Research Article
BibTex RIS Cite

The Institution of the Foundation in the Ilkhanate Period: An Assessment of the Foundation Policies of the Ilkhanate Elites

Year 2025, Volume: 26 Issue: 56, 42 - 60, 30.06.2025

Kansu Ekici , Alican Kirişoğlu

https://doi.org/10.70854/sobbiad.1714237

Abstract

The institution of the foundation is a concept of ownership that holds immense significance for the welfare and revival of society, and it has existed in various Islamic and Turkish-Islamic states throughout history. Some sources extolled the greatness of the rulers through the foundations they donated and the construction initiatives they undertook. From the perspective of a ruler, granting foundations to attain the love and trust of the society could often turn into an instrument that left a very positive impression on themselves and society. As is known, with the ascent of Genghis Khan and his successors to the stage of history and their subsequent political activities, it became a common discourse in all contemporary sources that communities living in very different societies and geographies experienced great destruction and pain. Although the Mongols are generally remembered for their destruction, it is understood that the Ilkhanate, a Mongol branch state centered in Azerbaijan under the leadership of Hulagu Khan, carried out construction activities and some foundation initiatives during the establishment phase. These initiatives, despite the backdrop of destruction, held the promise of a transformed future. We observe that the classical foundation tradition gradually became an institutionalised entity in the Ilkhanate State, especially with the spread of Islam among the Mongolian elite. Besides, authorities could not collect taxes from a country that was in ruins and an impoverished society, so the society had to be completely revived. Hereof, the foundation activities carried out by Ghazan Khan and the famous vizier of the period, Rashid al-Din Fazlullāh, were a turning point for the Ilkhanate foundation institution. The study aims to examine the processes that the foundation organisation of the Ilkhanate State went through under the guidance of contemporary sources and research pertinent to the issue at hand.

Keywords

Foundation Ghazan Khan Ilkhanate State the Mongols Islam

References

  • ‘Abdullâh b. Fazlullâh Kâtib-i Şîrâzî Vassâf (1346). Tahrîr-i târîh-i vassâf. yay. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî. Tahran.
  • ‘Abdullâh-i Kâşânî (1348). Târîh-i olcâytû. neşr. Mehîn Hamblî. Tahran.
  • Abbasi, M. Z.. (2012). “The classical islamic law of waqf: A concise introduction”, Arab Law Quarterly, 26 (2), 121-153. http://www.jstor.org/stable/23234650
  • Abramowski, Waltraut. (1979). “Die chinesischen annalen des möngke: Übersetzung des 3. Kapitels des Yüan-shih”, Zentralasiatische Studien, 13, 7-71.
  • Ahmed Hâtemî. (1373/1994). Şerh-i muşkilât-i târîh-i cihânguşâ-yi cuveynî. Tahran: İnteşârât-i Pâye.
  • Ahmed b. Muhammed-i Tebrîzî. (1397/2018). Şâhanşâh-nâme. Haz. Mehşîd Guherî Kahakî, Cevâd Raşêkî Ali Abâdî, Tahran: İntişârât-ı Doktor Muhammed Afşâr.
  • Aka, İsmail. (1989). “Kerimüddin aksarâyi”, DİA, 2, 293.
  • Akay, Hasan. (2005). İslami terimler sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları.
  • Alkhuli, Muhammad Ali. (1989). A dictionary of islamic terms. English-Arabic and arabic-english. Riyad.
  • Barthold, W. (1984). An historical geography of iran. Translated By Svat Soucek. Ed. C. E. Bosworth, Princeton-New Jersey: Princeton University Press.
  • Broadbridge, Anne Falby. (2001). Mamluk ideological and diplomatic relations with mongol and turkic rulers of the near east and central asia (658-807/1260-1405). The University of Chicago. Doktora Tezi, Illinois.
  • Danuu, Ankhbayar, İlhanlı devletinde vezaret. AÜ, SBE. Doktora Tezi, Ankara 2016.
  • Dayı, Özkan. (2019). Moğolların teşkilat ve idarî tarihi. İran moğolları 1220-1295. Ankara: Altınordu Yayınları.
  • Demirci, Mustafa. (2003). İslamın ilk üç asrında toprak sistemi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 9, Beyrut: Dâru Sadr.
  • Ebu’l Fidâ’. (1983). The memoirs of a syrian prince. ‘abî-l fidā’ sultan of hamāh (672-732/1273-1331). İng. Çev. P. M. Holt, Wiesbaden.
  • Ebû Zeyd Velîyu’d-dîn ‘Abdu’r-Rahmân b. Muhammed İbn Haldûn. (1383). el-‘İber. Târîh-i ibn haldûn. F. Çev. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî, 4, Tahran.
  • Ebü’l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali Kalkaşendî. (1334). Subhü’l-A’şa fî sınâati’l-inşa. 8, Thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Kahire: Emiriyee Basımevi.
  • Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî. (2011). Târîhu muhtasari’d-düvel. Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Ankara: TTK.
  • Ekici, Kansu. (2012). İlhanlı hükümdarı Geyhâtû ve zamanı. SDÜ, SBE.Doktora Tezi, Isparta.
  • Erdem, İlhan. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı ilişkileri (1258-1308). AÜ, SBE. Doktora Tezi, Ankara.
  • Erdem, İlhan. (1999-2000). “Olcaytu hanın ölümüne kadar ilhanlılarda yaşanan siyasal-kültürel gelişmeler ve yakın-doğuya etkileri”. AÜ DTCF TAD, 20 (31), 1-36. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000135
  • Fahru’d-dîn Ebû Suleymân Dâvûd bin Tâcu’d-dîn Benâketî. (1348). Târîh-i benâketî (Ravzatu evlâu’l-elbâb fî ma’rifeti’t-tevârîh ve’l ensâb). neşr. Ca’fer Şi’âr, Tahran.
  • Gafarov, Anar. (2017). “Nasîruddîn tûsînin hayatı, ilmi hüviyeti ve eserleri”. Bilime Adanmış Ömür. Nasîruddîn Tûsî, Ed. Aykut Kar, Anar Gafarov, Ankara: Gece Kitaplığı, 19-44.
  • Gilli-Elewy, Hend. (2000). Bagdad nach dem sturz des kalifats: Die geschichte einer provinz unter iḻhânischer herrschaft (656-735/1258-1335). Berlin.
  • Giyasu’d-dîn b. Husâmud-dîn Hvândemîr. (1372). Târîh-i habîbu’s-siyer fi âhbâr-i efrâd-i beşer. neşr. Muhammed Debîr Siyâkî, 3, Tahran.
  • Gregory Abûl-Farac Bar Hebraeus. (1999). Abû’l-Farac tarihi. 2, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK.
  • Gronke, Monika. (1982). Arabische und persische privat-urkunden des 12. und 13. jahrhunderts aus ardabil (Aserbeidschan), Berlin.
  • Güneş, Kadir. (2015). Arapça-Türkçe sözlük, İstanbul: Mektep Yayınları.
  • Hâc Huseyn-i Nahcevânî. (1343/1964). “Târîh-çe-yi şenb-i gâzân”. Çihil Makâle, Yay. Yûsuf Hâdim Hâşimî-neseb, Tebrîz, 35-50.
  • Hâc Huseyn-i Nahcevânî. (1343/1964). “Rab‘-i reşîdî”. Çihil Makâle, Yay. Yûsuf Hâdim Hâşimî-neseb, Tebrîz, 11-24.
  • Hairi, Abdulhadi. (1968). Naṣīr al-dīn ṭūsī. His supposed political role in the Mongol invasion of Baghdad. McGill University, Institute of Islamic Studies. Yüksek Lisans Tezi, Montreal.
  • Hambis, Louis. (1945). Le chapitre CVII du yuan che. Les généalogies impériales mongoles dans l'histoire chinoise officielle de la dynastie mongole. Avec des notes supplementaires par Paul Pelliot, Leiden: Brill.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1919). Nuzhetu’l-kulûb. The geographical part of the nuzhat-al-qulub composed by hamd-allah mustawfî of qazwin in 740 (1340). İng. Çev. G. Le Strange, Leyden-London.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1364). Târîh-i guzîde. neşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1983). The Ẓafer-Nāmah of ḥamdallāh mustaufī and the il-khān dynasty of Iran. İng. Çev. L. J. Ward, 2, University of Manchester. Doktora Tezi, Manchester.
  • Hâşim Receb-zâde. (1377/1998). Hvâce reşîdu’d-dîn fazlullâh. Tahran.
  • Herrmann, Gottfried. (2004). Persische urkunden der mongolenzeit. Documenta iranica et islamica 2, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
  • Hoffmann, Birgitt. (2000). Waqf im mongolischen iran. Rašiduddins sorge um nachruhm und seelenheil. Stuttgart: Freiburger Islamstudien.
  • Hoffmann, Birgitt. (2014). “In pursuit of memoria and Salvation: Rashīd al-Dīn and his rabʿ-i rashīdī”. Politics patronage and the transmission of knowledge in 13th - 15th century tabriz. Ed. Judith Pfeiffer, Brill, 169-185. Huseyn-kulı Sutûde. (1347/1968). Târîh-i âl-i muzaffer. 2, Tahran.
  • Ibn al-Athīr. (2016). The chronicle of ibn al-athīr for the crusading period from al-kāmil fī'l-ta'rīkh. 3 (The Years 589-629/1193-1231: The ayyubids after saladin and the mongol menace), Trans. D. S. Richards, New York: Ashgate Publishing.
  • Ibn al-Furāt. (2020). Baybars’ successors. Ibn al-furāt on qalāwūn and al-ashraf. Trans. David Cook, London and New York: Routledge.
  • İbn Aybek ed-Devâdârî, Ebî Bekr b. ‘Abdullâh b. Aybek. (1971). Kenzu’d-durer ve câmi‘u‘l-gurer. 8, ed-Dureru’l-fâhir fi sireti’l-el-Melik en-Nâsir, hersg. Von Ulrich Haarman, Die chronik des ibn ad-dawādārī, der Bericht über die Frühen Mamluken, Freiburg.
  • İbn Fûvatî, Kemâlu’d-dîn ‘Abdu’l Rezzâk b. Ahmed. (1381). el-Havâdis’l-câmî’a ve’l tecâribu’n-nâfi’a fî’l-mi’atu’s-sâbia. Çev. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî, Tahran.
  • İbn Vâsıl, Cemâlüddîn Muhammed b. Sâlim. (1369). Tarih-i Eyyubiyân. Müferricü’l-kürûb fî aḫbâri benî eyyûb. Çev. Pervîz Atabekî, Tahran.
  • Kanar, Mehmet. (1998). Ferhengî türkî be farisî, ferhengî farisî be türkî (Büyük sözlük. farsça-türkçe, Türkçe-farsça), İstanbul.
  • Karslı, İlyas. (2013). Arapça-Türkçe yeni sözlük. İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Kaya, Çetin. (2021). “Hülegü’nün İlhanlı hanedanına meşru zemin inşaası”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları, 3 (6), 241-250.
  • Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî. (1999). Musâmeretu’l-ahbar ve musâyeretu’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, Ankara: TTK.
  • Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî. (1943). Selçukî devletleri tarihi, Çev. M. Nuri Gencosman, (Not. F. N. Uzluk), Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
  • Kirişoğlu, Alican. (2018). “İlhanlılar tarihinden bir kesit; baydu han ve devri”, İran Araştırmaları (İraniyat) Dergisi, 3 (1), İranoloji Derneği Yayınları, 65-112.
  • Köprülü, M. Fuad. (1942). “XIII. asırda maraga rasathanesi hakkında bazı notlar”, Belleten, 6 (23-24), 207-226.
  • Köprülü, M. Fuad. (2005). “Vakıf müessesesinin hukukî mahiyeti ve tarihi tekâmülü”. İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Haz. Orhan Köprülü, Ankara: Akçağ Yayınları, 295-326.
  • Lambton, A. K. S. (1988). Continuity and change in medieval persia. Aspects of administrative, economic and social history 11th-14th century. London.
  • Lambton, A. (1997). Awqāf in Persia: 6th-8th / 12th-14th Centuries. Islamic Law and Society, 4(3), 298-318. https://doi.org/10.1163/1568519972599761
  • May, Timothy. (2016). “Mongol conquest strategy in the middle east”. The mongols’ middle east. Continuity and transformation in ilkhanid iran, Ed. Bruno De Nicola, Charles Melville, Brill, 13-37.
  • Minovi, M., Minorsky, V. (1940). “Naṣīr al-dīn ṭūsī on finance”. BSOAS, 10 (3), Cambridge University Press, 755-789.
  • Miraftab, Mahmud. (1956). Dastūr al-kātib fī tacyin al-marātib. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultät der Georg-August-Universität zu Göttingen, Göttingen.
  • Morgan, David. (2007). The mongols. Oxford: Blackwell Publishing.
  • Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed Şebânkâre’î. (1363). Mecma’u’l-ensâb, neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran.
  • Muhammed Cevâd Meşkûr. (1352/1973). Târîh-i tebrîz, tâ-pâyân-i karn-i nohom-i hicrî, Tahran.
  • Muhammed b. Hindûşâh b. Sencer Nahcivânî. (1971). Destûru’l-kâtib fî ta’yîn’l-merâtib, neşr. ‘Abdu’l-Kerîm ‘Alîogli ‘Ali-zâde, 1 (2), Akademiya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, Moskova.
  • Naiemi, Atri Hatef. (2019). A dialogue between friends and foes: Transcultural interactions in ilkhanid capital cities 1256-1335 AD, University of Victoria. Doktora Tezi, Victoria.
  • Nasîru’d-dîn et-Tûsî. (ty.). Zich’ul ilhanî, Bibliotheque Nationale France, Department des Manuscrits, Persian 163 (el yazması).
  • Olgun, İbrahim, Drahşan, Cemşit. (1966). Farsça-Türkçe sözlük. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Özdemir, H. Ahmet. (2011). Moğol istilâsı. Cengiz ve hülâgû dönemleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Özgüdenli, Osman Gazi. (2009). Moğol iranında gelenek ve değişim. Gâzân han ve reformları (1295-1304). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Özgüdenli, Osman. G. (2006). “XIV. yüzyılda tebrîzde bir hayır ve kültür Kurumu: Şenb-i Gâzân (Gâzâniyye)”. Turco-Iranica. Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 173-206.
  • Özgüdenli, Osman. G. (2006 b). “Bir ilhânlı şehir modeli: Rab’-i reşîdîde meslekler, görevliler ve ücretler”. Turco-Iranica. Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 207-223.
  • Peacock, A. C. S. (2020). “Waqf inscriptions from medieval anatolia”. Philanthropy in Anatolia through the Ages. The First International Suna & Inan Kiraç Symposium on Mediterranean Civilizations, Ed. Oguz Tekin, Christopher H. Roosevelt, Engin Akyürek, İstanbul: Koç University Press, 183-193.
  • Pfeiffer, Judith. (2003). Conversion to islam among the ilkhans in muslim narrative traditions. The case of aḥmad tegüder. The University of Chicago. Doktora Tezi, Chicago-Illinois.
  • Pfeiffer, Judith. (2013). “Protecting private property vs negotiating political authority: Nur al-Din b. jaja and his endowments in thirteenth-century anatolia”. Ferdowsi, the Mongols and the History of Iran. Art, Literature and Culture From Early Islam to Qajar Persia, Ed. Robert Hillenbrand, A. C. S. Peacock and Firuza Abdullaeva, London: Published by I. B. Tauris, 147-165.
  • Petruşevskiy, I. P. (1976). Keşâverzî ve münâsebât-ı arzı der-irân. ‘Ahd-i mogûl. Çev. Kerim Keşâverz, 2, Tahran: Müessese-i Mütâlaat ve Tahkîkât-ı Ferhengî.
  • Petruşevskiy, I. P. (1968). “The socio-economic condition of iran under the il-Khâns”. The Cambridge History of Iran, 5 (The Saljuq and Mongol Periods), Ed. J. A. Boyle, Cambridge: Cambridge University Press, 483-537.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1940). Târih-i mubârek-i gâzânî, neşr. Karl Jahn, Geschichte gāzān-hān’s aus dem tā’rīh-i mubārek-i gāzānī des rešīd al-Dīn fadlallāh b. ‘imād al-daula abū’l-hair. London.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1373). Câmi’u’t-tevârîh. neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî, 4, Tahran.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1957). Câmi’u’t-tevârîh. 3, neşr. ‘Abdu’l Kerim ‘Ali-oğlı ‘Alî-zâde, Bakü.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1957). Ta’rīh-i mübārek-i ġāzānī des rašīd al-dīn faḍlallāh abī’l-ḫair. Geschichte der ilḫāne abāġā bis gaiḫātū (1265-1295). neşr. Karl Jahn’s-Gravenhage.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (2013). Câmiu’t-tevârih (İlhanlılar kısmı). Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Ankara: TTK.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (2536/1977). Vakf-nâme-yi rab’i-reşîdî. neşr. Muctebâ Mînovî, İrec Avşâr, Tahran.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1358). Sevânihu’l-efkâr-i reşîdî. neşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, Tahran.
  • Rybatzki, Volker. (2006). Die personennamen und titel der mittelmongolischen dokumente. Helsinki: Publications of the Institute for Asian and African Studies.
  • Sâmi, Şemseddin. (2010). Kâmûs-ı türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Schurmann, Herbert Franz. (1956). Economic structure of the yüan dynasty. Translation of chapters 93 and 94 of the yüan-shih. Cambridge.
  • Siddiqi, Bakhtyar Husain. (1983). “Nasîr al-din tusi”. A History of Muslim Philosophy, 1, Ed. M. M. Sharif, 564-580.
  • Soudavar, Abol’ala. (1379/2000). “Nokhostīn farmān-i fārsī-yi ilkhānān”. Mîrās-i Cāvīdān, 8 (29), 33-36. Türkçe Çev. (2006). “İlk Farsça ilhanlı fermanı”. Çev. Osman G. Özgüdenli, Turco-Iranica Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 339-347.
  • Starr, S. Frederick. (2013). Lost enlightenment. Central asia's golden age from the arab conquest to tamerlane. Princeton-Oxford: Princeton University Press.
  • Şemîs Şerîk Emîn. (1357/1938). Ferheng-î istilâhât-i divânî-yi dovrân-i mogûl. Tahran.
  • (1401) Şerh-i müşkilât-ı târîh-i vassâf. Tecziyetu’l-emsâr ve tezciyetu’l-a’sâr. be ihtimâm: Ahmed Hâtemî, Celîl-i Teclîl, 1, Dânişgâh-i Şehîd Beheştî, Tahrân: Neşr-i ‘Ulûm.
  • Šihāb ad-Dīn Aḥmad an-Nuwayrī. (2020). Das unfassbare fassen und zu geschichte formen. An-Nuwayrīs ḏikr aḫbār ad-dawla al-ğinkizḫānīya. Çev. ve Haz. Anna Katharina Angermann, Universität Bonn, Philosophischen Fakultät. Doktora Tezi, Bonn.
  • Şihâbed-dîn b. Fazlullâh el-Ömerî. (1968). Das mongolische weltreich. Al-‘umarî’s darstellung der mongolischen reiche in seinem werke masâlik al-absâ fî mamâlik al-amsâr. (Moğollarla ilgili kısmın neşri ve Çev. Klaus Lech), Wiesbaden.
  • Takiyüddin Ahmet b. ‘Ali el-Makrizî. (1997). es-sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata, 2, Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiye.
  • Temir, Ahmet. (1989). Kırşehir emiri caca-oğlu nureddinin 1272 tarihli Arapça-Moğolca vakfiyesi. Ankara: TTK.
  • Uyar, Mustafa. (2003). “İlhanlı devletinde yahudi bir vezir: Sa‘düddevle”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 21 (33), 129-135. https://doi.org/10.1501/ Tarar_0000000143
  • Vásáry, István. (2007). “The origin of the institution of basqaqs”. Turks, Tatars and Russians in the 13th-16th centuries, Variorum Collected Studies Series, 201-206.

İlhanlılar Devrinde Vakıf Müessesesi: İlhanlı Elitlerin Vakıf Politikalarına Dair Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 26 Issue: 56, 42 - 60, 30.06.2025

Kansu Ekici , Alican Kirişoğlu

https://doi.org/10.70854/sobbiad.1714237

Abstract

Vakıf müessesesi, toplumun yararı ve ihyası noktasında büyük bir öneme haiz olan ve tarih boyunca çeşitli İslâm ve Türk-İslâm devletlerince varlığını sürdürmüş bir mülkiyet anlayışıdır. Kimi kaynaklar hükümdarların yüceliğini, bağışladıkları vakıflar ve imâr hamleleriyle, övgüyle anmaktaydılar. Zira görece bir hükümdarın gözünden, toplumun sevgisini ve güvenini kazanmak adına vakıflar ihsan etmek çoğu zaman oldukça olumlu izlenim bırakan bir enstrümana dönüşebilmekteydi. Bilindiği üzere Cengiz Han ve ardıllarının tarih sahnesine çıkmaları ve siyasî faaliyetlerde bulunmalarıyla, birbirinden çok farklı toplum ve coğrafyalarda ancak aynı dönemde yaşayan toplulukları anlatan çağdaş tüm kaynaklarda büyük bir yıkım ve acının yaşandığı ortak bir söylem haline dönüşmüştü. Moğollar, genellikle yıkımlarla anılsalar da, Hûlâgû Han önderliğinde Azerbaycan merkezli kurulan Moğol şube devleti olan İlhanlıların henüz kuruluş aşamasında imar faaliyetleri ve bazı vakıf girişimlerinin gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Bilhassa İslâmiyet’in Moğol elitler arasında yayılmaya başlamasıyla klasik vakıf geleneğinin İlhanlı Devleti’nde peyderpey kurumsallaşmaya başladığını görmekteyiz. Bunun haricinde harabeye dönen memleketten ve fakirleşen toplumdan vergi toplamak mümkün olmuyor, bu noktada toplumun kâmilen ihyası gerekiyordu. Bu doğrultuda Gâzân Han ve devrin meşhur veziri Reşîdu’d-dîn Fazlullâh’ın gerçekleştirdiği vakıf faaliyetleri İlhanlı evkâf müessesesi adına bir dönüm noktasıydı. Bu çalışmada çağdaş kaynaklar ve bazı araştırma eserler ekseninde İlhanlı Devleti vakıf teşkilatının geçirdiği süreç, bir bütün halinde incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Vakıf Gazan Han İlhanlı Devleti Moğollar İslâmiyet

References

  • ‘Abdullâh b. Fazlullâh Kâtib-i Şîrâzî Vassâf (1346). Tahrîr-i târîh-i vassâf. yay. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî. Tahran.
  • ‘Abdullâh-i Kâşânî (1348). Târîh-i olcâytû. neşr. Mehîn Hamblî. Tahran.
  • Abbasi, M. Z.. (2012). “The classical islamic law of waqf: A concise introduction”, Arab Law Quarterly, 26 (2), 121-153. http://www.jstor.org/stable/23234650
  • Abramowski, Waltraut. (1979). “Die chinesischen annalen des möngke: Übersetzung des 3. Kapitels des Yüan-shih”, Zentralasiatische Studien, 13, 7-71.
  • Ahmed Hâtemî. (1373/1994). Şerh-i muşkilât-i târîh-i cihânguşâ-yi cuveynî. Tahran: İnteşârât-i Pâye.
  • Ahmed b. Muhammed-i Tebrîzî. (1397/2018). Şâhanşâh-nâme. Haz. Mehşîd Guherî Kahakî, Cevâd Raşêkî Ali Abâdî, Tahran: İntişârât-ı Doktor Muhammed Afşâr.
  • Aka, İsmail. (1989). “Kerimüddin aksarâyi”, DİA, 2, 293.
  • Akay, Hasan. (2005). İslami terimler sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları.
  • Alkhuli, Muhammad Ali. (1989). A dictionary of islamic terms. English-Arabic and arabic-english. Riyad.
  • Barthold, W. (1984). An historical geography of iran. Translated By Svat Soucek. Ed. C. E. Bosworth, Princeton-New Jersey: Princeton University Press.
  • Broadbridge, Anne Falby. (2001). Mamluk ideological and diplomatic relations with mongol and turkic rulers of the near east and central asia (658-807/1260-1405). The University of Chicago. Doktora Tezi, Illinois.
  • Danuu, Ankhbayar, İlhanlı devletinde vezaret. AÜ, SBE. Doktora Tezi, Ankara 2016.
  • Dayı, Özkan. (2019). Moğolların teşkilat ve idarî tarihi. İran moğolları 1220-1295. Ankara: Altınordu Yayınları.
  • Demirci, Mustafa. (2003). İslamın ilk üç asrında toprak sistemi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 9, Beyrut: Dâru Sadr.
  • Ebu’l Fidâ’. (1983). The memoirs of a syrian prince. ‘abî-l fidā’ sultan of hamāh (672-732/1273-1331). İng. Çev. P. M. Holt, Wiesbaden.
  • Ebû Zeyd Velîyu’d-dîn ‘Abdu’r-Rahmân b. Muhammed İbn Haldûn. (1383). el-‘İber. Târîh-i ibn haldûn. F. Çev. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî, 4, Tahran.
  • Ebü’l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali Kalkaşendî. (1334). Subhü’l-A’şa fî sınâati’l-inşa. 8, Thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Kahire: Emiriyee Basımevi.
  • Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî. (2011). Târîhu muhtasari’d-düvel. Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Ankara: TTK.
  • Ekici, Kansu. (2012). İlhanlı hükümdarı Geyhâtû ve zamanı. SDÜ, SBE.Doktora Tezi, Isparta.
  • Erdem, İlhan. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı ilişkileri (1258-1308). AÜ, SBE. Doktora Tezi, Ankara.
  • Erdem, İlhan. (1999-2000). “Olcaytu hanın ölümüne kadar ilhanlılarda yaşanan siyasal-kültürel gelişmeler ve yakın-doğuya etkileri”. AÜ DTCF TAD, 20 (31), 1-36. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000135
  • Fahru’d-dîn Ebû Suleymân Dâvûd bin Tâcu’d-dîn Benâketî. (1348). Târîh-i benâketî (Ravzatu evlâu’l-elbâb fî ma’rifeti’t-tevârîh ve’l ensâb). neşr. Ca’fer Şi’âr, Tahran.
  • Gafarov, Anar. (2017). “Nasîruddîn tûsînin hayatı, ilmi hüviyeti ve eserleri”. Bilime Adanmış Ömür. Nasîruddîn Tûsî, Ed. Aykut Kar, Anar Gafarov, Ankara: Gece Kitaplığı, 19-44.
  • Gilli-Elewy, Hend. (2000). Bagdad nach dem sturz des kalifats: Die geschichte einer provinz unter iḻhânischer herrschaft (656-735/1258-1335). Berlin.
  • Giyasu’d-dîn b. Husâmud-dîn Hvândemîr. (1372). Târîh-i habîbu’s-siyer fi âhbâr-i efrâd-i beşer. neşr. Muhammed Debîr Siyâkî, 3, Tahran.
  • Gregory Abûl-Farac Bar Hebraeus. (1999). Abû’l-Farac tarihi. 2, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK.
  • Gronke, Monika. (1982). Arabische und persische privat-urkunden des 12. und 13. jahrhunderts aus ardabil (Aserbeidschan), Berlin.
  • Güneş, Kadir. (2015). Arapça-Türkçe sözlük, İstanbul: Mektep Yayınları.
  • Hâc Huseyn-i Nahcevânî. (1343/1964). “Târîh-çe-yi şenb-i gâzân”. Çihil Makâle, Yay. Yûsuf Hâdim Hâşimî-neseb, Tebrîz, 35-50.
  • Hâc Huseyn-i Nahcevânî. (1343/1964). “Rab‘-i reşîdî”. Çihil Makâle, Yay. Yûsuf Hâdim Hâşimî-neseb, Tebrîz, 11-24.
  • Hairi, Abdulhadi. (1968). Naṣīr al-dīn ṭūsī. His supposed political role in the Mongol invasion of Baghdad. McGill University, Institute of Islamic Studies. Yüksek Lisans Tezi, Montreal.
  • Hambis, Louis. (1945). Le chapitre CVII du yuan che. Les généalogies impériales mongoles dans l'histoire chinoise officielle de la dynastie mongole. Avec des notes supplementaires par Paul Pelliot, Leiden: Brill.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1919). Nuzhetu’l-kulûb. The geographical part of the nuzhat-al-qulub composed by hamd-allah mustawfî of qazwin in 740 (1340). İng. Çev. G. Le Strange, Leyden-London.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1364). Târîh-i guzîde. neşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
  • Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. (1983). The Ẓafer-Nāmah of ḥamdallāh mustaufī and the il-khān dynasty of Iran. İng. Çev. L. J. Ward, 2, University of Manchester. Doktora Tezi, Manchester.
  • Hâşim Receb-zâde. (1377/1998). Hvâce reşîdu’d-dîn fazlullâh. Tahran.
  • Herrmann, Gottfried. (2004). Persische urkunden der mongolenzeit. Documenta iranica et islamica 2, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
  • Hoffmann, Birgitt. (2000). Waqf im mongolischen iran. Rašiduddins sorge um nachruhm und seelenheil. Stuttgart: Freiburger Islamstudien.
  • Hoffmann, Birgitt. (2014). “In pursuit of memoria and Salvation: Rashīd al-Dīn and his rabʿ-i rashīdī”. Politics patronage and the transmission of knowledge in 13th - 15th century tabriz. Ed. Judith Pfeiffer, Brill, 169-185. Huseyn-kulı Sutûde. (1347/1968). Târîh-i âl-i muzaffer. 2, Tahran.
  • Ibn al-Athīr. (2016). The chronicle of ibn al-athīr for the crusading period from al-kāmil fī'l-ta'rīkh. 3 (The Years 589-629/1193-1231: The ayyubids after saladin and the mongol menace), Trans. D. S. Richards, New York: Ashgate Publishing.
  • Ibn al-Furāt. (2020). Baybars’ successors. Ibn al-furāt on qalāwūn and al-ashraf. Trans. David Cook, London and New York: Routledge.
  • İbn Aybek ed-Devâdârî, Ebî Bekr b. ‘Abdullâh b. Aybek. (1971). Kenzu’d-durer ve câmi‘u‘l-gurer. 8, ed-Dureru’l-fâhir fi sireti’l-el-Melik en-Nâsir, hersg. Von Ulrich Haarman, Die chronik des ibn ad-dawādārī, der Bericht über die Frühen Mamluken, Freiburg.
  • İbn Fûvatî, Kemâlu’d-dîn ‘Abdu’l Rezzâk b. Ahmed. (1381). el-Havâdis’l-câmî’a ve’l tecâribu’n-nâfi’a fî’l-mi’atu’s-sâbia. Çev. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî, Tahran.
  • İbn Vâsıl, Cemâlüddîn Muhammed b. Sâlim. (1369). Tarih-i Eyyubiyân. Müferricü’l-kürûb fî aḫbâri benî eyyûb. Çev. Pervîz Atabekî, Tahran.
  • Kanar, Mehmet. (1998). Ferhengî türkî be farisî, ferhengî farisî be türkî (Büyük sözlük. farsça-türkçe, Türkçe-farsça), İstanbul.
  • Karslı, İlyas. (2013). Arapça-Türkçe yeni sözlük. İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Kaya, Çetin. (2021). “Hülegü’nün İlhanlı hanedanına meşru zemin inşaası”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları, 3 (6), 241-250.
  • Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî. (1999). Musâmeretu’l-ahbar ve musâyeretu’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, Ankara: TTK.
  • Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî. (1943). Selçukî devletleri tarihi, Çev. M. Nuri Gencosman, (Not. F. N. Uzluk), Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
  • Kirişoğlu, Alican. (2018). “İlhanlılar tarihinden bir kesit; baydu han ve devri”, İran Araştırmaları (İraniyat) Dergisi, 3 (1), İranoloji Derneği Yayınları, 65-112.
  • Köprülü, M. Fuad. (1942). “XIII. asırda maraga rasathanesi hakkında bazı notlar”, Belleten, 6 (23-24), 207-226.
  • Köprülü, M. Fuad. (2005). “Vakıf müessesesinin hukukî mahiyeti ve tarihi tekâmülü”. İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Haz. Orhan Köprülü, Ankara: Akçağ Yayınları, 295-326.
  • Lambton, A. K. S. (1988). Continuity and change in medieval persia. Aspects of administrative, economic and social history 11th-14th century. London.
  • Lambton, A. (1997). Awqāf in Persia: 6th-8th / 12th-14th Centuries. Islamic Law and Society, 4(3), 298-318. https://doi.org/10.1163/1568519972599761
  • May, Timothy. (2016). “Mongol conquest strategy in the middle east”. The mongols’ middle east. Continuity and transformation in ilkhanid iran, Ed. Bruno De Nicola, Charles Melville, Brill, 13-37.
  • Minovi, M., Minorsky, V. (1940). “Naṣīr al-dīn ṭūsī on finance”. BSOAS, 10 (3), Cambridge University Press, 755-789.
  • Miraftab, Mahmud. (1956). Dastūr al-kātib fī tacyin al-marātib. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultät der Georg-August-Universität zu Göttingen, Göttingen.
  • Morgan, David. (2007). The mongols. Oxford: Blackwell Publishing.
  • Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed Şebânkâre’î. (1363). Mecma’u’l-ensâb, neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran.
  • Muhammed Cevâd Meşkûr. (1352/1973). Târîh-i tebrîz, tâ-pâyân-i karn-i nohom-i hicrî, Tahran.
  • Muhammed b. Hindûşâh b. Sencer Nahcivânî. (1971). Destûru’l-kâtib fî ta’yîn’l-merâtib, neşr. ‘Abdu’l-Kerîm ‘Alîogli ‘Ali-zâde, 1 (2), Akademiya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, Moskova.
  • Naiemi, Atri Hatef. (2019). A dialogue between friends and foes: Transcultural interactions in ilkhanid capital cities 1256-1335 AD, University of Victoria. Doktora Tezi, Victoria.
  • Nasîru’d-dîn et-Tûsî. (ty.). Zich’ul ilhanî, Bibliotheque Nationale France, Department des Manuscrits, Persian 163 (el yazması).
  • Olgun, İbrahim, Drahşan, Cemşit. (1966). Farsça-Türkçe sözlük. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Özdemir, H. Ahmet. (2011). Moğol istilâsı. Cengiz ve hülâgû dönemleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Özgüdenli, Osman Gazi. (2009). Moğol iranında gelenek ve değişim. Gâzân han ve reformları (1295-1304). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Özgüdenli, Osman. G. (2006). “XIV. yüzyılda tebrîzde bir hayır ve kültür Kurumu: Şenb-i Gâzân (Gâzâniyye)”. Turco-Iranica. Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 173-206.
  • Özgüdenli, Osman. G. (2006 b). “Bir ilhânlı şehir modeli: Rab’-i reşîdîde meslekler, görevliler ve ücretler”. Turco-Iranica. Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 207-223.
  • Peacock, A. C. S. (2020). “Waqf inscriptions from medieval anatolia”. Philanthropy in Anatolia through the Ages. The First International Suna & Inan Kiraç Symposium on Mediterranean Civilizations, Ed. Oguz Tekin, Christopher H. Roosevelt, Engin Akyürek, İstanbul: Koç University Press, 183-193.
  • Pfeiffer, Judith. (2003). Conversion to islam among the ilkhans in muslim narrative traditions. The case of aḥmad tegüder. The University of Chicago. Doktora Tezi, Chicago-Illinois.
  • Pfeiffer, Judith. (2013). “Protecting private property vs negotiating political authority: Nur al-Din b. jaja and his endowments in thirteenth-century anatolia”. Ferdowsi, the Mongols and the History of Iran. Art, Literature and Culture From Early Islam to Qajar Persia, Ed. Robert Hillenbrand, A. C. S. Peacock and Firuza Abdullaeva, London: Published by I. B. Tauris, 147-165.
  • Petruşevskiy, I. P. (1976). Keşâverzî ve münâsebât-ı arzı der-irân. ‘Ahd-i mogûl. Çev. Kerim Keşâverz, 2, Tahran: Müessese-i Mütâlaat ve Tahkîkât-ı Ferhengî.
  • Petruşevskiy, I. P. (1968). “The socio-economic condition of iran under the il-Khâns”. The Cambridge History of Iran, 5 (The Saljuq and Mongol Periods), Ed. J. A. Boyle, Cambridge: Cambridge University Press, 483-537.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1940). Târih-i mubârek-i gâzânî, neşr. Karl Jahn, Geschichte gāzān-hān’s aus dem tā’rīh-i mubārek-i gāzānī des rešīd al-Dīn fadlallāh b. ‘imād al-daula abū’l-hair. London.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1373). Câmi’u’t-tevârîh. neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî, 4, Tahran.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1957). Câmi’u’t-tevârîh. 3, neşr. ‘Abdu’l Kerim ‘Ali-oğlı ‘Alî-zâde, Bakü.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1957). Ta’rīh-i mübārek-i ġāzānī des rašīd al-dīn faḍlallāh abī’l-ḫair. Geschichte der ilḫāne abāġā bis gaiḫātū (1265-1295). neşr. Karl Jahn’s-Gravenhage.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (2013). Câmiu’t-tevârih (İlhanlılar kısmı). Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Ankara: TTK.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (2536/1977). Vakf-nâme-yi rab’i-reşîdî. neşr. Muctebâ Mînovî, İrec Avşâr, Tahran.
  • Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. (1358). Sevânihu’l-efkâr-i reşîdî. neşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, Tahran.
  • Rybatzki, Volker. (2006). Die personennamen und titel der mittelmongolischen dokumente. Helsinki: Publications of the Institute for Asian and African Studies.
  • Sâmi, Şemseddin. (2010). Kâmûs-ı türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Schurmann, Herbert Franz. (1956). Economic structure of the yüan dynasty. Translation of chapters 93 and 94 of the yüan-shih. Cambridge.
  • Siddiqi, Bakhtyar Husain. (1983). “Nasîr al-din tusi”. A History of Muslim Philosophy, 1, Ed. M. M. Sharif, 564-580.
  • Soudavar, Abol’ala. (1379/2000). “Nokhostīn farmān-i fārsī-yi ilkhānān”. Mîrās-i Cāvīdān, 8 (29), 33-36. Türkçe Çev. (2006). “İlk Farsça ilhanlı fermanı”. Çev. Osman G. Özgüdenli, Turco-Iranica Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 339-347.
  • Starr, S. Frederick. (2013). Lost enlightenment. Central asia's golden age from the arab conquest to tamerlane. Princeton-Oxford: Princeton University Press.
  • Şemîs Şerîk Emîn. (1357/1938). Ferheng-î istilâhât-i divânî-yi dovrân-i mogûl. Tahran.
  • (1401) Şerh-i müşkilât-ı târîh-i vassâf. Tecziyetu’l-emsâr ve tezciyetu’l-a’sâr. be ihtimâm: Ahmed Hâtemî, Celîl-i Teclîl, 1, Dânişgâh-i Şehîd Beheştî, Tahrân: Neşr-i ‘Ulûm.
  • Šihāb ad-Dīn Aḥmad an-Nuwayrī. (2020). Das unfassbare fassen und zu geschichte formen. An-Nuwayrīs ḏikr aḫbār ad-dawla al-ğinkizḫānīya. Çev. ve Haz. Anna Katharina Angermann, Universität Bonn, Philosophischen Fakultät. Doktora Tezi, Bonn.
  • Şihâbed-dîn b. Fazlullâh el-Ömerî. (1968). Das mongolische weltreich. Al-‘umarî’s darstellung der mongolischen reiche in seinem werke masâlik al-absâ fî mamâlik al-amsâr. (Moğollarla ilgili kısmın neşri ve Çev. Klaus Lech), Wiesbaden.
  • Takiyüddin Ahmet b. ‘Ali el-Makrizî. (1997). es-sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata, 2, Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiye.
  • Temir, Ahmet. (1989). Kırşehir emiri caca-oğlu nureddinin 1272 tarihli Arapça-Moğolca vakfiyesi. Ankara: TTK.
  • Uyar, Mustafa. (2003). “İlhanlı devletinde yahudi bir vezir: Sa‘düddevle”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 21 (33), 129-135. https://doi.org/10.1501/ Tarar_0000000143
  • Vásáry, István. (2007). “The origin of the institution of basqaqs”. Turks, Tatars and Russians in the 13th-16th centuries, Variorum Collected Studies Series, 201-206.
There are 95 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects History of Specific Fields (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Kansu Ekici 0000-0002-8252-1138

Alican Kirişoğlu 0000-0003-4775-1031

Early Pub Date June 29, 2025
Publication Date June 30, 2025
Submission Date June 4, 2025
Acceptance Date June 24, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 26 Issue: 56

Cite

APA Ekici, K., & Kirişoğlu, A. (2025). İlhanlılar Devrinde Vakıf Müessesesi: İlhanlı Elitlerin Vakıf Politikalarına Dair Bir Değerlendirme. Sosyal Ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 26(56), 42-60. https://doi.org/10.70854/sobbiad.1714237
 Download Cover Image

Journal of Social Sciences and Humanities Research (SOBBİAD) is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License CC BY-NC 4.0.