Abstract
هذه المقالة تنطلق من ادعاء، وهو أن القاضي عبد الجبار المعتزلي قام في كتابه الأمالي بتقديم رؤية مهمة لشرح الأحاديث التي رواها بسنده، وكانت هذه الرؤية مستندة إلى الفكر الاعتزالي الذي تبناه، السؤال الأساسي الذي انطلق منه البحث هو كيف يمكن لعالم معتزلي أن يشرح الأحاديث مع العلم أن المعتزلة لا يحتجون بالأحاديث إلا بعد تحقيقها لشروط معينة. شخصية القاضي عبد الجبار المختلفة هي من أهم الدوافع للبحث، فالقاضي عبد الجبار ابتدأ حياته منتسبا لأهل الحديث، ثم انتقل إلى المذهب الاعتزالي، وهو في نفس الوقت فقيه شافعي، هذه المراحل التي عاشها القاضي عبد الجبار تكسب البحث أهمية، ويضاف إلى ذلك أمران: الأمر الأول: وصف بعض علماء الحديث له كالذهبي بالمُسنِد وبكونه ثقة، الأمر الثاني كون القاضي عبد الجبار قد تميز عن سابقيه من علماء الاعتزال في المسائل المتعلقة بالحديث والسنة. انطلق البحث من تحليل الشرح الذي قدمه القاضي عبد الجبار في ضوء نقطتين: النقطة الأولى: أصوله الفكرية الاعتزالية، حيث تم فحص الارتباط بين فكره الاعتزالي وبين ما قدمه من شرح، النقطة الثانية مقارنة شرحه مع الشروح الكلاسيكية كشرح فتح الباري وغيره، في قسم النتائج يمكن الحديث عن أربع نتائج مهمة: النتيجة الأولى أن القاضي عبد الجبار ركز في شرحه للأحاديث على مسألة العمل منطلقا من سؤال كلامي واضح وهو ما قيمة هذا العمل أو متى يكون العمل حسنا، لذلك كان يركز القاضي عبد الجبار على تحليل الأعمال المذكورة في الحديث وبيان مقاصدها الأخلاقية، وهذا مرتبط بفكره الاعتزالي. النتيجة الثانية التشابك الذي حصل في شخصية القاضي عبد الجبار بين ثقافته الحديثية التي تلقاها أولا وثقافته الاعتزالية التي استمر عليها حتى آخر عمره، وبين ثقافته الشافعية، ساهمت في صقل نظرة القاضي عبد الجبار إلى الأحاديث، وقد تبدى هذا عند القاضي عبد الجبار في استشهاده بالأحاديث لآرائه. النتيجة الثالثة نقد القاضي عبد الجبار للأحاديث يظهر أنه كان يقيم الأحاديث من ناحية اتساقها مع أصوله الفكرية، لكنه لم يكن يرد الأحاديث مباشرة بمجرد اختلافها مع أصوله، بل قام بتصحيح معناها عبر تقديم تأويل يتسق مع أصوله الفكرية، وهذا يدفع للقول بأن القاضي عبد الجبار شَكَّل نقطة مهمة في إطار تعامل الاعتزال مع الأحاديث. النتيجة الرابعة لا يمكن أن نقول بأن كتاب الأمالي والملاحظات الشارحة التي قدمها القاضي عبد الجبار قد قدمت منهجية متكاملة عن شرح الحديث، لكن من المؤكد أن هناك شيئا يريد القاضي أن يقوله لنا، وحسب نتيجة البحث فإن أهم ما يقوله لنا منهج القاضي عبد الجبار في هذه الأيام هو ضرورة الاهتمام بمقاصد الأعمال الأخلاقية، والأهداف الأخلاقية للعبادات. واعتناء القاضي عبد الجبار بمعالجة مسألة متى يكون العمل حسنا وصالحا أمر مهم في يومنا الذي يتم فيه التساؤل مرة أخرى عن معنى الحسن والقبح.
References
- Abdulnasır Süt, KADI ABDULCEBBAR’IN AHLAK FELSEFESİ. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
- Ahmed b. Hanbel. el-Musned. thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Bakan, Tevhit. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 45 (Haziran 2016), 187-213. https://doi.org/10.29288/ilted.304766.
- Bezzâr, Ahmed b. Amr. el-Musned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynuddîn. Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem. 1.baskı, 2009.
- Ceşemî. Tabakâtu’l-Mutezile. thk. Fuat Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Ferâbî. 2017.
- Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eş’as. Sünen, thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Eraslan, Abdulvasıf. “Mu‘tezile’ye Göre Hadis Tenkid Kriterleri: Kādî Abdülcebbâr Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 17/2 (Aralık 2019), 119-138. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/910729
- Hamod, Musab. Hadis-i Nebevî’de Kinaye ve İstimbattaki Etkisi: Te’sîlî ve Tatbikî Bir Çalışma. Ankara: Sonçağ Akademi, 2024.
- Güler, Kadir. Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı. Bursa: Emin Yayınlar, 2007.
- Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 2012.
- Hattâbî, Hamed b. Muhammed. Meâlimu’s-Sunen. Halep: el-Matbaatu’l-İlmiyye. 1.baskı, 1932.
- İbn Battâl, Ali b. Halef. Şarhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Yâsir İbrâhîm. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd. 2. baskı. 2003.
- İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. Sahîh, thk. Mustafa el-Azamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 3.baskı, 2003.
- Kadî Abdulcebbâr. el-Emâlî. İmârât: Meclisu Hukemâi’l-Muslimîn. 1.baskı, 2020.
- Kadî Abdulcebbâr. et-Tâ’adîl ve’t-Tecvîr. çev. Abdunnâsır Süt ve Erkan Baysal. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
- Nevavî, Yahya b. Şeraf. el-Minhâc. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâs. 2.baskı. 1392.
- Polat, Hatice. “Mu‘tezilî Düşüncede İman-Amel İlişkisi Tartışmaları ve Mürtekib-I Kebîre’nin Durumu”. MUTALAA 2/1 (Haziran 2022), 76-96.
- Sıddık, Muhammed. “Dirâsetun Li Tasavvûri Ehli’l-Hadis Li Meseleti Kevni es-Sünneti Vahyen Min’e-llâh” Anlamada Yolunda II . Editör. Furkan Çakır ve M. Raşit Akpınar. İstanbul: Siyer, 2022.
- Tabarânî, Suleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Avsat. thk. Abdulmusin el-Huseynî ve Tarık Avadullâh. Kâhira: Daru’l-Harameyn. 1995.
- Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sunen. thk. Beşşâr Marûf. Beyrut: Daru’l-Ğarb. 1.baskı, 1996.
- Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: Tdv, 2011.
- Yahsubî, Kâdî İyâz. İkmâlu’l-Mu’lim. thk. Yahya İsmâîl. Mısır: Daru’l-Vefâ.
- Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Dîvânu’d-Duafâ. thk. Hammâd b. Muhammed. Mekke: Daru’n-Nahda. 1967.
- Weatherson, Brian. “Disagreements, Philosophical and Otherwise”. The Epistemology of Disagreement: New Essays, ed. David Christensen and Jennifer Lackey, 54–75. Oxford: Oxford University Press, 2013.
- Zagzebski, Linda T. “Self-Trust and the Diversity of Religions”. Philosophic Exchange 36/1 (2006), 63- 77.
Judge Abd al-Jabbar al-Mu'tazili and His Book al-Amali: An Evalvative Study of His Explanatory Commentary on Hadith
Abstract
This research paper starts with the premise that Qāḍī ʿAbd al-Jabbār in his book al-Amālī, presented a distinctive perspective in explaining the ḥadīths he transmitted. This perspective is deeply rooted in the Muʿtazila theological framework he adopted. The central question guiding this study concerns how a Muʿtazilī scholar approaches the interpretation of ḥadīth, what contemporary insights can be drawn from his explanations, and whether his commentary significantly differs from traditional interpretations of ḥadīth? The unique personality of qāḍī ʿAbd al-Jabbār serves as a primary motivation for this research. Initially aligned with the traditionists (ahl al-ḥadīth), he later transitioned to Mu'tazilite theology while maintaining his affiliation as a Shafi'i jurist. These transformative phases in his intellectual journey grant this study significant value. Two additional factors amplify its importance: first, the recognition of qāḍī ʿAbd al-Jabbār as a musnid and a trustworthy scholar by some ḥadīth authorities; second, his distinctive approach to ḥadīth and the Sunnah compared to earlier Muʿtazila scholars. The study analyzes Judge Abd al-Jabbar's commentary through two key lenses: His Muʿtazila intellectual foundations, examining the correlation between his theology and his interpretations. A comparison of his commentary with classical ḥadīth exegeses, such as Fath al-Bari. The findings highlight four key outcomes: Judge Abd al-Jabbar emphasized the concept of amal (action) in his hadith explanations, focusing on a theological question: what makes an action good? He analyzed the actions mentioned in ḥadīths and underscored their ethical objectives, distinguishing his approach from classical commentators by linking actions to moral values—a hallmark of Muʿtazila thought. The interplay between qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s initial training in ḥadīths, his Muʿtazila theology, and his Shafi'i jurisprudence shaped his unique perspective on ḥadīths. This is evident in how he cited ḥadīths to support his theological views. His critique of ḥadīths reveals a nuanced methodology: he evaluated hadiths based on their coherence with Mu'tazila principles but did not outright reject them solely due to such differences. Instead, he reinterpreted their meanings to align with his theological framework. While al-Amali and its commentary do not offer a comprehensive methodology for ḥadīth interpretation, qāḍī ʿAbd al-Jabbār’s work conveys a significant message: the need to emphasize the ethical objectives of actions and the moral goals of rituals. His exploration of what constitutes a good action remains highly relevant today, particularly in light of modern discussions on the concepts of good and evil—a core concern of Mu'tazila thought.
References
- Abdulnasır Süt, KADI ABDULCEBBAR’IN AHLAK FELSEFESİ. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
- Ahmed b. Hanbel. el-Musned. thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Bakan, Tevhit. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 45 (Haziran 2016), 187-213. https://doi.org/10.29288/ilted.304766.
- Bezzâr, Ahmed b. Amr. el-Musned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynuddîn. Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem. 1.baskı, 2009.
- Ceşemî. Tabakâtu’l-Mutezile. thk. Fuat Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Ferâbî. 2017.
- Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eş’as. Sünen, thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Eraslan, Abdulvasıf. “Mu‘tezile’ye Göre Hadis Tenkid Kriterleri: Kādî Abdülcebbâr Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 17/2 (Aralık 2019), 119-138. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/910729
- Hamod, Musab. Hadis-i Nebevî’de Kinaye ve İstimbattaki Etkisi: Te’sîlî ve Tatbikî Bir Çalışma. Ankara: Sonçağ Akademi, 2024.
- Güler, Kadir. Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı. Bursa: Emin Yayınlar, 2007.
- Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 2012.
- Hattâbî, Hamed b. Muhammed. Meâlimu’s-Sunen. Halep: el-Matbaatu’l-İlmiyye. 1.baskı, 1932.
- İbn Battâl, Ali b. Halef. Şarhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Yâsir İbrâhîm. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd. 2. baskı. 2003.
- İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. Sahîh, thk. Mustafa el-Azamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 3.baskı, 2003.
- Kadî Abdulcebbâr. el-Emâlî. İmârât: Meclisu Hukemâi’l-Muslimîn. 1.baskı, 2020.
- Kadî Abdulcebbâr. et-Tâ’adîl ve’t-Tecvîr. çev. Abdunnâsır Süt ve Erkan Baysal. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
- Nevavî, Yahya b. Şeraf. el-Minhâc. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâs. 2.baskı. 1392.
- Polat, Hatice. “Mu‘tezilî Düşüncede İman-Amel İlişkisi Tartışmaları ve Mürtekib-I Kebîre’nin Durumu”. MUTALAA 2/1 (Haziran 2022), 76-96.
- Sıddık, Muhammed. “Dirâsetun Li Tasavvûri Ehli’l-Hadis Li Meseleti Kevni es-Sünneti Vahyen Min’e-llâh” Anlamada Yolunda II . Editör. Furkan Çakır ve M. Raşit Akpınar. İstanbul: Siyer, 2022.
- Tabarânî, Suleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Avsat. thk. Abdulmusin el-Huseynî ve Tarık Avadullâh. Kâhira: Daru’l-Harameyn. 1995.
- Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sunen. thk. Beşşâr Marûf. Beyrut: Daru’l-Ğarb. 1.baskı, 1996.
- Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: Tdv, 2011.
- Yahsubî, Kâdî İyâz. İkmâlu’l-Mu’lim. thk. Yahya İsmâîl. Mısır: Daru’l-Vefâ.
- Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Dîvânu’d-Duafâ. thk. Hammâd b. Muhammed. Mekke: Daru’n-Nahda. 1967.
- Weatherson, Brian. “Disagreements, Philosophical and Otherwise”. The Epistemology of Disagreement: New Essays, ed. David Christensen and Jennifer Lackey, 54–75. Oxford: Oxford University Press, 2013.
- Zagzebski, Linda T. “Self-Trust and the Diversity of Religions”. Philosophic Exchange 36/1 (2006), 63- 77.
Kadı Abdülcebbar ve el-Emâlî Adlı Eseri: Hadisler Üzerine Yaptığı Şerhî Yorumlar Üzerine Bir İnceleme
Abstract
Bu makale, Kadı Abdülcebbâr el-Mu'tezilî'nin ”el-Emâlî“ adlı "eserinde kendi senediyle naklettiği hadisleri farklı bir şekilde yorumladığını ve bu yorumun benimsediği Mu’tezilî düşünceye dayandığını iddia eden bir teze dayanmaktadır. Araştırmanın temel sorusu, bir Mu'tezilî âlimin hadisi nasıl açıklayabileceği ve bu açıklamanın günümüzde bize ne söyleyebileceğidir. Ayrıca, onun şerhi ile klasik hadis şerhleri arasında bir fark olup olmadığı da sorgulanmıştır. Kadı Abdülcebbâr’ın benzersiz şahsiyeti bu araştırmanın ana motivasyonlarından biridir. Zira o, hayatına hadis ehline mensup olarak başlamış, ardından Mu'tezilî mezhebine geçmiştir. Bununla birlikte Şafiî bir fakih olarak da tanınmaktadır. Kadı Abdülcebbâr’ın hayatındaki bu farklı aşamalar, araştırmaya ayrı bir önem katmaktadır. Buna ek olarak şu iki faktör de dikkat çekicidir: Bazı hadis âlimlerinin onu güvenilir bir râvi olarak nitelendirmesi. Kadı Abdülcebbâr’ın, hadis ve sünnetle ilgili konularda kendisinden önceki Mu’tezilî âlimlerden farklı bir yaklaşım sergilemiş olmasıdır. Araştırma, Kadı Abdülcebbâr'ın şerhini iki ana noktadan hareketle analiz etmiştir: Mu'tezilî fikrî temelleri: Şerhlerinin, Mu'tezilî düşüncesiyle olan bağlantısı incelenmiştir. Klasik hadis şerhleriyle karşılaştırma, örneğin, Fethu’l-Bârî gibi klasik eserlerle kıyaslama yapılmıştır. Sonuç bölümünde dört önemli bulgu öne çıkmıştır: Kadı Abdülcebbâr, hadislerin şerhinde amel meselesine odaklanmıştır. Bu yaklaşım, kelâmî bir soruya dayanmaktadır: ”Bu amel ne zaman iyi sayılır?”. Bu nedenle, hadislerde zikredilen amellerin ahlaki amaçlarını analiz etmeye ve bu amellerin etik değerlerini ortaya koymaya ağırlık vermiştir. Onun şerh ettiği hadislerle klasik şerhler arasındaki karşılaştırmalar, Kadı Abdülcebbâr’ın amelin niteliği ve ahlaki değerine verdiği önemi gösterirken, bunun Mu’tezilî düşüncesiyle doğrudan ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır. Kadı Abdülcebbâr’ın şahsiyetindeki hadis kültürü, Mu’tezilî düşünce ve Şafiî fıkıh kültürü arasındaki etkileşim, onun hadis anlayışını şekillendirmiştir. Bu durum, onun hadisleri kendi görüşlerine delil olarak sunma tarzında belirgin şekilde ortaya çıkmıştır. Kadı Abdülcebbâr’ın hadis eleştirileri, onun hadisleri fikrî prensipleriyle uyumluluk açısından değerlendirdiğini göstermektedir. Ancak, sadece bu prensiplere aykırı olduğu gerekçesiyle hadisleri reddetmemiş; aksine, hadislerin anlamını, fikrî prensipleriyle uyumlu bir şekilde yeniden yorumlamıştır. Bu yaklaşım, Mu’tezilîlerin hadisle ilişkisinde önemli bir dönüm noktasıdır. Kadı Abdülcebbâr’ın ”el-Emâlî“ ve şerh notları, hadis şerhi için bütüncül bir yöntem sunmamaktadır. Ancak onun söylemek istediği önemli bir mesaj vardır: Günümüzde, amellerin ahlaki amaçlarına ve ibadetlerin etik hedeflerine daha fazla önem verilmesi gerektiği. Kadı Abdülcebbâr’ın, ”Bir amel ne zaman iyi ve doğru sayılır?” sorusuna yönelik vurgusu, günümüzde ”iyi“ ve ”kötü“ kavramlarının yeniden tartışıldığı bir dönemde oldukça önemlidir. Bu mesele, Mu’tezilî düşüncenin özünü teşkil etmektedir.
Keywords
Hadis Kelam Hadis Şerhi Ahlak Mutezile Kadı Abdülcebbâr el-Emâlî.
References
- Abdulnasır Süt, KADI ABDULCEBBAR’IN AHLAK FELSEFESİ. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
- Ahmed b. Hanbel. el-Musned. thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Bakan, Tevhit. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 45 (Haziran 2016), 187-213. https://doi.org/10.29288/ilted.304766.
- Bezzâr, Ahmed b. Amr. el-Musned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynuddîn. Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem. 1.baskı, 2009.
- Ceşemî. Tabakâtu’l-Mutezile. thk. Fuat Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Ferâbî. 2017.
- Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eş’as. Sünen, thk. Şuayip Arnavût. Beyrut: Dâru’r-Risâle. 1.baskı, 2001.
- Eraslan, Abdulvasıf. “Mu‘tezile’ye Göre Hadis Tenkid Kriterleri: Kādî Abdülcebbâr Örneği”. Hadis Tetkikleri Dergisi 17/2 (Aralık 2019), 119-138. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/910729
- Hamod, Musab. Hadis-i Nebevî’de Kinaye ve İstimbattaki Etkisi: Te’sîlî ve Tatbikî Bir Çalışma. Ankara: Sonçağ Akademi, 2024.
- Güler, Kadir. Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı. Bursa: Emin Yayınlar, 2007.
- Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 2012.
- Hattâbî, Hamed b. Muhammed. Meâlimu’s-Sunen. Halep: el-Matbaatu’l-İlmiyye. 1.baskı, 1932.
- İbn Battâl, Ali b. Halef. Şarhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Yâsir İbrâhîm. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd. 2. baskı. 2003.
- İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. Sahîh, thk. Mustafa el-Azamî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 3.baskı, 2003.
- Kadî Abdulcebbâr. el-Emâlî. İmârât: Meclisu Hukemâi’l-Muslimîn. 1.baskı, 2020.
- Kadî Abdulcebbâr. et-Tâ’adîl ve’t-Tecvîr. çev. Abdunnâsır Süt ve Erkan Baysal. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
- Nevavî, Yahya b. Şeraf. el-Minhâc. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâs. 2.baskı. 1392.
- Polat, Hatice. “Mu‘tezilî Düşüncede İman-Amel İlişkisi Tartışmaları ve Mürtekib-I Kebîre’nin Durumu”. MUTALAA 2/1 (Haziran 2022), 76-96.
- Sıddık, Muhammed. “Dirâsetun Li Tasavvûri Ehli’l-Hadis Li Meseleti Kevni es-Sünneti Vahyen Min’e-llâh” Anlamada Yolunda II . Editör. Furkan Çakır ve M. Raşit Akpınar. İstanbul: Siyer, 2022.
- Tabarânî, Suleymân b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Avsat. thk. Abdulmusin el-Huseynî ve Tarık Avadullâh. Kâhira: Daru’l-Harameyn. 1995.
- Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sunen. thk. Beşşâr Marûf. Beyrut: Daru’l-Ğarb. 1.baskı, 1996.
- Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: Tdv, 2011.
- Yahsubî, Kâdî İyâz. İkmâlu’l-Mu’lim. thk. Yahya İsmâîl. Mısır: Daru’l-Vefâ.
- Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Dîvânu’d-Duafâ. thk. Hammâd b. Muhammed. Mekke: Daru’n-Nahda. 1967.
- Weatherson, Brian. “Disagreements, Philosophical and Otherwise”. The Epistemology of Disagreement: New Essays, ed. David Christensen and Jennifer Lackey, 54–75. Oxford: Oxford University Press, 2013.
- Zagzebski, Linda T. “Self-Trust and the Diversity of Religions”. Philosophic Exchange 36/1 (2006), 63- 77.
Details
| Primary Language | Arabic |
|---|---|
| Subjects | Hadith |
| Journal Section | RESEARCH ARTICLES |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 4, 2025 |
| Publication Date | June 15, 2025 |
| Submission Date | January 1, 2025 |
| Acceptance Date | March 24, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 36 |
- Article Files
Şırnak University Journal of Divinity Faculty is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).