Research Article
BibTex RIS Cite

Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları

Year 2025, Volume: 33 Issue: 65, 425 - 447, 17.07.2025

Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20

Abstract

Sosyal güvenliğin finansmanı, modern sosyal güvenliğin geliştiği yıllardan itibaren giderek önemli hale gelen bir konu olmuştur. Osmanlı Devleti geleneksel sosyal güvenlik sistemlerini uyguladığı birkaç yüzyılın ardından Tanzimat Dönemi ile birlikte modern sosyal güvenlik sisteminin ilk kurumlarını oluşturmuştur. Bu makale sosyal güvenliğin finansman kaynaklarına dair literatüre geçmişten bir katkı sunmayı amaçlamıştır. Osmanlı Devleti’nin geleneksel sosyal güvenlik kurumlarının ve Tanzimat sonrası kurulan tekaüd sandıklarının finansman kaynakları bu makalede iki bölüm halinde ele alınmıştır. Geleneksel sosyal güvenlik yöntemlerinden modern sisteme geçerken finansman kaynaklarının değişimi ortaya konulmuştur. İlk dönemlerden itibaren finansman kaynakları ile ilgili sorunlar yaşandığı, kaynakları artırmaya ve çeşitlendirmeye yönelik önlemler alındığı görülmektedir.

Keywords

Hukuk Tarihi Osmanlıda Sosyal Güvenlik Sistemi Finansman Kaynakları Tekaüd Sandığı Prim

References

  • ……… (1869), Ümera ve Zabitan-ı Askeriye Mütekaidini Eytamına Tahsis Kılınacak Maaşlara ve Buna Karşılık Tutulacak Mebaliğin İdare-i Mahsusuna Dair Nizamname, Düstur-ı Askeri.
  • ……… (1896), Memurin-i Mülkiye Tekaüd Kararnamesinden İstisna Olunan Rüsumat Kantarcıları ile Muhafaza Kayıkçılarının Tekaüdlerine Dair Talimat-ı Hususiye, Düstur 1/7.
  • ……… (1904), Hamidiye Hicaz Demiryolları Memurin ve Müstahdeminine Mahsus Tekaüd Nizamnamesi, Düstur 1/8.
  • ……… (1905), İttihaz Edilecek Bazı Tedabir-i Tasarrufiye Hakkında İrade-i Seniyye, Düstur 1/8.
  • ……… (1909), Askeri Tekaüd ve İstifa Kanunu, Düstur 2/1.
  • ……… (1910), Askeri Tekaüd Sandığının Hazineden Tesviyesi Lazım Gelen Açığı İçin 1326 Maliye Bütçesinin 12. Faslının 1. Maddesine Zamimeten 11.250.000 Kuruşun Sarfı Hakkında Kanun-ı Muvakkat, Düstur 2/2.
  • ……… (1914), Tekaüd ve Mazuliyet Tevkifatının Tevhid ve Tezyid Nisbetleri Hakkında Kanun-ı Muvakkat, Düstur 2/6.
  • ……… (N/A), Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, 1330: 949.
  • Ağaoğlu, S. & S. Hüdaioğlu (1939), Türkiye’de İş Hukuku İş Hukuku Tarihi, Merkez Basımevi.
  • Akgündüz, A. (1990), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. (2011), İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akman, A. (2019), Eski Vakıflar Hukuku ve İdaresi, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Akman, M. (2007), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Hukuk Mevzuatı II-II. Tertip Düstur’un Tarihi Fihrist ve Dizini”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, (4), 41-368.
  • Aktan, H. (1989), “Akıle”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2, TDV Yayınları.
  • Alper, Y. (2011), “Sosyal Güvenlik Reformu ve Finansmanla İlgili Beklentiler”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 7-47.
  • Arıcı, K. & Y. Alper (2014), Sosyal Güvenlik, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
  • Arıcı, K. (2022), Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Gazi Kitabevi.
  • Aşıkpaşazade (1332), Tevarih-i Al-i Osman’dan Aşıkpaşazade Tarihi, ed. Ali Bey, İstanbul: Maarif-i Umumiye Nezareti.
  • Ateş, İ. (1982), “Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, (15), 55-88.
  • Avcı, M. (2018), Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Aykanat, M. (2016), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Türkiye Adalet Akademisi Yayınları.
  • Aykanat, M. (2019), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukukunda Temel Kurumlar, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Barkan, Ö.L. (2006), “Süleymaniye Camii ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585/1586)”, Vakıflar Dergisi, (9), 109-161.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1706), BOA, C..BLD, 20/985, 2 Z 1117.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1733), BOA, C..EV, 302/15385, 30 M 1146.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1811), BOA, HAT, 281/16694, 29 Z 1225.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1828), BOA, C..AS, 1081/47671, 27 M 1244.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1828), BOA, C..SH, 1/40, 29 Z 1243.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1847), BOA, MVL, 49/21, 12 Ş 1263.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1883), BOA, C..ADL, 7/455, 29 Z 1300.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1914), BOA, MV, 194/14, 8 Z 1332.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, D..BSM.d, /5501, g. tt.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, D..BSM.d, /5522, g. tt.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, EV.d, /22209-31938.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, ML..VRD.d, /2229.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, TS.MA.d, /471.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, TS.MA.d, /7757.
  • Berki, A.H. (1946), Vakıflar, İstanbul: Aydınlık Basımevi.
  • Berki, A.H. (1958), “İslamda Vakıf ‘Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri’”, Vakıflar Dergisi, (4), 19-36.
  • Berki, A.H. (1962), “Hukuki ve İçtimai Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, (5), 9-13.
  • Berki, A.H. (1965), “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekamülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi, (6), 9-13.
  • Beşer, F. (2004), İslam’da Sosyal Güvenlik, İstanbul: Bilge Yayıncılık.
  • Bilmen, Ö.N. (1967), Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
  • Brown, A. (2003), Church and Society in England, 1000-1500, New York: Palgrave Macmillan.
  • Brown, A.T. (2024), “Social Security in Late Medieval England: Corrodies in the Hospitals and Almshouses of Durham Priory”, Historical Research, (97), 199-217.
  • Bulut, M. (2019), “Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Finansmanında Devlet Katkısı Uygulaması ve İstatistiksel Görünüm”, Sayıştay Dergisi, 30(1), 83-108.
  • Cin, H. & A. Akgündüz (1994), Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Cutler, D.M. & R. Johnson (2004), “The Birth and Growth of the Social Insurance State: Explaining Old Age and Medical Insurance Across Countries”, Public Choice, (120), 87-121.
  • Çağatay, N. (1978), “Sultan Murad Hüdavendigar Adına Düzenlenmiş Bir Vakfiye”, Vakıflar Dergisi, (12), 7-12.
  • Çalış, H. (2004), “İslam Hukukunda Servet/Mülkiyet Tahdidinin İmkanı Üzerine”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 127-144.
  • Çam, İ.D. vd. (2020), “Son Dönem Osmanlı ve Güncel Ders Kitaplarında Tasarruf Değeri”, OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 350-374.
  • Çatalcalı Ali Efendi (2014), Fetâvâ-yı Ali Efendi, ed. H.N. Demirtaş, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
  • Çiçek, H.G. & S. Dikmen (2020), “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Bütçelerinin Karakteristik Özellikleri: Tarhuncu Ahmed Paşa Bütçesi”, Sosyoekonomi, 28(46), 211-241.
  • Çubuk, A. (1982), Sosyal Güvenlik ve Sosyal Güvenlik Kurumları, Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
  • Demir, F. (2002), “Sigorta (Akıle Müessesesi ve Süftece Muamelesi Işığında Bir Tedkik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 169-200.
  • Demir, İ.C. (2019), Osmanlı Devleti'nde Örfi Vergiler, Bursa: Ekin Yayınevi.
  • Dilik, S. (1972), Türkiye’de Sosyal Güvenlik İktisadi Açıdan Bir Tahlil Denemesi, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • Dilik, S. (1988), “Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi”, AÜ SBF Dergisi, 43(1), 41-80.
  • Doğan, M.S. (2000), Sosyal Tarih Açısından Osmanlılarda Sosyal Güvenlik Kurumları, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Dönmez, İ.K. (2011), “Tasarruf”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 40, 118-119.
  • Duman, A. (2008), “Sadaka”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 35, 383-384.
  • Ebu Yusuf (1982), Kitabü’l Harac, Çev. Ataullah Efendi, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Ebu Zehra, M. (1981), İslamda Sosyal Dayanışma, çev. R. Fığlalı & O. Eskicioğlu, İstanbul: Yağmur Yayınları.
  • Eki̇nci̇, E.B. (2014), Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
  • Erdoğan, M. (2010), Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Ergin, O.N. (1995), Mecelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
  • Erkal, M. (2013), “Zekat”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 44, 197-207.
  • Eskicioğlu, O. (1996), “İslam Toplumunda Vergi ve Bazı Problemlerin Çözümü”, I. Uluslararası İslam Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi, Konya.
  • Gedikli, F. (2018), Osmanlı Şirket Kültürü XVI.-XVII, Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Gökbilgin, M.T. (1978), “Arpalık”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, 1, 592-595.
  • Gönencan, Z. (2012), “Osmanlı Döneminde Sosyal Güvenlik Sistemleri”, Çimento İşveren Dergisi, 15(1), 36-37.
  • Günay, H.M. (2012), “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 42, 475-479.
  • Gürbüz, E. (1974), “Türkiye’de Sosyal Sigortaların Doğuşu ve Gelişmesi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (25), 46-90.
  • Güzel, A. vd. (2012), Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Hasan, S. (2006), “Muslim Philanthropy and Social Security: Prospects, Practices and Pitfalls”, 6th ISTR Biennial Conference, Bangkok.
  • Huberman, L. (2013), Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, çev. M. Belge, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
  • Imber, C. (2004), Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, çev. M. Bedir, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • İbn Kudame, A. (1968), el Muğni, Kahire.
  • İnal, İ.M.K. (1926), “Arpalık”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 17(94), 276-283.
  • Kahf, M. (1999), “The Performance of the Institution of Zakah in Theory and Practice”, International Conference on Islamic Economics Towards the 21st Century, Kuala Lumpur.
  • Kala, E.S. (2018), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku (1865-1923), İstanbul: Hiperlink Yayınları.
  • Karaman, H. (2003), İslam’ın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Karaman, H. (2009), Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Kardavi, Y. (1984), İslam Hukukunda Zekat, çev. İ. Sarmış, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
  • Kaya, P.H. (2021), “Adem-i Merkeziyetçilik-Merkeziyetçilik Tartışmaları Bağlamında Osmanlı Devleti ve Fransa'da Savaşlar, Mali Baskılar, Kurumsal Değişim”, Sosyoekonomi, 29(50), 433-463.
  • Kazıcı, Z. & M. Şeker (1981), İslam Türk Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Khan, M.A. (2003), Islamic Economics and Finance: A Glossary, New York: Routledge.
  • Korkmaz, S. (2021), Osmanlı Hukukunda Bir Kredi Vasıtası Olarak Muamele-i Şer’iyye (XVII. Asır), İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
  • Köç, A. (2013), “Osmanlı Devleti’nde Hazine Gelirlerinden Vakıflara Yapılan Tahsisatlar”, Vakıflar Dergisi, (39), 103-114.
  • Kunter, H.B. (1938), “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, (1), 103-129.
  • Kurt, İ. (1996), Para Vakıfları, İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Mehmed Zihni (1393), Nimet-i İslam, ed. M. Özdemir, Diyarbakır.
  • Nohutçu, A. & A. Ziyrek (2020), Osmanlı Türk Anayasa Metinleri, Ankara: Savaş Yayınevi.
  • Okur, K.H. (2003), İslam Hukukunda Akıle Kurumu ve Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Yayınları.
  • Ömer Hilmi Efendi (1977), İthaf’ül Ahlaf fi Ahkam’il Evkaf, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Özbek, N. (2002), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özcan, T. (1999), “Osmanlı Toplumunda Sosyal Güvenlik Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları.
  • Öztuna, Y. (1983), Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Öztürk, N. (1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: TDV Yayınları.
  • Öztürk, N. (1999), “Sosyal Siyaset Açısından Osmanlı Dönemi Vakıfları”, Osmanlı Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları.
  • Pakalın, M.Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Piachaud, D. (2020), “Social Security: Past, Present, Future”, LSE Public Policy Review, 1(2), 1-11.
  • Sağlam, H. (2011), “İslam Hukuk Tarihindeki Akile Bugünün Sigortası Mıdır”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 265-292.
  • Samed, A. & L.M. Glenn (2013), “Zekatın Gelişimi ve Monoteist Dinlerde Zekatın Kapsamı”, çev. F. Özdemir, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 251-272.
  • Saymen, F.H. (1953), “Türkiye’de Sosyal Sigortaların Gelişme Hareketleri ve Yeni Temayülleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 18(3-4), 1065-1095.
  • Saymen, F.H. (1954), “Yakın ve Orta Doğu Memleketlerinde İçtimai Güvenlik”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 19(3-4), 918-946.
  • Saymen, F.H. (1954), Türk İş Hukuku, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
  • Schen, C.S. (2016), Charity and Lay Piety in Reformation London, 1500-1620, New York: Routledge.
  • Sevinç, N. (1978), Osmanlılarda Sosyo-Ekonomik Yapı I, İstanbul: Kutsun Yayınevi.
  • Süleyman Sırrı (1329), Kitabü’z Zekat, İstanbul: Vezir Hanı 48 Numaralı Matbaa.
  • Süleyman Sudi (1996), Defter-i Muktesid (Osmanlı Vergi Düzeni), ed. M.A. Ünal, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Sümer, H.H. (2019), Temel Sosyal Güvenlik Kanunları, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Sümer, H.H. (2023), Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Şeker, M. (1997), İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Ankara: DİB Yayınları.
  • Şen, M. (2002), “Osmanlı Devleti’nde Sosyal Güvenlik Sistemi”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 10, 514-527.
  • Tabakoğlu, A. (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Tabakoğlu, A. (2009), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Tarus, İ. (1946), “İlk Türk Mesleki Sendikaları: Loncalar”, Çalışma Dergisi, 9, 53-56.
  • Tuğ, S. (1973), “Zekatın Merkezileştirilmesi”, İslam Medeniyeti Dergisi, 3(28), 30-33.
  • Tuncay, A.C. & Ö. Ekmekçi (2012), Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Tunçomağ, K. (1990), Sosyal Güvenlik Kavramı ve Sosyal Sigortalar, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Turan, E. (2003), “Sosyal Güvenlik Hakkı”, Kamu-İş Dergisi, 7(3), 1-20.
  • Turgut, M. (2021), “İslam Hukukuna Göre İhtiyaç Fazlası Malların Biriktirilmesi”, İslam Tetkikleri Dergisi, 11(1), 329-356.
  • Uşan, F. (2009), Türk Sosyal Güvenlik Hukukunun Temel Esasları, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Ülgür, V. (1949), “Emekli Sandıkları”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, 4, İstanbul: Çituri Matbaası.
  • Ülken, H.Z. (1971), “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi, (9), 13-37.
  • Yakovalı Ali el-Murtaza (1329), İlaveli Mecmua-i Cedide, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası.
  • Yaran, R. (2022), “Kefaret”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 25, 179-182.
  • Yavuz, Y.V. (1996), “Fitre”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 13, 160-161.
  • Yazgan, T. (1977), Sosyal Sigorta, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
  • Yazgan, T. (2005), Sosyal Güvenlik Açısından Zekat, Ankara: TDV Yayınları.
  • Yediyıldız, B. (1982), “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, (14), 1-27.
  • Yediyıldız, B. (1984), “XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Vakıflar Dergisi, (18), 5-41.
  • Yılmaz, C. (ed.) (2010), İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 14 Nolu Sicil, İstanbul: İSAM Yayınları.
  • Yılmaz, E. (2003), Hukuk Sözlüğü, Ankara: Yetkin Yayınları.
  • Zaim, S. (1965), “Türkiyenin İktisadi ve Sosyal Gelişmesinde Sanayileşmenin Önemi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (37-38), 227-250.
  • Zeylai, A. (N/A), Tebyinü’l Hakaik Şerhu Kenzi’d Dekaik, Beyrut.

Financing Sources of the Ottoman Social Security System

Year 2025, Volume: 33 Issue: 65, 425 - 447, 17.07.2025

Mehmet Aykanat

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20

Abstract

The issue of social security finance has been a significant concern since the inception of modern social security. After several centuries of traditional social security systems, the Ottoman Empire established the first modern social security institutions during the Tanzimat Period. This article aims to make a contribution to the literature on the historical sources of financing for social security. The financing sources of the traditional social security institutions of the Ottoman Empire and the tekaüd funds established after the Tanzimat period are discussed in two parts in this article. The change in financing sources during the transition from traditional social security methods to the modern system is revealed.

Keywords

History of Law Ottoman Social Security System Financing Sources Pension Fund Premium

References

  • ……… (1869), Ümera ve Zabitan-ı Askeriye Mütekaidini Eytamına Tahsis Kılınacak Maaşlara ve Buna Karşılık Tutulacak Mebaliğin İdare-i Mahsusuna Dair Nizamname, Düstur-ı Askeri.
  • ……… (1896), Memurin-i Mülkiye Tekaüd Kararnamesinden İstisna Olunan Rüsumat Kantarcıları ile Muhafaza Kayıkçılarının Tekaüdlerine Dair Talimat-ı Hususiye, Düstur 1/7.
  • ……… (1904), Hamidiye Hicaz Demiryolları Memurin ve Müstahdeminine Mahsus Tekaüd Nizamnamesi, Düstur 1/8.
  • ……… (1905), İttihaz Edilecek Bazı Tedabir-i Tasarrufiye Hakkında İrade-i Seniyye, Düstur 1/8.
  • ……… (1909), Askeri Tekaüd ve İstifa Kanunu, Düstur 2/1.
  • ……… (1910), Askeri Tekaüd Sandığının Hazineden Tesviyesi Lazım Gelen Açığı İçin 1326 Maliye Bütçesinin 12. Faslının 1. Maddesine Zamimeten 11.250.000 Kuruşun Sarfı Hakkında Kanun-ı Muvakkat, Düstur 2/2.
  • ……… (1914), Tekaüd ve Mazuliyet Tevkifatının Tevhid ve Tezyid Nisbetleri Hakkında Kanun-ı Muvakkat, Düstur 2/6.
  • ……… (N/A), Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, 1330: 949.
  • Ağaoğlu, S. & S. Hüdaioğlu (1939), Türkiye’de İş Hukuku İş Hukuku Tarihi, Merkez Basımevi.
  • Akgündüz, A. (1990), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. (2011), İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akman, A. (2019), Eski Vakıflar Hukuku ve İdaresi, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Akman, M. (2007), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Hukuk Mevzuatı II-II. Tertip Düstur’un Tarihi Fihrist ve Dizini”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, (4), 41-368.
  • Aktan, H. (1989), “Akıle”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2, TDV Yayınları.
  • Alper, Y. (2011), “Sosyal Güvenlik Reformu ve Finansmanla İlgili Beklentiler”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 1(1), 7-47.
  • Arıcı, K. & Y. Alper (2014), Sosyal Güvenlik, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
  • Arıcı, K. (2022), Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Gazi Kitabevi.
  • Aşıkpaşazade (1332), Tevarih-i Al-i Osman’dan Aşıkpaşazade Tarihi, ed. Ali Bey, İstanbul: Maarif-i Umumiye Nezareti.
  • Ateş, İ. (1982), “Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, (15), 55-88.
  • Avcı, M. (2018), Osmanlı Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Aykanat, M. (2016), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Türkiye Adalet Akademisi Yayınları.
  • Aykanat, M. (2019), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukukunda Temel Kurumlar, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • Barkan, Ö.L. (2006), “Süleymaniye Camii ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585/1586)”, Vakıflar Dergisi, (9), 109-161.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1706), BOA, C..BLD, 20/985, 2 Z 1117.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1733), BOA, C..EV, 302/15385, 30 M 1146.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1811), BOA, HAT, 281/16694, 29 Z 1225.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1828), BOA, C..AS, 1081/47671, 27 M 1244.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1828), BOA, C..SH, 1/40, 29 Z 1243.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1847), BOA, MVL, 49/21, 12 Ş 1263.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1883), BOA, C..ADL, 7/455, 29 Z 1300.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (1914), BOA, MV, 194/14, 8 Z 1332.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, D..BSM.d, /5501, g. tt.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, D..BSM.d, /5522, g. tt.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, EV.d, /22209-31938.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, ML..VRD.d, /2229.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, TS.MA.d, /471.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (N/A), BOA, TS.MA.d, /7757.
  • Berki, A.H. (1946), Vakıflar, İstanbul: Aydınlık Basımevi.
  • Berki, A.H. (1958), “İslamda Vakıf ‘Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri’”, Vakıflar Dergisi, (4), 19-36.
  • Berki, A.H. (1962), “Hukuki ve İçtimai Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, (5), 9-13.
  • Berki, A.H. (1965), “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekamülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi, (6), 9-13.
  • Beşer, F. (2004), İslam’da Sosyal Güvenlik, İstanbul: Bilge Yayıncılık.
  • Bilmen, Ö.N. (1967), Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi.
  • Brown, A. (2003), Church and Society in England, 1000-1500, New York: Palgrave Macmillan.
  • Brown, A.T. (2024), “Social Security in Late Medieval England: Corrodies in the Hospitals and Almshouses of Durham Priory”, Historical Research, (97), 199-217.
  • Bulut, M. (2019), “Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Finansmanında Devlet Katkısı Uygulaması ve İstatistiksel Görünüm”, Sayıştay Dergisi, 30(1), 83-108.
  • Cin, H. & A. Akgündüz (1994), Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Cutler, D.M. & R. Johnson (2004), “The Birth and Growth of the Social Insurance State: Explaining Old Age and Medical Insurance Across Countries”, Public Choice, (120), 87-121.
  • Çağatay, N. (1978), “Sultan Murad Hüdavendigar Adına Düzenlenmiş Bir Vakfiye”, Vakıflar Dergisi, (12), 7-12.
  • Çalış, H. (2004), “İslam Hukukunda Servet/Mülkiyet Tahdidinin İmkanı Üzerine”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 127-144.
  • Çam, İ.D. vd. (2020), “Son Dönem Osmanlı ve Güncel Ders Kitaplarında Tasarruf Değeri”, OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 350-374.
  • Çatalcalı Ali Efendi (2014), Fetâvâ-yı Ali Efendi, ed. H.N. Demirtaş, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
  • Çiçek, H.G. & S. Dikmen (2020), “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Bütçelerinin Karakteristik Özellikleri: Tarhuncu Ahmed Paşa Bütçesi”, Sosyoekonomi, 28(46), 211-241.
  • Çubuk, A. (1982), Sosyal Güvenlik ve Sosyal Güvenlik Kurumları, Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
  • Demir, F. (2002), “Sigorta (Akıle Müessesesi ve Süftece Muamelesi Işığında Bir Tedkik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 169-200.
  • Demir, İ.C. (2019), Osmanlı Devleti'nde Örfi Vergiler, Bursa: Ekin Yayınevi.
  • Dilik, S. (1972), Türkiye’de Sosyal Güvenlik İktisadi Açıdan Bir Tahlil Denemesi, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • Dilik, S. (1988), “Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi”, AÜ SBF Dergisi, 43(1), 41-80.
  • Doğan, M.S. (2000), Sosyal Tarih Açısından Osmanlılarda Sosyal Güvenlik Kurumları, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Dönmez, İ.K. (2011), “Tasarruf”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 40, 118-119.
  • Duman, A. (2008), “Sadaka”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 35, 383-384.
  • Ebu Yusuf (1982), Kitabü’l Harac, Çev. Ataullah Efendi, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Ebu Zehra, M. (1981), İslamda Sosyal Dayanışma, çev. R. Fığlalı & O. Eskicioğlu, İstanbul: Yağmur Yayınları.
  • Eki̇nci̇, E.B. (2014), Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
  • Erdoğan, M. (2010), Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Ergin, O.N. (1995), Mecelle-i Umur-ı Belediyye, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
  • Erkal, M. (2013), “Zekat”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 44, 197-207.
  • Eskicioğlu, O. (1996), “İslam Toplumunda Vergi ve Bazı Problemlerin Çözümü”, I. Uluslararası İslam Ticaret Hukukunun Günümüzdeki Meseleleri Kongresi, Konya.
  • Gedikli, F. (2018), Osmanlı Şirket Kültürü XVI.-XVII, Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Gökbilgin, M.T. (1978), “Arpalık”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, 1, 592-595.
  • Gönencan, Z. (2012), “Osmanlı Döneminde Sosyal Güvenlik Sistemleri”, Çimento İşveren Dergisi, 15(1), 36-37.
  • Günay, H.M. (2012), “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 42, 475-479.
  • Gürbüz, E. (1974), “Türkiye’de Sosyal Sigortaların Doğuşu ve Gelişmesi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (25), 46-90.
  • Güzel, A. vd. (2012), Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Hasan, S. (2006), “Muslim Philanthropy and Social Security: Prospects, Practices and Pitfalls”, 6th ISTR Biennial Conference, Bangkok.
  • Huberman, L. (2013), Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, çev. M. Belge, İstanbul: İletişim Yayıncılık.
  • Imber, C. (2004), Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, çev. M. Bedir, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • İbn Kudame, A. (1968), el Muğni, Kahire.
  • İnal, İ.M.K. (1926), “Arpalık”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 17(94), 276-283.
  • Kahf, M. (1999), “The Performance of the Institution of Zakah in Theory and Practice”, International Conference on Islamic Economics Towards the 21st Century, Kuala Lumpur.
  • Kala, E.S. (2018), Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku (1865-1923), İstanbul: Hiperlink Yayınları.
  • Karaman, H. (2003), İslam’ın Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Karaman, H. (2009), Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Kardavi, Y. (1984), İslam Hukukunda Zekat, çev. İ. Sarmış, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
  • Kaya, P.H. (2021), “Adem-i Merkeziyetçilik-Merkeziyetçilik Tartışmaları Bağlamında Osmanlı Devleti ve Fransa'da Savaşlar, Mali Baskılar, Kurumsal Değişim”, Sosyoekonomi, 29(50), 433-463.
  • Kazıcı, Z. & M. Şeker (1981), İslam Türk Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Khan, M.A. (2003), Islamic Economics and Finance: A Glossary, New York: Routledge.
  • Korkmaz, S. (2021), Osmanlı Hukukunda Bir Kredi Vasıtası Olarak Muamele-i Şer’iyye (XVII. Asır), İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
  • Köç, A. (2013), “Osmanlı Devleti’nde Hazine Gelirlerinden Vakıflara Yapılan Tahsisatlar”, Vakıflar Dergisi, (39), 103-114.
  • Kunter, H.B. (1938), “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, (1), 103-129.
  • Kurt, İ. (1996), Para Vakıfları, İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Mehmed Zihni (1393), Nimet-i İslam, ed. M. Özdemir, Diyarbakır.
  • Nohutçu, A. & A. Ziyrek (2020), Osmanlı Türk Anayasa Metinleri, Ankara: Savaş Yayınevi.
  • Okur, K.H. (2003), İslam Hukukunda Akıle Kurumu ve Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Yayınları.
  • Ömer Hilmi Efendi (1977), İthaf’ül Ahlaf fi Ahkam’il Evkaf, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Özbek, N. (2002), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özcan, T. (1999), “Osmanlı Toplumunda Sosyal Güvenlik Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları.
  • Öztuna, Y. (1983), Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Öztürk, N. (1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: TDV Yayınları.
  • Öztürk, N. (1999), “Sosyal Siyaset Açısından Osmanlı Dönemi Vakıfları”, Osmanlı Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları.
  • Pakalın, M.Z. (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Piachaud, D. (2020), “Social Security: Past, Present, Future”, LSE Public Policy Review, 1(2), 1-11.
  • Sağlam, H. (2011), “İslam Hukuk Tarihindeki Akile Bugünün Sigortası Mıdır”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 265-292.
  • Samed, A. & L.M. Glenn (2013), “Zekatın Gelişimi ve Monoteist Dinlerde Zekatın Kapsamı”, çev. F. Özdemir, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 251-272.
  • Saymen, F.H. (1953), “Türkiye’de Sosyal Sigortaların Gelişme Hareketleri ve Yeni Temayülleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 18(3-4), 1065-1095.
  • Saymen, F.H. (1954), “Yakın ve Orta Doğu Memleketlerinde İçtimai Güvenlik”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 19(3-4), 918-946.
  • Saymen, F.H. (1954), Türk İş Hukuku, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
  • Schen, C.S. (2016), Charity and Lay Piety in Reformation London, 1500-1620, New York: Routledge.
  • Sevinç, N. (1978), Osmanlılarda Sosyo-Ekonomik Yapı I, İstanbul: Kutsun Yayınevi.
  • Süleyman Sırrı (1329), Kitabü’z Zekat, İstanbul: Vezir Hanı 48 Numaralı Matbaa.
  • Süleyman Sudi (1996), Defter-i Muktesid (Osmanlı Vergi Düzeni), ed. M.A. Ünal, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
  • Sümer, H.H. (2019), Temel Sosyal Güvenlik Kanunları, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Sümer, H.H. (2023), Sosyal Güvenlik Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Şeker, M. (1997), İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, Ankara: DİB Yayınları.
  • Şen, M. (2002), “Osmanlı Devleti’nde Sosyal Güvenlik Sistemi”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 10, 514-527.
  • Tabakoğlu, A. (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Tabakoğlu, A. (2009), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Tarus, İ. (1946), “İlk Türk Mesleki Sendikaları: Loncalar”, Çalışma Dergisi, 9, 53-56.
  • Tuğ, S. (1973), “Zekatın Merkezileştirilmesi”, İslam Medeniyeti Dergisi, 3(28), 30-33.
  • Tuncay, A.C. & Ö. Ekmekçi (2012), Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Tunçomağ, K. (1990), Sosyal Güvenlik Kavramı ve Sosyal Sigortalar, İstanbul: Beta Yayıncılık.
  • Turan, E. (2003), “Sosyal Güvenlik Hakkı”, Kamu-İş Dergisi, 7(3), 1-20.
  • Turgut, M. (2021), “İslam Hukukuna Göre İhtiyaç Fazlası Malların Biriktirilmesi”, İslam Tetkikleri Dergisi, 11(1), 329-356.
  • Uşan, F. (2009), Türk Sosyal Güvenlik Hukukunun Temel Esasları, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
  • Ülgür, V. (1949), “Emekli Sandıkları”, İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, 4, İstanbul: Çituri Matbaası.
  • Ülken, H.Z. (1971), “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi, (9), 13-37.
  • Yakovalı Ali el-Murtaza (1329), İlaveli Mecmua-i Cedide, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekası.
  • Yaran, R. (2022), “Kefaret”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 25, 179-182.
  • Yavuz, Y.V. (1996), “Fitre”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 13, 160-161.
  • Yazgan, T. (1977), Sosyal Sigorta, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
  • Yazgan, T. (2005), Sosyal Güvenlik Açısından Zekat, Ankara: TDV Yayınları.
  • Yediyıldız, B. (1982), “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, (14), 1-27.
  • Yediyıldız, B. (1984), “XVII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi Boyutu”, Vakıflar Dergisi, (18), 5-41.
  • Yılmaz, C. (ed.) (2010), İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 14 Nolu Sicil, İstanbul: İSAM Yayınları.
  • Yılmaz, E. (2003), Hukuk Sözlüğü, Ankara: Yetkin Yayınları.
  • Zaim, S. (1965), “Türkiyenin İktisadi ve Sosyal Gelişmesinde Sanayileşmenin Önemi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (37-38), 227-250.
  • Zeylai, A. (N/A), Tebyinü’l Hakaik Şerhu Kenzi’d Dekaik, Beyrut.
There are 137 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Islamic Economy, Law and Economy
Journal Section Articles
Authors

Mehmet Aykanat 0000-0003-0968-4165

Early Pub Date July 8, 2025
Publication Date July 17, 2025
Submission Date September 22, 2024
Acceptance Date June 3, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 33 Issue: 65

Cite

APA Aykanat, M. (2025). Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları. Sosyoekonomi, 33(65), 425-447. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20
AMA Aykanat M. Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları. Sosyoekonomi. July 2025;33(65):425-447. doi:10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20
Chicago Aykanat, Mehmet. “Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları”. Sosyoekonomi 33, no. 65 (July 2025): 425-47. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20.
EndNote Aykanat M (July 1, 2025) Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları. Sosyoekonomi 33 65 425–447.
IEEE M. Aykanat, “Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları”, Sosyoekonomi, vol. 33, no. 65, pp. 425–447, 2025, doi: 10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20.
ISNAD Aykanat, Mehmet. “Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları”. Sosyoekonomi 33/65 (July 2025), 425-447. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20.
JAMA Aykanat M. Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları. Sosyoekonomi. 2025;33:425–447.
MLA Aykanat, Mehmet. “Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları”. Sosyoekonomi, vol. 33, no. 65, 2025, pp. 425-47, doi:10.17233/sosyoekonomi.2025.03.20.
Vancouver Aykanat M. Osmanlı’da Sosyal Güvenlik Sisteminin Finansman Kaynakları. Sosyoekonomi. 2025;33(65):425-47.
 Download Cover Image