Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi

Abstract

Türk edebiyatı külliyatının önemli bir kısmını halk edebiyatında aşık ve aşıklık geleneği oluşturmaktadır. Aşıklık edebiyatının saz şairleri ve söz (kalem) şairleri olmak üzere iki kısma ayrıldığı, aynı zamanda hece veznini arı bir Türkçeyle kullananların yanında divan etkisinde aruz vezniyle yazmaya çalışanların ve her iki vezni de ustalıkla kullanan aşıkların olduğu bilinmektedir. İki gezgin hak/halk aşığının da benzer yönleri olduğu gibi farklılıkları da çok net bir şekilde şiirlerine yansımıştır.
Erzurumlu Emrah, adını doğduğu yerden almış, medresede tahsilini tamamlayarak bulunduğu yerden ayrılarak sanatkârlığını farklı diyarlarda geliştirmiştir. Ercişli Emrah, Erciş’de doğmuş, Erciş’de yetişmiştir. İki şairin de yetiştiği mekânların ve gezdikleri yerlerin sosyo-kültürel yapıları farklıdır ama doğdukları yerden çok sanatlarını besleyen gezdikleri yerlerdir. Yetişkinlik çağına kadar doğdukları yerden beslenen şairler, yetilerinin farkına vardıklarında kendilerine hak tarafından bağışlanan yeteneklerini diyar diyar gezerek geliştirmişlerdir. İlk zamanlarda birinin medreseler mekânı olmuş, diğeri dağ-bayırı mekân bellemiştir. Şiirlerinin derinliği sadece mekânsal farklılıkta değil, sözlü kültürün tarihsel olayları anımsama ve hikâye etme biçiminde de bir gelişme göstermiştir.
Çalışmada; sözlü kültürde yetişmiş iki aşığın yöresinden birer aşıkla nitel araştırma yöntemine uygun görüşmeler, tekli durum çalışması çerçevesinde ele alınmıştır. Bunun dışında kendileri hakkındaki bilgiler literatür taraması yöntemiyle anlaşılmaya çalışılmıştır. Sözlü ve yazılı kaynak karşılaştırmasına dayanan bu çalışmada, sözlü kaynak olarak aşıkların yetiştiği ortamda yetişen günümüz aşıklarından bilgiler alınarak, yazılı kaynakta belirtilen özellikle dini/dindışı yönleriyle karşılaştırılmıştır.
Araştırma için Erzurumlu Emrah şiirleri ve Ercişli Emrah şiirleri karşılaştırılarak, şiirlerin söylendiği dönemin kültür ve estetik anlayışı, insan, toplum ve dünyaya bakış açısının yanında ahlak anlayışı hakkında da önemli bilgiler edinilmiştir. İki aşığın dünyevi aşk ile manevi aşk temaları karşılaştırılarak aradaki farklılıklar ve benzerlikleri yapay zekânın sunduklarıyla karşılaştırılmış, halk edebiyatı ve sözlü kültür çalışmalarında yapay zekânın işlevleri ve çalışmalara katkı/riskleri değerlendirilmiştir. Talebelerinin ustadan aldıkları şiirleri nasıl seslendirdikleri ve tanımladıklarından da yola çıkarak usta/çırak sürdürülebilirliğinde zamanın etkisi değerlendirilmiş, böylece iki aşığın sözlü kültürde yetişen talebelerin nazarında ha(l)k kimlikleri literatürdeki şiirlerinden ve sözlü kaynak bilgilerinden sorgulanarak, iki aşığın da hak aşıklığı yönünün daha baskın olduğu sonucuna varılmıştır.