Research Article
BibTex RIS Cite

An Overview of the Intellectual Movements in the Formation of Kazakh Linguistic Awareness in the First Half of the 20th Century

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 615 - 626, 30.04.2025
https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1649073

Abstract

Society is an organic structure where multi-layered ties hold individuals together. The foundational elements of this structure include various values such as cultural codes, shared rituals, history, language, and belief systems. Each of these values operates within its own sphere of influence, ensuring the cohesion and continuity of the social structure while incorporating individuals into what is collectively referred to as society. There is little doubt that language and linguistic awareness constitute the most significant unifying and/or distinguishing factors within this structure. There is broad agreement that the concepts of “nation” and “nationalism” played a central role in the dissolution of multinational states and the reshaping of the world map as a result of European-originated intellectual movements. While ideological movements shape political agendas, politics, in turn, influences sociological structures. In addition to the sociological background, one of the key elements that must be considered in the formation of linguistic awareness is undoubtedly literature and the works it produces. Beyond its artistic form, literary works have often served as a means of fostering individual consciousness through the ideas they convey.
The political and social events of the first half of the 20th century profoundly affected the Turkestan region, as they did the rest of the world. This study will examine the impact of literature on language by focusing on the major intellectual movements of the period and will explore the role of this influence in the formation of “linguistic awareness”. Given the vast scope of the research area, this study will be limited to analyzing the impact of these intellectual movements on the development of Kazakh linguistic awareness. Examples of conscious or incidental attempts by poets and writers to awaken “linguistic awareness” will be identified in various literary genres of the period, including novels, poetry, short stories, and drama. Ultimately, the role and influence of literary works in shaping Kazakh linguistic awareness and its societal dimensions will be evaluated.

References

  • Akyol, Taha (1993). “Cedîdcilik”. TDV İslâm Ansiklopedisi 7, 211-213.
  • Bayındır, Tolga (2024). “Türk Romanında Esaretin Sosyolojisi”. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar 8(27), 87-104.
  • Bilgili, Cihan (2023). “Serflik Sisteminin Gelişimi ve Kulakların Ortaya Çıkma Süreci”. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi 8(1), 91-104.
  • Baytursınulı, Ahmet (2005). Bes Tomdık Şığarmalar Jinağı. 5-tom. Almatı: Alaş.
  • Baytursınulı, Ahmet (1916). Kazak Gazetesi 167, Orenburg.
  • Çolpan, Abdülhamid Süleyman (2022). Gece ve Gündüz. (Haz. Şuayip Karakaş). Ankara: Bengü Yayınları.
  • Hizmetli, Sabri (2011). “Kazak Ulusu ve Kazak Tarihi Üzerine: Dünü ve Bugünü”. İstem 17, 23-43.
  • Kalkan, İbrahim (2020). “Cumabayev, Mağcan”. TDV İslâm Ansiklopedisi Ek-1, 271-272.
  • Kapasova, Bahytgul Kasymbaevna (2019). “İ. Zhansugurov Prozasındağı Leksikalık Erekşelikter”. İlyas Zhansugurov’un 125. yılına ithaf edilen ‘İlyas Zhansugurov ve Ulusal Manevi Değerler’ adlı ulusal bilimsel-pratik konferansın materyalleri. Pavlodar: S. Toraygırov Adındaki PMÜ, 3-11.
  • Kasımbekov, Tölögön (2023). Kırgın–Bir Ürkün Hikâyesi. (Çev. Samet Azap ve Emrah Altıok). Ankara: Bengü Yayınları.
  • Khavay, Karlygash (2021). Askar Süleymenov’un Besatar Adlı Eseri Üzerine Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
  • Madi, Balsan (2019). Sultan Mahmut Torayğırov’un Hayatı Edebî Şahsiyeti ve Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
  • Süleymenov, Askar (2009). Besatar. Almatı: Atamura Yayınları.
  • Toraygırov, Sultanmahmut (1987). Sarıarkanıng Jangbırı. Almatı: Jazuvşı.
  • Urazbayeva, Akzhamal (2018). “Kazak Türkleri Aydınlarının 20. Yüzyılın İlk Yıllarındaki İhtilaller Sürecindeki Millî Mücadeleler ve Manevi Yükselişi”. XVIII. Türk Tarih Kongresi 6, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 485-496.
  • Ülken, Hilmi Ziya (1992). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
  • Yeşilot, Okan ve Özdemir, Burcu (2021). “Sovyet Arşiv Belgeleri Işığında Basmacı Hareketi”. Belleten 85, 279-309.
  • Yktıyar, Paltore (2020). “Baytursunov, Ahmed”. TDV İslâm Ansiklopedisi Ek-1, 171-173.
  • Yorulmaz, Osman (2016). “Alaş Orda Hareketi”. Belleten 80(289), 939-976.
  • Zhansügirov, İliyas (2013). Dala: Ölengder, Audarmalar, Poemalar. Almatı: Halıkaralık Abay Klubı.
  • Zhumabayev, Mağcan (2017). Sum Ömir. Almatı: Halıkaralık Abay Klubı.

Kazak Dil Bilincinin Oluşumunda 20. Yüzyılın İlk Yarısındaki Fikir Hareketlerine Genel Bir Bakış

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 615 - 626, 30.04.2025
https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1649073

Abstract

Toplum çok katmanlı bağların bireyleri bir arada tuttuğu organik bir yapıdır. Bu yapının temel taşları içinde kültür kodları, ortak ritüeller, tarih, dil, inanç gibi birçok farklı değerler bulunur. Bu değerler her biri kendi etki alanında toplumsal yapının bir arada durmasını ve devamlılığını sağlamakla yükümlüdürler ve tek tek kişileri toplum adını verdiğimiz yapıya dâhil ederler. Dil ve dil bilinci şüphesiz bu yapının en önemli birleştirici ve/veya ayırıcı unsurudur. Avrupa temelli başlayan fikir akımları neticesinde, çok uluslu devlet yapılarının dağılmasında ve dünya haritasının yeniden şekillenmesinde “millet ve milliyetçilik” kavramlarının olduğu bilinmektedir. Fikir akımları siyasi gündemi belirlerken siyaset de sosyolojik yapıyı şekillendirir. Dil bilincinin oluşmasında sosyolojik arka planın yanında ele alınması gereken önemli unsurlardan biri de kuşkusuz edebiyat ve bu edebiyatın ürettiği eserlerdir. Edebî eser sanatsal görüntüsünün ardında taşıdığı fikir dünyasıyla çoğu zaman bireylerin bilinçlenmesinde bir vasıta olarak kullanılmıştır.
20. yüzyılın ilk yarısında gerçekleşen siyasi ve sosyal olaylar tüm dünyada olduğu gibi Türkistan coğrafyasını da derinden etkilemiştir. Çalışmada, dönemin önemli fikir akımlarının üzerinde durularak eserden topluma edebiyatın dil üzerindeki etkisi ve bu etkinin “dil bilinci” oluşturmadaki rolüne bakılacaktır. Araştırma yapılacak alanın genişliği göz önünde bulundurulduğunda bu çalışma, fikir akımlarının Kazak dil bilincinin şekillenmesindeki etkisi ile sınırlandırılmaktadır. Dönemin roman, şiir, hikâye, tiyatro gibi edebî türlerine yansıyan, şair ve yazarların bilinçli veya rastlantısal “dil bilincini” uyandırmaya yönelik örnekleri tespit edilecektir. Neticede, Kazak dil bilincinin oluşumunda ve bunun toplumsal boyutunda edebî eserin rolü ve etkisi değerlendirilecektir.

References

  • Akyol, Taha (1993). “Cedîdcilik”. TDV İslâm Ansiklopedisi 7, 211-213.
  • Bayındır, Tolga (2024). “Türk Romanında Esaretin Sosyolojisi”. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar 8(27), 87-104.
  • Bilgili, Cihan (2023). “Serflik Sisteminin Gelişimi ve Kulakların Ortaya Çıkma Süreci”. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi 8(1), 91-104.
  • Baytursınulı, Ahmet (2005). Bes Tomdık Şığarmalar Jinağı. 5-tom. Almatı: Alaş.
  • Baytursınulı, Ahmet (1916). Kazak Gazetesi 167, Orenburg.
  • Çolpan, Abdülhamid Süleyman (2022). Gece ve Gündüz. (Haz. Şuayip Karakaş). Ankara: Bengü Yayınları.
  • Hizmetli, Sabri (2011). “Kazak Ulusu ve Kazak Tarihi Üzerine: Dünü ve Bugünü”. İstem 17, 23-43.
  • Kalkan, İbrahim (2020). “Cumabayev, Mağcan”. TDV İslâm Ansiklopedisi Ek-1, 271-272.
  • Kapasova, Bahytgul Kasymbaevna (2019). “İ. Zhansugurov Prozasındağı Leksikalık Erekşelikter”. İlyas Zhansugurov’un 125. yılına ithaf edilen ‘İlyas Zhansugurov ve Ulusal Manevi Değerler’ adlı ulusal bilimsel-pratik konferansın materyalleri. Pavlodar: S. Toraygırov Adındaki PMÜ, 3-11.
  • Kasımbekov, Tölögön (2023). Kırgın–Bir Ürkün Hikâyesi. (Çev. Samet Azap ve Emrah Altıok). Ankara: Bengü Yayınları.
  • Khavay, Karlygash (2021). Askar Süleymenov’un Besatar Adlı Eseri Üzerine Dil İncelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
  • Madi, Balsan (2019). Sultan Mahmut Torayğırov’un Hayatı Edebî Şahsiyeti ve Eserleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
  • Süleymenov, Askar (2009). Besatar. Almatı: Atamura Yayınları.
  • Toraygırov, Sultanmahmut (1987). Sarıarkanıng Jangbırı. Almatı: Jazuvşı.
  • Urazbayeva, Akzhamal (2018). “Kazak Türkleri Aydınlarının 20. Yüzyılın İlk Yıllarındaki İhtilaller Sürecindeki Millî Mücadeleler ve Manevi Yükselişi”. XVIII. Türk Tarih Kongresi 6, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 485-496.
  • Ülken, Hilmi Ziya (1992). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
  • Yeşilot, Okan ve Özdemir, Burcu (2021). “Sovyet Arşiv Belgeleri Işığında Basmacı Hareketi”. Belleten 85, 279-309.
  • Yktıyar, Paltore (2020). “Baytursunov, Ahmed”. TDV İslâm Ansiklopedisi Ek-1, 171-173.
  • Yorulmaz, Osman (2016). “Alaş Orda Hareketi”. Belleten 80(289), 939-976.
  • Zhansügirov, İliyas (2013). Dala: Ölengder, Audarmalar, Poemalar. Almatı: Halıkaralık Abay Klubı.
  • Zhumabayev, Mağcan (2017). Sum Ömir. Almatı: Halıkaralık Abay Klubı.
There are 21 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Turkish Language and Literature (Other)
Journal Section DİLBİLİM / ARAŞTIRMA MAKALELERİ
Authors

Abdulkadir Öztürk 0000-0002-3077-458X

Early Pub Date April 30, 2025
Publication Date April 30, 2025
Submission Date February 28, 2025
Acceptance Date April 6, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 10 Issue: 1

Cite

APA Öztürk, A. (2025). Kazak Dil Bilincinin Oluşumunda 20. Yüzyılın İlk Yarısındaki Fikir Hareketlerine Genel Bir Bakış. Söylem Filoloji Dergisi, 10(1), 615-626. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1649073