Research Article
BibTex RIS Cite

Zeytinköy Evlerinde Ahşap Süsleme

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 297 - 239, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1612537

Abstract

Geleneksel Türk evleri mimari yapısı ve süsleme özellikleri bakımından bölgenin coğrafyası, tarihsel gelenekleri ve malzeme imkanlarına göre şekillenmiştir. Özellikle o bölgede yaşayan insanların sosyo-ekonomik yapısı, yaşam ve inanç biçimleri de yapıların biçimlenmesinde etkili olmuştur. Bu etkiler ışığında ortaya çıkan evler malzeme ve teknik, plan tipleri, dış ve iç cephe süsleme özellikleriyle bir bütünlük içerisindedir. Çalışmanın amacı kırsalda bulunan köy evlerinin dış ve iç cephelerdeki ahşap süslemeleri ele alınacaktır. Muğla İli, Yatağan ilçesine bağlı Zeytinköy’de yer alan evlerin ahşap süslemeleri dış cephede; pencere dırbızanlarında, pencere kafes ve kepenklerinde, iç donatılarda ise oda giriş kapılarında, yüklük, sulukluk, bömbelik kapaklarında, fırınç ve mushaflıklarda, tavanlar, raflar ve dolap kapaklarında yoğun kullanım alanı bulmuştur. Bu evlerin ahşap süslemeleri yerli usta olan dülgerler tarafından oyma-kabartma, kazıma, çatma ve çakma teknikleri kullanılarak yapılmıştır. Kullanılan motifler yöreye özgü olup bölgedeki bitkilerin stilize edilmiş halleridir. Bitkisel süslemenin yanısıra geometrik, nesnel, yazılı ve figürlü süslemelere de yer verilmiştir. Bütüncül bir bakış açısı ile ele alınan Zeytinköy’deki evlerin ahşap süslemeleriyle birlikte kırsal mimariyi ön plana çıkarmak ve süslemeleri yapan ustalar bağlamında bundan sonraki yapılacak çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

References

  • Bahargülü, N. (2021). Geleneksel Bolvadin Evleri, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Bozkurt, N., Kalfazade, S. (2000), “İbrik”, TDV İslam Ansiklopedisi 21, İstanbul, 372-376.
  • Cömertler Aktuğ, E. (2016). Büyük Menderes Havzası Osmanlı Dönemi Geleneksel Konut Mimarisinde Ahşap Süsleme, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van
  • Cömertler Aktuğ, E. (2023). Yok Olmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Mimari: İzmir-Kiraz-Yağlar Evleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 94-106.
  • Cömertler Aktuğ, E. ve Pektaş, K. (2017). 19.Yüzyıl Kalemişi ve Ahşap Süslemeli Bir Ev: Koçarlı Hidayet İlhan Evi, Sanat Tarihi Dergisi,26 (1), 45-67.
  • Cömertler Aktuğ, E. ve Pektaş, K. (2017b). Ahşap Süslemeli Bir Ev: Denizli Merkezefendi Hacı Hızır Salih Efendi Evi, Kalemişi Türk Sanatları Dergisi, 5 (9), 13-32.
  • Çağlıtütüncigil, E., (2013), Türk Süsleme Sanatında Nar: “Form, Köken ve İkonografik Anlamı”, Tübar-XXXIII, 61-92.
  • Çavuş, E. (2012). Kaybolan Değerlerimiz Sandıklı Evleri, Promeda Yayınları, Ankara.
  • Çokay, M. Ö. (2007), “Seccade ve Saf Seccadelerdeki Bazı Motiflerin İkonografik Değerlendirmeleri”, İstem, (İslâm, San’at, Tarih, Edebiyat ve Musikisi) Dergisi, 9, 187-208.
  • Demirci, D. (2011). Geleneksel Isparta Evleri, Isparta Valiliği Kültür Yayını, Isparta.
  • Davulcu, M. (2015). “Ormana Yöresi Geleneksel Konut Mimarisi ve Yapıcılık Geleneği”, Kalemişi Dergisi, 3/5, 47-96.
  • Dikmen, Ç. B. ve Toruk, F. (2024). “Akseki Ahşahap Mahallesi Geleneksel Konutların Kırsal Miras Kapsamında Korunmasına Yönelik Öneriler”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/1, 135-161
  • Dursun, N. (2012). Akseki İlvat Köyleri ve Çevresindeki Geleneksel Türk Evlerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 119-127.
  • Erbek, M. (2002), Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Kayaoğlu, İ.G. (1984), “Anadolu’da Yaşayan Bakır İbrik Biçimleri”, I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu, İzmir, 263-266.
  • Kunduracı, Osman. (1995). Batı Toroslarda Bulunan Geleneksel Konutlar, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Kunduracı, O. (1999). “Muğla-Yatağan Çevresindeki Ahşap Süslemeli Kapılar”, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel El Sanatlarının Sanatsal, Tarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 183-189.
  • Kunduracı, O. (2002). “Batı Toroslarda Bulunan Geç Dönem Türk Evlerinde Ahşap Süsleme” Türkler Ansiklopedisi, 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 265-272.
  • Kunduracı, O. (2006), Beyşehir ve Derebucak Çevresinin Eski Evlerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi, Beyşehir Meslek Yüksekokulu I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 11-13 Mayıs 2006, Beyşehir/Konya, 604-616.
  • Kunduracı, O. (2007a). Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları, Muğla Valiliği Kültür Yayını, Muğla.
  • Kunduracı, O. (2007b), Denizli-Serinhisar İlçesinin Eski Evleri, A. Özçelik, M. Y. Ertaş, Y. Kılıç, Y Avcı, S. İnan, S. Parlaz (Ed.), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu 6-7-8 Eylül 2006, Denizli, 246-254.
  • Kunduracı, O. (2017). “Muğla Yatağan Evlerindeki Dırbızan Örnekleri”, XII. Uluslararası Türk Sanatı Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri/11-15 Nisan 2017 (Ed. Osman Kunduracı-Ahmet Aytaç), Bakü-Azerbaycan, 17-22.
  • Kunduracı, O., Bahargülü, N., Özçelik, A. C. (2024), Kavaklıdere Bakırcılığı, Stratonikeia Çalışmaları 9, Ankara.
  • Küçükerman, Ö., (1988). Kendi Mekânı Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul.
  • Oyman, N. R., (2019), “Bazı Anadolu Kilim Motiflerinin Sembolik Çözümlenmesi”, Arış Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, 14, 4-22.
  • Özkan Kuş, N., Duran, R. (2002), Türk Süsleme Sanatında Nar, Eğitim Yayınevi, Konya.
  • Sayan, Y. (1997). Uşak Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri Yayınları, Ankara.
  • Sayan, Y. (2009). Sivrihisar Evleri, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir.
  • Yenişehirlioğlu, F., Müderrisoğlu, F., Alp, S. (1995). Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Yeğin, M., (2019). “Geleneksel Yalvaç Evlerinde Ahşap Konut Sistemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:12, Sayı:66, 575-587.

Wooden Ornaments in Zeytinköy Houses

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 297 - 239, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1612537

Abstract

Zeytinköy, a mountain village located in the Yatağan district of Muğla, stands out with its traditional houses and wooden ornaments. It contains examples of rural architecture that are highlighted by its geography and socio-economic structure.
In this study, which examines the wooden decorations of Zeytinköy houses within the context of Turkish house tradition, the wooden ornaments on the exterior and interior facades of the houses are discussed. Particularly on the exterior, ornaments are concentrated on elements such as window bars, window lattices, room entrance doors and interior elements such as closets, chests, flower holders, bömbelik, water storage boxes, shelves, oven doors, and Quran stands.
Depending on where wooden ornamentation is used, construction techniques such as nailing-embedding, and joining are used, while openwork, carving-relief and engraving techniques are applied in terms of ornamentation techniques. The sections surrounding the table and panels on door frames and wings are made of pine wood, while chestnut, mulberry and walnut trees are preferred in the motifs on the wing surface.
The wing surfaces of the room doors providing entry to the houses are divided into two or three sectioned panels. In addition to the wings, there are also the top and crown sections. The main composition in each divided panel is generally in the form of a passionflower, multi-armed star and diamond. Small panels in horizontal, vertical, and diagonal shapes are placed around the main motifs. Passionflowers with rosette designs are also used in some examples.
The window bars, window shutters and wings, which are among the interior elements of the house, are highly decorated, with the wings opening into the room. The wing surfaces are divided into horizontal and vertical panels. These panels contain ornaments in the forms of plants, geometric shapes, objects, and figures. It is noteworthy that coppersmiths are present in the region for handicrafts, and stylized versions of Kavaklıdere ewers, reflecting the local culture, are applied in various places. The motifs of gas lamps and lanterns symbolize light, radiance, and brightness. The entrance doors of the houses are interpreted as symbols of light and prosperity entering the home, representing the opening of a door from heaven. The motifs commonly featured include buds and blooming pine cone flowers, the Künar tree, slender twisted branches and leaves, cypresses, flowers coming out of vases, heart motifs, stars, rosettes, birds, and snakes.
As a result of the field studies, it is seen that the houses in Zeytinköy feature intensive use of wood, influenced by the geography and climate of the area. The houses, along with the village’s street layout, have remained well-preserved and solid until today. The ornamentations of the houses are unique to the region and stand out with their meanings. Many of the motifs used are in the form of stylized plant branches and flowers, object-based and figurative decorations specific to the region.
After the archive review was conducted, the fieldwork was carried out. The identified samples were examined on site and notes were taken in observation forms. The descriptions of the structures were discussed in detail with these notes. Additionally, detailed photographs of the wooden ornaments of the structures were taken and included in the article. It was learned during the field study that the craftsmen who made the ornaments of these original buildings passed away. There are no more craftsmen doing these works in the region. Therefore, the restoration of these structures and their ornamentation should be carried out while preserving them, and efforts should be made to ensure their transmission to future generations.

References

  • Bahargülü, N. (2021). Geleneksel Bolvadin Evleri, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Bozkurt, N., Kalfazade, S. (2000), “İbrik”, TDV İslam Ansiklopedisi 21, İstanbul, 372-376.
  • Cömertler Aktuğ, E. (2016). Büyük Menderes Havzası Osmanlı Dönemi Geleneksel Konut Mimarisinde Ahşap Süsleme, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van
  • Cömertler Aktuğ, E. (2023). Yok Olmaya Yüz Tutmuş Geleneksel Mimari: İzmir-Kiraz-Yağlar Evleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 94-106.
  • Cömertler Aktuğ, E. ve Pektaş, K. (2017). 19.Yüzyıl Kalemişi ve Ahşap Süslemeli Bir Ev: Koçarlı Hidayet İlhan Evi, Sanat Tarihi Dergisi,26 (1), 45-67.
  • Cömertler Aktuğ, E. ve Pektaş, K. (2017b). Ahşap Süslemeli Bir Ev: Denizli Merkezefendi Hacı Hızır Salih Efendi Evi, Kalemişi Türk Sanatları Dergisi, 5 (9), 13-32.
  • Çağlıtütüncigil, E., (2013), Türk Süsleme Sanatında Nar: “Form, Köken ve İkonografik Anlamı”, Tübar-XXXIII, 61-92.
  • Çavuş, E. (2012). Kaybolan Değerlerimiz Sandıklı Evleri, Promeda Yayınları, Ankara.
  • Çokay, M. Ö. (2007), “Seccade ve Saf Seccadelerdeki Bazı Motiflerin İkonografik Değerlendirmeleri”, İstem, (İslâm, San’at, Tarih, Edebiyat ve Musikisi) Dergisi, 9, 187-208.
  • Demirci, D. (2011). Geleneksel Isparta Evleri, Isparta Valiliği Kültür Yayını, Isparta.
  • Davulcu, M. (2015). “Ormana Yöresi Geleneksel Konut Mimarisi ve Yapıcılık Geleneği”, Kalemişi Dergisi, 3/5, 47-96.
  • Dikmen, Ç. B. ve Toruk, F. (2024). “Akseki Ahşahap Mahallesi Geleneksel Konutların Kırsal Miras Kapsamında Korunmasına Yönelik Öneriler”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/1, 135-161
  • Dursun, N. (2012). Akseki İlvat Köyleri ve Çevresindeki Geleneksel Türk Evlerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 119-127.
  • Erbek, M. (2002), Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Kayaoğlu, İ.G. (1984), “Anadolu’da Yaşayan Bakır İbrik Biçimleri”, I. Ulusal El Sanatları Sempozyumu, İzmir, 263-266.
  • Kunduracı, Osman. (1995). Batı Toroslarda Bulunan Geleneksel Konutlar, (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Kunduracı, O. (1999). “Muğla-Yatağan Çevresindeki Ahşap Süslemeli Kapılar”, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel El Sanatlarının Sanatsal, Tarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 183-189.
  • Kunduracı, O. (2002). “Batı Toroslarda Bulunan Geç Dönem Türk Evlerinde Ahşap Süsleme” Türkler Ansiklopedisi, 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 265-272.
  • Kunduracı, O. (2006), Beyşehir ve Derebucak Çevresinin Eski Evlerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi, Beyşehir Meslek Yüksekokulu I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 11-13 Mayıs 2006, Beyşehir/Konya, 604-616.
  • Kunduracı, O. (2007a). Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları, Muğla Valiliği Kültür Yayını, Muğla.
  • Kunduracı, O. (2007b), Denizli-Serinhisar İlçesinin Eski Evleri, A. Özçelik, M. Y. Ertaş, Y. Kılıç, Y Avcı, S. İnan, S. Parlaz (Ed.), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu 6-7-8 Eylül 2006, Denizli, 246-254.
  • Kunduracı, O. (2017). “Muğla Yatağan Evlerindeki Dırbızan Örnekleri”, XII. Uluslararası Türk Sanatı Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri/11-15 Nisan 2017 (Ed. Osman Kunduracı-Ahmet Aytaç), Bakü-Azerbaycan, 17-22.
  • Kunduracı, O., Bahargülü, N., Özçelik, A. C. (2024), Kavaklıdere Bakırcılığı, Stratonikeia Çalışmaları 9, Ankara.
  • Küçükerman, Ö., (1988). Kendi Mekânı Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul.
  • Oyman, N. R., (2019), “Bazı Anadolu Kilim Motiflerinin Sembolik Çözümlenmesi”, Arış Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, 14, 4-22.
  • Özkan Kuş, N., Duran, R. (2002), Türk Süsleme Sanatında Nar, Eğitim Yayınevi, Konya.
  • Sayan, Y. (1997). Uşak Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri Yayınları, Ankara.
  • Sayan, Y. (2009). Sivrihisar Evleri, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir.
  • Yenişehirlioğlu, F., Müderrisoğlu, F., Alp, S. (1995). Mersin Evleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Yeğin, M., (2019). “Geleneksel Yalvaç Evlerinde Ahşap Konut Sistemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:12, Sayı:66, 575-587.
There are 30 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Art History
Journal Section RESEARCH
Authors

Nurcan Bahargülü 0000-0002-4218-5723

Early Pub Date July 14, 2025
Publication Date July 14, 2025
Submission Date January 3, 2025
Acceptance Date April 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 34 Issue: 1

Cite

APA Bahargülü, N. (2025). Zeytinköy Evlerinde Ahşap Süsleme. Sanat Tarihi Dergisi, 34(1), 297-239. https://doi.org/10.29135/std.1612537