Abstract
Bu araştırmanın temel amacı, Müslümanlar için en önemli ibadet olan namazın sonunda verilen selâmın hükmü hakkındaki ihtilafların sebebini araştırmak ve bu konuda elde edilen verileri analiz ederek cemaate yansıyan kısmı için değerlendirmeler yapmaktır. Çalışma, konu ile ilgili yapılan araştırma ve gözlemler neticesinde cemaati bilgilendirme ihtiyacı ve sorunların belirlenmesi neticesinde çözümler sunulması açısından önem taşımaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak doküman analizi yöntemi kullanılmış ve klasik fıkıh kitapları incelenmiştir. Elde edilen veriler değerlendirilmiş ve önerilerde bulunulmuştur. Araştırmada hükmü kat’î delil ile sabit olan namaz ibâdetinin edâ şekli ile ilgili literatürde farklı görüşlerin varlığına ulaşılmıştır. Bu nedenle, namazın bir parçasını teşkil eden selâmın hükmü, sigası ve selâma niyet etmenin gerekliliği gibi meseleler tartışılmıştır. Öte yandan, konu ile ilgili görüşler ortaya konulmuş ve bugün dahi alanın uzmanları arasında tartışılarak güncelliğini koruduğu kanaatine varılmıştır. Hanefîler namazdaki selâmı vacip kabul etmiş, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelîler ise farz olarak saymışlardır. Ancak Mâlikî ve Şâfiîler sadece sağ tarafa selâmın verilmesini şart koşarken, Hanbelîler ise her iki tarafa selâmın verilmesini gerekli görmüşlerdir. Selâm verirken kullanılması gereken ifadenin nasıl olması gerektiği hususu da tartışılmış ve konu ile ilgili birçok görüş serdedilmiştir. Selâmda asgari olarak kullanılacak ifade biçimi hakkında tartışma varken selâmın en iyi şekli noktasında ise ittifak vardır. Öte yandan, namazdan çıkmak için selâma niyet etmenin gerekli olmadığı kanaati hâkimdir. Çalışmada konuyla ilgili mezheplerin görüşleri hiyerarşik olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yapılan çalışmada mezheplerin görüşleri analiz edilerek incelenmiştir. Söz konusu görüşlerin günümüz şartları açısından tekrar değerlendirilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
References
- Abdurrahman, Ş. (1982). Mecmâ’u’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur (c. 2). Dâru İhyâi’t-Turâs’î’l-Arabî.
- Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
- Beyhakî, A. (2003). es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadîr Ata (c. 10). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Buhârî, M. (2003). el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyîr (c. 19). Dâru Tavkû’l-Neccâr.
- Buhûtî, M. (2010). Keşşâfü’l-kına an metni’l-İknâ. (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Bûlkinî, S. (2012). et-Tedrib fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî thk. Ebû Yakup Neşet b. Kemal el-Mısrî (c. 1). Dâru’l-Kıbleteyn.
- Creswell, J.W. (2017). Araştırma Deseni, Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. S. B. Demir (Ed.) (3. bs.). Eğiten Kitap.
- Cüveynî, İ. H. (2007). Nihayetü’l-matlab fî dirayeti’l-mezheb, Dâru’l-Minhâc,
- Desûkî, Ş. (2015). Hâşîyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- Duman, S. (2009). Muğnî’l-muhtâc tercümesi. Mirac.
- Ebû Dâvud, S. (1997). Sünenü Ebû Dâvûd (Hattâbî’nin Me’âlimü’s-Sünen’i ile birlikte), Dâru İbn Hazm.
- Efendioğlu, M. (2009). Selâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 36, ss. 342-343). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar Neşriyat.
- Haskefî, M. (2002). ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câmi’i’l-bihâr. thk. Abdülmun’im Halîl İbrahîm (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Âbidîn, M. (1966). Raddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr (c. 1). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
- İbn Cüzey, A. (2013). el-Kavâninü’l-fıkhiyye fî telhîsî mezhebi’l-Mâlikîyye. thk. Mâcit el-Hamevî. Dâru İbn Hazm.
- İbn Hazm, A. (t.y.). el-Muhâllâ bi’l-âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleymân (c. 2). Dâru’l-Fikr.
- İbnü’l-Hümâm, K. (t.y.). Fethu’l-kadîr (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- İbn Kesir, Ş. (2007). Tefsirü’l-Kûr’âni’l-azîm (c. 3). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Kudâme, M. (1968). el-Mûğnî (c. 1). Mektebetü’l-Kahire.
- İbn Mâce, M. (t.y.). Sünenü İbn Mâce. nşr. Muhammed Nâsiru’d-Dîn el-Elbânî. Mektebetü’l-Me’ârif.
- İbn Manzûr, C. (2010). Lisânu’l-Arab (c. 12). Dâru’s-Sadr.
- İbn Rüşt, M. (1988). Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesit (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- İbrahim M. vd., (t.y.). Mu’cemü’l-vasît. Dâru’d-Dave.
- İbn Müflih, B. (1997). el-Müb’dî şerhû Mukni. thk. Muhammed Hasan (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Nüceym, S. (2002). en-Nehru’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İsfahânî, R. (1991). el-Müfredât fî ğeribî’l-Kûr’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davudî. Dâru’l-Kalem.
- Kalyûbî, A. (1995). Hâşiyetü’l-Kalyûbî alâ şerhi’l-Mahallî ale’l-Minhâc. (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- Karâfî, Ş. (1994). ez-Zehîre. thk. Muhammed Haccî (c. 2). Dâru’l-Garbî’l-İslâmî.
- Kahraman, A. (2018). İslam İbadet Esasları. Bilimsel Araştırma.
- Kâsânî, A. (1986). Bedâi’u’s-sanâi fi tertibi’ş-şerâî (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Kayapınar, H. (2004). Mesbûk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (c. 29, ss. 266-268). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Keskin, M. (2016). Şâfiî Fıkhı (c. 1). Diyanet İşleri Başkanlığı.
- Komisyon, (1983). el-Mevsû’atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye (c. 25-27). Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmîyye.
- Kurtubî, M. (1964). el-Câmiû li ahkâmî’l-Kûr’ân. thk. Ahmet Berdunî-İbrahim Atfiş (c.7). Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
- Mâverdî, A. (1999). el-Hâvî’l-kebîr fî fıkhi mezhebî İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmet Abdulmevcût (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye
- Mevsılî, A. (t.y.). el-İhtiyâr li tâ’lîli’l-Mûhtâr. Pamuk.
- Merdâvî, A. (1955). el-İnsâf fi marifetî’r-râcih mine’l-hilâf (c. 2). Dâru İhyâi’t-Tûrâsi’l-Arabî.
- Müslim, K. (2000). el-Câmi’u’s-Sahih. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
- Nesâî, A. (t.y.). el-Muctebâ mine’s-sünen el-meşhur bi Süneni’n-Nesâî. Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye.
- Nevevî, Z. (2010). el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. thk. Muhammed Necib el-Mutî’î (c. 3). Dâru’l-Fikr.
- Râzî, F. (2000). Mefâtihû’l-ğayb (c. 28). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
- Sâvî, A. (t.y.). Haşiyetü’s-Sâvî alâ Şerhi’s-Sağir (c. 1). Dâru’l-Meârif.
- Semerkandî, A. (1984). Tuhfetü’l-fukahâ (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Serâhsî, Ş. (1993). el-Mebsût (c. 1). Dâru’l-Marife.
- Şavlı, M. (2022). İslam İbadet Fıkhında Niyet ve Hükümlere Etkisi. İlâhiyât.
- Şirâzî, İ. (1992). el-Mühezzeb fi fıkhi İmam eş-Şâfiî. thk. Muhammed Zuhâylî (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- Şirbînî, H. (2006). Mûğni’l-muhtac ilâ marifeti meânî elfazı’l-Minhâc. thk. Muhammed Tamir-Şerif Abdullah (c. 1). Dâru’l-Hadis.
- Taberânî, S. (1994). el-Mu’cemü’l-kebir. thk. Hamdî b. Abdülmecit (c. 5). Mektebetü İbn Teymiyye.
- Tahâvî, A. (1994). Şerhu Meânî’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccar-Muhammed Seyyid (c. 2). Alemü’l-Kütüb.
- Tirmizî, E. (1987). el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Dâu’l-Garbi’i-İslâmî.
- Özdemir, A. (2010). “Silm ve Sulh Kavramları Açısından Kûr’ân Barışı”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 95-114.
- Şa’bân, Z. (1996). İslâm Hukuk İlminin Esâsları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Türkiye Diyanet Vakfı.
- Zeylaî, O. (1895). Tebyinü’l-hakâik şerhû Kenzü’d-dakâik (c. 1). Matbaatü’l-Kübra el-Emirîyye.
- Ziriklî, H. (2002). el-Alâm (c. 5). Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn.
- Zuhaylî, M. (2011). el-Mu’temed fi Fıkhı’ş-Şâfiî (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- Zuhaylî, V. (1994). el-Fıkhü’l-İslâmî ve ediletühü (c. 2). Feza.
- Yaşaroğlu, M. K. (2006). Namaz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 32, ss. 357-357). Türkiye Diyanet Vakfı.
Abstract
The main purpose of this study is to investigate the reasons behind the disputes regarding the ruling on the salutation (tasleem) at the end of prayer, which is the most important act of worship for Muslims. The study aims to analyze the data obtained and provide evaluations regarding its reflection on the congregation. The research is significant as it seeks to inform the congregation, identify issues, and propose solutions based on the research and observations related to the topic. Document analysis was used as a data collection tool, and classical fiqh books were examined. The obtained data were evaluated, and recommendations were made. The study reveals that there are different opinions in the literature regarding the method of performing the prayer, which is established with conclusive evidence. Therefore, issues such as the ruling of the salutation, its formulation, and the necessity of intending the salutation have been discussed, with the relevant views presented. It was concluded that these matters are still discussed among experts in the field today, maintaining their relevance. The Hanafis consider the salutation in prayer as obligatory (wājib), while the Malikis, Shafi'is, and Hanbalis regard it as obligatory (fard). However, the Malikis and Shafi'is only require the salutation to be given to the right side, while the Hanbalis deem it necessary to give the salutation to both sides. The issue of how the salutation should be expressed has also been debated, with various opinions put forward on this matter. While there is discussion about the minimum required form of the expression, there is consensus on the best form of salutation. Furthermore, it is widely agreed that it is not necessary to intend to exit prayer with the salutation. In this study, the opinions of the different schools of thought have been presented hierarchically. The views of the schools were analyzed, and it was concluded that these opinions should be re-evaluated in light of contemporary circumstances.
References
- Abdurrahman, Ş. (1982). Mecmâ’u’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur (c. 2). Dâru İhyâi’t-Turâs’î’l-Arabî.
- Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
- Beyhakî, A. (2003). es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadîr Ata (c. 10). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Buhârî, M. (2003). el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyîr (c. 19). Dâru Tavkû’l-Neccâr.
- Buhûtî, M. (2010). Keşşâfü’l-kına an metni’l-İknâ. (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Bûlkinî, S. (2012). et-Tedrib fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî thk. Ebû Yakup Neşet b. Kemal el-Mısrî (c. 1). Dâru’l-Kıbleteyn.
- Creswell, J.W. (2017). Araştırma Deseni, Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. S. B. Demir (Ed.) (3. bs.). Eğiten Kitap.
- Cüveynî, İ. H. (2007). Nihayetü’l-matlab fî dirayeti’l-mezheb, Dâru’l-Minhâc,
- Desûkî, Ş. (2015). Hâşîyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- Duman, S. (2009). Muğnî’l-muhtâc tercümesi. Mirac.
- Ebû Dâvud, S. (1997). Sünenü Ebû Dâvûd (Hattâbî’nin Me’âlimü’s-Sünen’i ile birlikte), Dâru İbn Hazm.
- Efendioğlu, M. (2009). Selâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 36, ss. 342-343). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Erdoğan, M. (2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar Neşriyat.
- Haskefî, M. (2002). ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr ve câmi’i’l-bihâr. thk. Abdülmun’im Halîl İbrahîm (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Âbidîn, M. (1966). Raddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr (c. 1). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
- İbn Cüzey, A. (2013). el-Kavâninü’l-fıkhiyye fî telhîsî mezhebi’l-Mâlikîyye. thk. Mâcit el-Hamevî. Dâru İbn Hazm.
- İbn Hazm, A. (t.y.). el-Muhâllâ bi’l-âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleymân (c. 2). Dâru’l-Fikr.
- İbnü’l-Hümâm, K. (t.y.). Fethu’l-kadîr (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- İbn Kesir, Ş. (2007). Tefsirü’l-Kûr’âni’l-azîm (c. 3). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Kudâme, M. (1968). el-Mûğnî (c. 1). Mektebetü’l-Kahire.
- İbn Mâce, M. (t.y.). Sünenü İbn Mâce. nşr. Muhammed Nâsiru’d-Dîn el-Elbânî. Mektebetü’l-Me’ârif.
- İbn Manzûr, C. (2010). Lisânu’l-Arab (c. 12). Dâru’s-Sadr.
- İbn Rüşt, M. (1988). Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesit (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- İbrahim M. vd., (t.y.). Mu’cemü’l-vasît. Dâru’d-Dave.
- İbn Müflih, B. (1997). el-Müb’dî şerhû Mukni. thk. Muhammed Hasan (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İbn Nüceym, S. (2002). en-Nehru’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- İsfahânî, R. (1991). el-Müfredât fî ğeribî’l-Kûr’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davudî. Dâru’l-Kalem.
- Kalyûbî, A. (1995). Hâşiyetü’l-Kalyûbî alâ şerhi’l-Mahallî ale’l-Minhâc. (c. 1). Dâru’l-Fikr.
- Karâfî, Ş. (1994). ez-Zehîre. thk. Muhammed Haccî (c. 2). Dâru’l-Garbî’l-İslâmî.
- Kahraman, A. (2018). İslam İbadet Esasları. Bilimsel Araştırma.
- Kâsânî, A. (1986). Bedâi’u’s-sanâi fi tertibi’ş-şerâî (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Kayapınar, H. (2004). Mesbûk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (c. 29, ss. 266-268). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Keskin, M. (2016). Şâfiî Fıkhı (c. 1). Diyanet İşleri Başkanlığı.
- Komisyon, (1983). el-Mevsû’atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye (c. 25-27). Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmîyye.
- Kurtubî, M. (1964). el-Câmiû li ahkâmî’l-Kûr’ân. thk. Ahmet Berdunî-İbrahim Atfiş (c.7). Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
- Mâverdî, A. (1999). el-Hâvî’l-kebîr fî fıkhi mezhebî İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmet Abdulmevcût (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye
- Mevsılî, A. (t.y.). el-İhtiyâr li tâ’lîli’l-Mûhtâr. Pamuk.
- Merdâvî, A. (1955). el-İnsâf fi marifetî’r-râcih mine’l-hilâf (c. 2). Dâru İhyâi’t-Tûrâsi’l-Arabî.
- Müslim, K. (2000). el-Câmi’u’s-Sahih. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
- Nesâî, A. (t.y.). el-Muctebâ mine’s-sünen el-meşhur bi Süneni’n-Nesâî. Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye.
- Nevevî, Z. (2010). el-Mecmû şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. thk. Muhammed Necib el-Mutî’î (c. 3). Dâru’l-Fikr.
- Râzî, F. (2000). Mefâtihû’l-ğayb (c. 28). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
- Sâvî, A. (t.y.). Haşiyetü’s-Sâvî alâ Şerhi’s-Sağir (c. 1). Dâru’l-Meârif.
- Semerkandî, A. (1984). Tuhfetü’l-fukahâ (c. 1). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Serâhsî, Ş. (1993). el-Mebsût (c. 1). Dâru’l-Marife.
- Şavlı, M. (2022). İslam İbadet Fıkhında Niyet ve Hükümlere Etkisi. İlâhiyât.
- Şirâzî, İ. (1992). el-Mühezzeb fi fıkhi İmam eş-Şâfiî. thk. Muhammed Zuhâylî (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- Şirbînî, H. (2006). Mûğni’l-muhtac ilâ marifeti meânî elfazı’l-Minhâc. thk. Muhammed Tamir-Şerif Abdullah (c. 1). Dâru’l-Hadis.
- Taberânî, S. (1994). el-Mu’cemü’l-kebir. thk. Hamdî b. Abdülmecit (c. 5). Mektebetü İbn Teymiyye.
- Tahâvî, A. (1994). Şerhu Meânî’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccar-Muhammed Seyyid (c. 2). Alemü’l-Kütüb.
- Tirmizî, E. (1987). el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Dâu’l-Garbi’i-İslâmî.
- Özdemir, A. (2010). “Silm ve Sulh Kavramları Açısından Kûr’ân Barışı”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 95-114.
- Şa’bân, Z. (1996). İslâm Hukuk İlminin Esâsları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Türkiye Diyanet Vakfı.
- Zeylaî, O. (1895). Tebyinü’l-hakâik şerhû Kenzü’d-dakâik (c. 1). Matbaatü’l-Kübra el-Emirîyye.
- Ziriklî, H. (2002). el-Alâm (c. 5). Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn.
- Zuhaylî, M. (2011). el-Mu’temed fi Fıkhı’ş-Şâfiî (c. 1). Dâru’l-Kalem.
- Zuhaylî, V. (1994). el-Fıkhü’l-İslâmî ve ediletühü (c. 2). Feza.
- Yaşaroğlu, M. K. (2006). Namaz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (c. 32, ss. 357-357). Türkiye Diyanet Vakfı.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Studies (Other) |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 11, 2025 |
| Publication Date | June 22, 2025 |
| Submission Date | November 4, 2024 |
| Acceptance Date | April 29, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 102 |
