introduction. A. H. Alton (Ed.), Little women içinde (s. 9-28). Ontario: Broadview Literary Texts.
- Arsan, N., Borak, S. ve Kocatürk, U. (Ed.). (2006). Atatürk’ün söylev ve demeçleri-I. Ankara: Divan Yayıncılık.
- Berk, Ö. (2006). Translating the “west”: the position of translated western literature within the Turkish literary polysystem. RiLUnE, (4), 1-18.
- Berkes, N. (2012). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1973)
- Berktay, F. (1998). Cumhuriyet’in 75 yıllık serüvenine kadınlar açısından bakmak. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 1-13). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Caporal, B. (1999). Kemalizmde ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (E. Eyüboğlu, Çev.). İstanbul: Cumhuriyet, Yeni Gün.
- Çakır, S. (1994). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
- Çalışlar, İ. (2011). Biyografisine sığmayan kadın: Halide Edib. İstanbul: Everest Yayınları.
- Durakbaşa, A. (2000). Halide Edib: Türk modernleşmesi ve feminizm. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
- Genette, G. (1997). Paratexts:Thresholds of interpretation (J.Lewin, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press. (Orijinal eserin yayın tarihi 1987)
- Gezgin, İ. (2024). Ötekilerin arkeolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- Kadıoğlu, A. (1996). Cumhuriyet kadını: vatandaş mı, birey mi?. Varlık, (1069), 12-15.
- Kadıoğlu, A. (1998). Cinselliğin inkârı: büyük toplumsal projelerin nesnesi olarak Türk kadınları. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 89-101). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Karadağ, A.B. (2013). Tanzimat döneminden ikinci meşrutiyet dönemine kadın çevirmenlerin çeviri tarihimizdeki ‘dişil’ izleri. HUMANITAS, (2), 105-126.
- Karakulak, M. (2024). XVIII. yüzyıl Amasya’sında hukuk, kadın ve şiddet. Vakanüvis, 9(1), 332-361. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1417531
- Kırkpınar, L. (1998). Türkiye’de toplumsal değişme sürecinde kadın. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 13-28). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Köksal, D. (1998). Yeni adam ve yeni kadın: 1930’lar ve 40’larda kadın, cinsiyet ve ulus. Toplumsal Tarih, (51), 31-35.
- Kürük, N.Z. (2019). Bir başka Halide: Halide Edib Adıvar’ın gölgede kalan (öz) çevirmen kimliği. Ş. Tahir-Gürçağlar (Ed.), Kelimelerin kıyısında: Türkiye’de kadın çevirmenler içinde (s. 26-43). İstanbul: İthaki.
- Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting and the manipulation of literary fame. London &New York: Routledge.
- Maibor, C.R. (2005). Labor Pains: Emerson, Hawthorne, and Alcott on work and the woman question. New York & London: Routledge.
- Makal, A. (2010). Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde kadın emeği. Çalışma ve Toplum, (2),13-40.
- Mardin, Ş. (2021). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1991)
- Paker, S. (1991). Unmuffled voices in the shade and beyond: women’s writing in Turkish. H. Forsas-Scott (Ed.), Textual liberation: European feminist writing in the twentieth century içinde (s.270-300). London&New York: Routledge.
- Porter, A. (2004). William Henry Temple Gairdner. H.C.G. Matthew ve B. Harrison (Ed.), Oxford dictionary of national biography: volume 21 içinde (s.279-280). Oxford: Oxford University Press.
- Reisen, H. (2010). Louisa May Alcott: The woman behind Little Women. New York: Picador
- Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Serdar, A. ve Tutumlu, R. (2016). An unknown novel, an unknown novelist: Belkıs Sami, I have killed my love. M.A. İcbay, H.Arslan, F.Sidoti (Ed.), Research on cultural studies içinde (s. 305-313). Frankfurt: Peter Lang.
- Sneller, J. E. (2013). Lurid Louisa or angelic Alcott?: humor, irony, and identity in Louisa May Alcott’s stories of the 1860s. The International Journal of Literary Humanities, 10(3), 41-50.
- Southern Mississippi University Library Collection. (2013). Dorothy Blatter Papers: BiographicalSketch. Erişim tarihi: 15.01.2025. https://www.lib.usm.edu/ legacy/degrum/public_html/ html /research /findaids/blatter.htm
- Strickland, C. (1985). Victorian domesticity: families in the life and art of Louisa May Alcott. US: The University of Alabama Press.
- Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Amsterdam & New York: Rodopi.
- Tekeli, Ş. (1982). Türkiyede kadının siyasal hayattaki yeri. N. Abadan-Unat (Ed.), Türk toplumunda kadın içinde (s.375-396). İstanbul: Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları.
- Toska, Z. (1998). Cumhuriyetin kadın ideali: eşiği aşanlar ve aşamayanlar. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 71-89). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
- Tutumlu, R. (2020). Belkıs Sami Boyar. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/
- Yıldırım, B. ve Seyhan, S. (2015). 1914 yılında yayınlanan kadın gazetelerinden ‘Kadınlık’a göre kadın. İleti-ş-im, (23), 39-65.
Women Translators and the Construction of Women Identity in the Early Period of the Ottoman-Turkish Modernization: Belkıs Sami and the Translation of Little Women
Abstract
The early phase of the Turkish modernization which began in the 19th century, represents a period of renewal extending to the early years of the Republic. During this period, a new construction and transformation process took place related to women's identity in addition to reforms in many other fields. To understand the dynamics of this period, the written sources of the era provide a significant area of research. However, many women intellectuals, writers, and political figures who played significant roles in the production of these written sources and in the implementation of reforms affecting women's lives, and continuation of these reforms, remained "invisible" for many years in historiography, scientific research, and literary anthologies. Belkıs Sami is one of these women figures whose name is rarely encountered as a writer and translator in the relevant literature in the field. This study focuses on the representations of women identity in the novel Little Women which was translated into Turkish by Belkıs Sami with the title Küçük Kadınlar. The translation was initially published in Ottoman Turkish and later printed in 1931 in the Latin alphabet. In this respect, the study aims to contribute to Belkıs Sami’s visibility in the literature both as an author and a translator. The methodological framework of the study is based on Gideon Toury’s target-oriented descriptive translation studies and Gerard Genette’s concept of "paratext". From this methodological perspective, the research focuses on the place Little Women occupies as a translated work within the target culture in terms of shaping the new female identity during that particular time period. As a result of the textual and paratextual analyses conducted in the study, it was found out that 1931 translation of Little Women published in the Latin alphabet in Turkish aligns with the prevailing norms for women identity during that period particularly in terms of women’s participation in the workforce, the changing roles of women in family life, the promotion of a new family model, and the role of self-sacrificing, compassionate, patriotic motherhood. The analyses further reveal that the published translation was intended to serve as a model for women in the target culture as explicitly stated in the translator's preface.
Keywords
Translation history Belkıs Sami Little Women Turkish modernization Women’s identity Paratext
References
- Abadan-Unat, N. (1982). Toplumsal değişme ve Türk kadını. N. Abadan-Unat (Ed.), Türk toplumunda kadın içinde (s.1-32). İstanbul: Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları.
- Alcott, L.M. (2001). Little women (A. H. Alton, Ed.). Ontario: Broadview Literary Texts. (Orijinal eserin yayın tarihi 1868)
- Alcott, L.M. (1931). Küçük kadınlar (B. Sami, Çev.). İstanbul: Muhit Neşriyat.
- Alton, A.H. (2001). Introduction. A. H. Alton (Ed.), Little women içinde (s. 9-28). Ontario: Broadview Literary Texts.
- Arsan, N., Borak, S. ve Kocatürk, U. (Ed.). (2006). Atatürk’ün söylev ve demeçleri-I. Ankara: Divan Yayıncılık.
- Berk, Ö. (2006). Translating the “west”: the position of translated western literature within the Turkish literary polysystem. RiLUnE, (4), 1-18.
- Berkes, N. (2012). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1973)
- Berktay, F. (1998). Cumhuriyet’in 75 yıllık serüvenine kadınlar açısından bakmak. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 1-13). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Caporal, B. (1999). Kemalizmde ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (E. Eyüboğlu, Çev.). İstanbul: Cumhuriyet, Yeni Gün.
- Çakır, S. (1994). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayınları.
- Çalışlar, İ. (2011). Biyografisine sığmayan kadın: Halide Edib. İstanbul: Everest Yayınları.
- Durakbaşa, A. (2000). Halide Edib: Türk modernleşmesi ve feminizm. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
- Genette, G. (1997). Paratexts:Thresholds of interpretation (J.Lewin, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press. (Orijinal eserin yayın tarihi 1987)
- Gezgin, İ. (2024). Ötekilerin arkeolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- Kadıoğlu, A. (1996). Cumhuriyet kadını: vatandaş mı, birey mi?. Varlık, (1069), 12-15.
- Kadıoğlu, A. (1998). Cinselliğin inkârı: büyük toplumsal projelerin nesnesi olarak Türk kadınları. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 89-101). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Karadağ, A.B. (2013). Tanzimat döneminden ikinci meşrutiyet dönemine kadın çevirmenlerin çeviri tarihimizdeki ‘dişil’ izleri. HUMANITAS, (2), 105-126.
- Karakulak, M. (2024). XVIII. yüzyıl Amasya’sında hukuk, kadın ve şiddet. Vakanüvis, 9(1), 332-361. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1417531
- Kırkpınar, L. (1998). Türkiye’de toplumsal değişme sürecinde kadın. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 13-28). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Köksal, D. (1998). Yeni adam ve yeni kadın: 1930’lar ve 40’larda kadın, cinsiyet ve ulus. Toplumsal Tarih, (51), 31-35.
- Kürük, N.Z. (2019). Bir başka Halide: Halide Edib Adıvar’ın gölgede kalan (öz) çevirmen kimliği. Ş. Tahir-Gürçağlar (Ed.), Kelimelerin kıyısında: Türkiye’de kadın çevirmenler içinde (s. 26-43). İstanbul: İthaki.
- Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting and the manipulation of literary fame. London &New York: Routledge.
- Maibor, C.R. (2005). Labor Pains: Emerson, Hawthorne, and Alcott on work and the woman question. New York & London: Routledge.
- Makal, A. (2010). Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde kadın emeği. Çalışma ve Toplum, (2),13-40.
- Mardin, Ş. (2021). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1991)
- Paker, S. (1991). Unmuffled voices in the shade and beyond: women’s writing in Turkish. H. Forsas-Scott (Ed.), Textual liberation: European feminist writing in the twentieth century içinde (s.270-300). London&New York: Routledge.
- Porter, A. (2004). William Henry Temple Gairdner. H.C.G. Matthew ve B. Harrison (Ed.), Oxford dictionary of national biography: volume 21 içinde (s.279-280). Oxford: Oxford University Press.
- Reisen, H. (2010). Louisa May Alcott: The woman behind Little Women. New York: Picador
- Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Serdar, A. ve Tutumlu, R. (2016). An unknown novel, an unknown novelist: Belkıs Sami, I have killed my love. M.A. İcbay, H.Arslan, F.Sidoti (Ed.), Research on cultural studies içinde (s. 305-313). Frankfurt: Peter Lang.
- Sneller, J. E. (2013). Lurid Louisa or angelic Alcott?: humor, irony, and identity in Louisa May Alcott’s stories of the 1860s. The International Journal of Literary Humanities, 10(3), 41-50.
- Southern Mississippi University Library Collection. (2013). Dorothy Blatter Papers: BiographicalSketch. Erişim tarihi: 15.01.2025. https://www.lib.usm.edu/ legacy/degrum/public_html/ html /research /findaids/blatter.htm
- Strickland, C. (1985). Victorian domesticity: families in the life and art of Louisa May Alcott. US: The University of Alabama Press.
- Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Amsterdam & New York: Rodopi.
- Tekeli, Ş. (1982). Türkiyede kadının siyasal hayattaki yeri. N. Abadan-Unat (Ed.), Türk toplumunda kadın içinde (s.375-396). İstanbul: Araştırma, Eğitim, Ekin Yayınları.
- Toska, Z. (1998). Cumhuriyetin kadın ideali: eşiği aşanlar ve aşamayanlar. A. Berktay Hacımirzaoğlu (Ed.), 75 yılda kadınlar ve erkekler içinde (s. 71-89). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
- Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
- Tutumlu, R. (2020). Belkıs Sami Boyar. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/
- Yıldırım, B. ve Seyhan, S. (2015). 1914 yılında yayınlanan kadın gazetelerinden ‘Kadınlık’a göre kadın. İleti-ş-im, (23), 39-65.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | British and Irish Language, Literature and Culture |
| Journal Section | Araştırma Makaleleri |
| Authors | |
| Publication Date | May 31, 2025 |
| Submission Date | January 29, 2025 |
| Acceptance Date | May 15, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 9 Issue: 1 |
