Research Article
BibTex RIS Cite

Edirne Arkeoloji Ve Etnografya Müzesindeki Bir Grup Ayinsel Def: Mazharlar

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 153 - 205, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1612969

Abstract

Mazhar olarak adlandırılan büyük boyutlu ayinsel defler Osmanlı Devleti’nin kuruluş devresinden itibaren dini ve kültürel hayatta önemli roller üstlenmiştir. Daire, bendir, zilsiz daire, zilsiz def, mizher, mefhar, kanga zâkir defi ve Kādirî defi gibi farklı adlarla anılan bu çalgı, özellikle sesli zikir yapan tarikatların ayin ve merasimlerinde kullanılan ve dervişin dönüşüm serüveniyle özdeşleştirilen bir unsur olarak saygınlık kazanmıştır. Bu araştırma Edirne Arkeoloji ve Etnografya Müzesi bünyesindeki Türk İslam Eserleri Müzesi koleksiyonunda bulunan 17 mazharın yapısal, işlevsel, süsleme ve sembolik özelliklerini incelemek, tarihlendirmek ve buna bağlı olarak Osmanlı toplumunun dini ve kültürel hayatındaki izlerini sürmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonunda incelenen mazharlardan bazılarının Sa‘diyye, Rifâiyye ve Kādiriyye tarikatlarıyla doğrudan, Bektâşiyye tarikatıyla ise dolaylı bir bağlantıya sahip olduğu; bu tarikatların Edirne ve İstanbul’daki tekkeleri arasında cereyan eden kültürel geçirgenliğe işaret ettikleri tespit edilmiş ve bu geçirgenliğin 19. yüzyılın ilk çeyreğinden 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar uzanan bir süreçte, devrin siyasi, toplumsal ve dini olaylarının etkisiyle gerçekleşmiş olabileceği görüşüne varılmıştır.

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Thanks

Şahan Kırçan (Edirne Müzesi Müdür V. ), Ayşegül Bozkaya (Uzman), Zehra Pekpak (Uzman), Musa Öncel (Uzman), Bülent Kaçın ve Ayşegül Aksoy'a (Müzeci) teşekkür ederim

References

  • Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı. (K. Arısan, D. Arısan Günay, Haz.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Agayeva, S. (2007). Nevbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 33, 37-38) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Ahmed Bâdî Efendi (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne / 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. 1/1 (N. Adıgüzel, R. Gündoğdu, Haz.), İstanbul: Trakya Üniversitesi Yayınları.
  • Akarpınar, R. B. (2004). Sufi Kültüründe Sembollerin Yeri ve Önemi Hakkında Bir Deneme. Türkbilig, (7), 3-19.
  • Akçıl, N. Ç. (2009). Edirne Tekkeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdağ, C. (2016). Bendirin Yapısına Göre Ses Özellikleri ve El-Parmak Tekniğinin İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Haliç Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdemir, M. (2011). Bendir Çalgısının Profesyonel Performansına Yönelik Metodolojik Bir Yaklaşım, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi), Haliç Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdemir, M. (2017). Bendir Çalgısının Yapısal Özellikleri ve Standart Boyutlara Göre Kullanılan Anahtarlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (53), 995-1001.
  • Aksel, M. (2010). Türklerde Dini Resimler. (B. Ayvazoğlu, Haz.), İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Aksoy, B. (1999). Osmanlı Musiki Geleneğinde Kadın, Osmanlı Ansiklopedisi, (C. 10, 788-800), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Alkan, U. (2016). Edirneli Bir Musikişinas: Şeyh Kemalzade Ali Efendi. Y. Topaloğlu vd. (Ed.), Uluslararası Söz, Sanat, Sağlık Sempozyumu Bildirileri, 429-438. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
  • Aras, H. (2011). Dünya Dinlerinde Merkez Sembolizmi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Aslan, Y. (2021). Daire Simgesi ve Kutsal Bağlantıları Üzerine: Manevi Temelde Aşkın Bir Üretim. Sanat Tarihi Dergisi (30/2), 1191-1219.
  • Atasoy, N. (2005). Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Ateş, G. (2018). Kybele İkonografisinde Tympanon. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi (16/1), 291-318.
  • Azamat, N. (2001). Kâdiriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 131-136) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Bahtiyar, L. (2006). Sufi/Tasavvufi Arayışın Dışavurumu. (M. Temelli, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (1978). Bir Zamanlar İstanbul. (N.A. Banoğlu, Haz.), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eserler Dizisi.
  • Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Beydili, C. (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (E. Ercan, Çev.), Ankara: Yurt Kitap.
  • Bıyık, T. (2020). Birgivî Mehmed Efendi’nin et-Tarîkatü’l-Muhammediyye Adlı Eseri Özelinde Mûsiki Hakkındaki Görüşleri, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7/13), 32-60.
  • Birge, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi. (R. Çamuroğlu, Çev.), İstanbul: Ant Yayınları.
  • Bozkurt, N. (1994). Def, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 83-85) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Bozkurt, N. (2001). Kadem-i Şerif, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 57-58) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Brown, J. P. (1868). The Dervishes. London: Trubner and Co..
  • Bülbül, A. H. (2023). İnanç, İslam ve Sanat, Erdem (85), 59-90.
  • Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (2006). Mürüvvet, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 32, 61-63) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Çakır, A. (2015). Kadiriye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 159-220. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Çam, N. (1993). Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman) (1), Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, 207-230, Konya: Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
  • Çelik, A. (2019). Sayı Sembolizmi Bağlamında Garîb-Name, Gazi Türkiyat Dergisi (24), 67-92.
  • Çetin, E. (2022). Osmanlı Bayraklarında Ay ve Yıldız, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi (83), 79-105.
  • Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı.
  • Demirtaş, Y. (2008). XIX. Yüzyıl Sosyal Hayatında Dini Mûsikî, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (23/2), 361-375.
  • Elmaz, M. (1997). Bir Dini Cemaat Lideri Olarak Mehmed Zahid Kotku’da Sosyolojik Yaklaşımlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
  • Emin, M. (2019). Muhakkak Hattının Doğuşu ve Gelişmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Ün../Lisansüstü Eğitim Enst., İstanbul.
  • Eralp, T. N. (1999). Osmanlı’da Mehter, Osmanlı Ansiklopedisi (C. 10, 741-750) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Erdaş, S. Ş. (2022). Müzik Kaynaklarımıza Dair Tersten Bir Okuma; Nevbe Tertibinin Farklı Coğrafya ve Kayıtlarda Gözlemlenmesi, OJOMUS, (7/2), 284-303.
  • Erdoğan, Y. (2019). Türk Halk Müziği Ritmik Yapılarının Bendir ile İcrasında Dizüstü Çalım Tekniği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Haliç Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
  • Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi I-II İstanbul: Eser Kültür Yayınları.
  • Ergun, S. N. (2017). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. (A. A. Soysal Doğan, Haz.), Ankara: Çolpan Kitap.
  • Erim, G. ve Öztürk, T. (2021). Anadolu Topraklarında Daire Formu ve Türk Sanatına Yansımaları, Teke Dergisi, (10/4), 1618-1635.
  • Erol, E.C. (2021). Türk Sanatında Tarikat Eşyaları: Ritüeller Bağlamında Sembolik Okuma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Onsekiz Mart Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale.
  • Esenboğa, Y. (2024). Geçmişten Günümüze Türk Din Mûsikîsi’nde İcra Edilen Vurmalı Çalgılar, Journal of Music and Folklore Studies, (1/2), 190-204.
  • Evliya Çelebi (2008a). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. 1/2, (S.A. Kahraman, Y. Dağlı, Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2008b). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit. 2./1. (Y. Dağlı, S.A. Kahraman, Haz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Eyice, S. (1991). Ayyıldız, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 4, 297-298) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Fığlalı, E. R. (1989). Ali, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 2, 371-374) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Gazimihal, M.R. (1975). Türk Vurmalı Çalgıları: Türk Depki Çalgıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
  • Gök, N. ve Kutlu, M. (2005). Hilal ve Ay-Yıldız Motifi Sembol ve İdeolojik Kullanım, Doğu Batı Düşünce Dergisi, (31), 267-287.
  • Gölpınarlı, A. (1950). İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası.
  • Gölpınarlı, A. (2015). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
  • Gümüş, İ. S. (1999). Türk Kültüründe Görülen Daire Formlarının Sembol Bilimi Alanında İncelenmesi, International Social Sciences Studies Journal, (97), 1435-1440.
  • Işın, E. ve Özpalabıyıklar, S. (1999). Hoş Gör Ya Hu/Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller, Nesneler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • İnançer, Ö. T. (2014). Osmanlı Tarihinde Sûfîlik Âyin ve Erkânları, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. (A.Y. Ocak, Haz.), 125-187, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • İnançer, Ö.T. (2015). İstanbul’da Tarikat Ayin ve Zikirleri, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. (C. Yılmaz, Ed.), C. 5, 316-340. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Kandemir, M. Y. (1994). Ebû Türâb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 10, 243) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Karaoğlu, K. (2024a). Güzel Sanatlar Liseleri Vurmalı Çalgılar Eğitimi Programına Yönelik Bendir Çalgısı Öğretim Modeli Önerisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
  • Karaoğlu, K. (2024b). Organoloji Bağlamında Bendir, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (15), 1379-1396.
  • Kılıçkaya, M. (2007). İstanbul Deniz Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Sancakları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Kocu, R.E. (1966). Def. İstanbul Ansiklopedisi (C. 8, 4330-4332) İstanbul: Koçu Yayınları.
  • Kurt, H. (2004). Sa’diliğin Anadolu’ya Gelişi ve Bazı Sa’di Tekkeleri, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13), 85-125.
  • Maden, F. (2018). Meclis-i Meşayıh Kararlarında Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri. O. Kurtoğlu ve A. Çamkara Erginer (Ed.), IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı I, 151-204, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Mazlum, H. (2011). Türk Müziği Enstrümanlarının Tınısal Özelliklerinin İncelenmesi ve Bu Çerçevede Mikrofonlama Tekniği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Oral, M.U. (2011). Ön-Asya Topraklarında Dinler Tarihi ve Müzik, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Ögel. B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş VIII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Özcan, N. (1994). Def, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 85) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Özcan, N. (2004). Mersiye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 29, 219-221) Ankara: TDV Yayınları.
  • Özsaray, M. (2019). Osmanlı Belgelerinde Kullanılan Tarih Türleri, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, (1), 28-41.
  • Pakalın, M. Z. (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Pakalın, M. Z. (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Peremeci, O. N. (1939). Edirne Tarihi. İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
  • Rado, Ş. (1987). Çengi, Köçek, Tef ve Zil, Aletler ve Adetler. (Ş. Rado, Haz.), 23-25. İstanbul: Akbank Yayınları.
  • Redmond, L. (1997). When The Drummers Were Women Spiritual History of Rhythm. New York: Three Rivers Press.
  • Roller, L.E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü. (B. Avunç, Çev.), İstanbul: Homer Kitabevi.
  • Sarıkaya, M.S. (1998). Bektaşi-Alevilerde Bir Dua: Nâdı Ali, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 17-31.
  • Schimmel, A. (2000). Sayıların Gizemi. (M. Küpüşoğlu, Çev.), İstanbul: Kabalcı.
  • Soysal, M.E. (2010). Tarihsel Süreçte Bayrak ve Sancaklarımız, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (42), 209-239.
  • Şapolyo, E.B. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • Şentürk, M. (2019). 19. Yüzyılda Edirne’de Tasavvufi Hayat (Aşçı Dede’nin Hatıraları Işığında), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
  • Şimşek, S. (2008). Osmanlı’nın İkinci Başkenti Edirne’de Tasavvuf Kültürü. İstanbul: Buhara Yayınları.
  • Şişman, B ve Şahin, M. (2019). Alevi-Bektaşi Kültürünün Türk Halk İnanışları ve Uygulamalarına Yansıması, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (92), 43-65.
  • Tahralı, M. (2015). Rifaiyye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 285-334. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Tanman, M.B. (1994a). Kademi Şerif Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 4, 327-328) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Tanman, M.B. (1994b). Kara Baba Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 4, 437-438) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Tanman, M.B. (2001). Kādirîhâne Tekkesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 129-131) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Tuna, T. (2013). Kosova-Makedonya-Arnavutluk-Karadağ Balkanlardaki Miras Tekkeler. İstanbul: H Yayınları.
  • Türer, O. (1998). Hû, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 18, 260-261) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Türer, O. (20114). Osmanlı Anadolu’sunda Tarikatların Genel Dağılımı, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), 255-300, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Uludağ, S. (1999). İslam Açısından Mûsıkî ve Sema. İstanbul: Marifet Yayınları.
  • Uludağ, S. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
  • URL 1, Kotku, M. Z. Tasavvuf ve Ahlak 1. https://kotku.org/kutuphane/tasavvufi-ahlak/1 Erişim Tarihi: 19.08.2024.
  • URL, 2, http://mustafaresmiahi.net/mustafaahi/tekkeler/tahtaminare.html Erişim Tarihi: 20.08.2024.
  • Uslu, R. (1994). Devse, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 253-254) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Uslu, R. (2023). Müzik Terapiden Çalgılara Türkçe Aca’ibü’l Mahlükat’larda Müzik, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 173-204.
  • Uymaz, T. (2018). Sûfî Tabâkât Kitaplarından “Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr, Şerh-i Esmâr-ı Esrâr” da İsmi Geçen Mûsikîşinâslar, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (5), 328-356.
  • Uysal, A.O. ve Erol, E.C. (2021). Bir Grup Tarikat Sancağında Sanat ve Sembolizm, TroyAcademi, (6/2), 562-586.
  • Uzunçarşılı, İ.H. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı, Belleten, (41/161), 79-114.
  • Yahyâ Âgâh b. Salih el-İstanbulî (2005). Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm/ Mecmu’âtü’z-Zarâ’if Sandukatu’l-Ma’ârif. (M. S. Tayşi, Çev., Ü. Aytekin, Sad., Y. Özbek, Ed.), İstanbul: Ocak Yayıncılık.
  • Yörükan, Y.Z. (1930). Tahtacılar: Tahtacılarda Dini ve Sırri Hayat, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, (15), 66-80.
  • Yücer, H.M. (2015). Sa’diyye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 223-281. İstanbul: İsam Yayınları.

A Group of Ritual Tambourines in the Edirne Archeology and Ethnography Museum: Mazhars

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 153 - 205, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1612969

Abstract

Large-sized ritual tambourines, called mazhar, have played important roles in religious and cultural life since the founding of the Ottoman Empire. This instrument, which is known by different names, has gained respect due to the fact that it is an element used in the rites and ceremonies of the sects that perform vocal dhikr and is identified with the transformation adventure of the dervish. This research was carried out with the aim of examining and dating the structural, functional, ornamental and symbolic features of 17 mazhars which are in the collection of the Turkish Islamic Arts Museum affiliated with the Edirne Archeology and Ethnography Museum. In this study; the invention of the tambourine and its place as a ritual instrument in different cultures were summarized. Then the works were examined and dated in terms of their structural, functional, ornamental and symbolic features.
In the examined mazhars, it was determined that the leather was fixed to the hoop with two different techniques: rope and nails. And there are three types; those with beam strings, those with zingirdek and those with empty hoops. In this context, it was noted that the mazhar, which we can consider as an instrument that is structurally and functionally tolerant to different applications, is conservative, especially in its circular form and without a cymbal. It is understood that the structural features of the instrument, especially the diameter of the hoop, affect its tone and playing techniques.
Calligraphy stands out as the most prominent element used in the decoration of the mazhars. Inscriptions of different qualities were identified on or inside 13 works. The writings on the inside are ordinary by style but some of them influenced the course of our research as documentary writings. Especially, the clear dates stated in the two works have been the most important basis for placing the subject on a certain historical basis. The calligraphies on the front sides are specially written style and have an artistic and esthetic appearance. This fact suggests that these instruments, which are usually hung on the walls, albeit indirectly are a part of the lodge decoration. The writings on the front, written in a muhakkak style, helped to date some works that do not contain a date, such as the crescent-star symbol consisting of a crescent and a five-pointed star drawn on a work, to the 19th century.
We also discovered that there is a connection between the instrument and dervish’s journey to become the Perfect Human and reaching God. Likewise, we have seen that the mazhar is associated with Sufi concepts such as union, and we believe that this connection, strengthened by the wedding metaphor, is related to the announcement of the wedding, which is one of the first and most important duties of the instrument in Islamic life.
As a result, it was determined that some of the works had a direct connection with the Sa‘diyye, Rifâiyye and Kādiriyye sects, and an indirect connection with the Bektâşiyye; that these sects indicate a cultural permeability between their lodges and that this permeability may have occurred in a period from the first quarter of the 19th century to the first quarter of the 20th century, under the influence of the political, social and religious events of the period. This research offers the opportunity to take a religious, social, cultural and artistic cross-section of one of the most active periods of Ottoman history through the mazhar instrument, a religious symbol seen and heard in Ottoman society.

References

  • Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı. (K. Arısan, D. Arısan Günay, Haz.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Agayeva, S. (2007). Nevbe. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 33, 37-38) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Ahmed Bâdî Efendi (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne / 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. 1/1 (N. Adıgüzel, R. Gündoğdu, Haz.), İstanbul: Trakya Üniversitesi Yayınları.
  • Akarpınar, R. B. (2004). Sufi Kültüründe Sembollerin Yeri ve Önemi Hakkında Bir Deneme. Türkbilig, (7), 3-19.
  • Akçıl, N. Ç. (2009). Edirne Tekkeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdağ, C. (2016). Bendirin Yapısına Göre Ses Özellikleri ve El-Parmak Tekniğinin İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Haliç Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdemir, M. (2011). Bendir Çalgısının Profesyonel Performansına Yönelik Metodolojik Bir Yaklaşım, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi), Haliç Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Akdemir, M. (2017). Bendir Çalgısının Yapısal Özellikleri ve Standart Boyutlara Göre Kullanılan Anahtarlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (53), 995-1001.
  • Aksel, M. (2010). Türklerde Dini Resimler. (B. Ayvazoğlu, Haz.), İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Aksoy, B. (1999). Osmanlı Musiki Geleneğinde Kadın, Osmanlı Ansiklopedisi, (C. 10, 788-800), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Alkan, U. (2016). Edirneli Bir Musikişinas: Şeyh Kemalzade Ali Efendi. Y. Topaloğlu vd. (Ed.), Uluslararası Söz, Sanat, Sağlık Sempozyumu Bildirileri, 429-438. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
  • Aras, H. (2011). Dünya Dinlerinde Merkez Sembolizmi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Aslan, Y. (2021). Daire Simgesi ve Kutsal Bağlantıları Üzerine: Manevi Temelde Aşkın Bir Üretim. Sanat Tarihi Dergisi (30/2), 1191-1219.
  • Atasoy, N. (2005). Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Ateş, G. (2018). Kybele İkonografisinde Tympanon. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi (16/1), 291-318.
  • Azamat, N. (2001). Kâdiriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 131-136) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Bahtiyar, L. (2006). Sufi/Tasavvufi Arayışın Dışavurumu. (M. Temelli, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (1978). Bir Zamanlar İstanbul. (N.A. Banoğlu, Haz.), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eserler Dizisi.
  • Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Beydili, C. (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (E. Ercan, Çev.), Ankara: Yurt Kitap.
  • Bıyık, T. (2020). Birgivî Mehmed Efendi’nin et-Tarîkatü’l-Muhammediyye Adlı Eseri Özelinde Mûsiki Hakkındaki Görüşleri, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7/13), 32-60.
  • Birge, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi. (R. Çamuroğlu, Çev.), İstanbul: Ant Yayınları.
  • Bozkurt, N. (1994). Def, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 83-85) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Bozkurt, N. (2001). Kadem-i Şerif, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 57-58) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Brown, J. P. (1868). The Dervishes. London: Trubner and Co..
  • Bülbül, A. H. (2023). İnanç, İslam ve Sanat, Erdem (85), 59-90.
  • Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları.
  • Çağrıcı, M. (2006). Mürüvvet, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 32, 61-63) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Çakır, A. (2015). Kadiriye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 159-220. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Çam, N. (1993). Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman) (1), Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, 207-230, Konya: Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
  • Çelik, A. (2019). Sayı Sembolizmi Bağlamında Garîb-Name, Gazi Türkiyat Dergisi (24), 67-92.
  • Çetin, E. (2022). Osmanlı Bayraklarında Ay ve Yıldız, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi (83), 79-105.
  • Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı.
  • Demirtaş, Y. (2008). XIX. Yüzyıl Sosyal Hayatında Dini Mûsikî, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (23/2), 361-375.
  • Elmaz, M. (1997). Bir Dini Cemaat Lideri Olarak Mehmed Zahid Kotku’da Sosyolojik Yaklaşımlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
  • Emin, M. (2019). Muhakkak Hattının Doğuşu ve Gelişmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Ün../Lisansüstü Eğitim Enst., İstanbul.
  • Eralp, T. N. (1999). Osmanlı’da Mehter, Osmanlı Ansiklopedisi (C. 10, 741-750) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Erdaş, S. Ş. (2022). Müzik Kaynaklarımıza Dair Tersten Bir Okuma; Nevbe Tertibinin Farklı Coğrafya ve Kayıtlarda Gözlemlenmesi, OJOMUS, (7/2), 284-303.
  • Erdoğan, Y. (2019). Türk Halk Müziği Ritmik Yapılarının Bendir ile İcrasında Dizüstü Çalım Tekniği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Haliç Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
  • Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi I-II İstanbul: Eser Kültür Yayınları.
  • Ergun, S. N. (2017). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. (A. A. Soysal Doğan, Haz.), Ankara: Çolpan Kitap.
  • Erim, G. ve Öztürk, T. (2021). Anadolu Topraklarında Daire Formu ve Türk Sanatına Yansımaları, Teke Dergisi, (10/4), 1618-1635.
  • Erol, E.C. (2021). Türk Sanatında Tarikat Eşyaları: Ritüeller Bağlamında Sembolik Okuma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Onsekiz Mart Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü Çanakkale.
  • Esenboğa, Y. (2024). Geçmişten Günümüze Türk Din Mûsikîsi’nde İcra Edilen Vurmalı Çalgılar, Journal of Music and Folklore Studies, (1/2), 190-204.
  • Evliya Çelebi (2008a). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. 1/2, (S.A. Kahraman, Y. Dağlı, Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2008b). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit. 2./1. (Y. Dağlı, S.A. Kahraman, Haz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Eyice, S. (1991). Ayyıldız, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 4, 297-298) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Fığlalı, E. R. (1989). Ali, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 2, 371-374) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Gazimihal, M.R. (1975). Türk Vurmalı Çalgıları: Türk Depki Çalgıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
  • Gök, N. ve Kutlu, M. (2005). Hilal ve Ay-Yıldız Motifi Sembol ve İdeolojik Kullanım, Doğu Batı Düşünce Dergisi, (31), 267-287.
  • Gölpınarlı, A. (1950). İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası.
  • Gölpınarlı, A. (2015). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
  • Gümüş, İ. S. (1999). Türk Kültüründe Görülen Daire Formlarının Sembol Bilimi Alanında İncelenmesi, International Social Sciences Studies Journal, (97), 1435-1440.
  • Işın, E. ve Özpalabıyıklar, S. (1999). Hoş Gör Ya Hu/Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller, Nesneler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • İnançer, Ö. T. (2014). Osmanlı Tarihinde Sûfîlik Âyin ve Erkânları, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. (A.Y. Ocak, Haz.), 125-187, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • İnançer, Ö.T. (2015). İstanbul’da Tarikat Ayin ve Zikirleri, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. (C. Yılmaz, Ed.), C. 5, 316-340. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Kandemir, M. Y. (1994). Ebû Türâb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 10, 243) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Karaoğlu, K. (2024a). Güzel Sanatlar Liseleri Vurmalı Çalgılar Eğitimi Programına Yönelik Bendir Çalgısı Öğretim Modeli Önerisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
  • Karaoğlu, K. (2024b). Organoloji Bağlamında Bendir, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (15), 1379-1396.
  • Kılıçkaya, M. (2007). İstanbul Deniz Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Sancakları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Kocu, R.E. (1966). Def. İstanbul Ansiklopedisi (C. 8, 4330-4332) İstanbul: Koçu Yayınları.
  • Kurt, H. (2004). Sa’diliğin Anadolu’ya Gelişi ve Bazı Sa’di Tekkeleri, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13), 85-125.
  • Maden, F. (2018). Meclis-i Meşayıh Kararlarında Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri. O. Kurtoğlu ve A. Çamkara Erginer (Ed.), IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı I, 151-204, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Mazlum, H. (2011). Türk Müziği Enstrümanlarının Tınısal Özelliklerinin İncelenmesi ve Bu Çerçevede Mikrofonlama Tekniği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Oral, M.U. (2011). Ön-Asya Topraklarında Dinler Tarihi ve Müzik, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Ögel. B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş VIII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Özcan, N. (1994). Def, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 85) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Özcan, N. (2004). Mersiye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 29, 219-221) Ankara: TDV Yayınları.
  • Özsaray, M. (2019). Osmanlı Belgelerinde Kullanılan Tarih Türleri, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, (1), 28-41.
  • Pakalın, M. Z. (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Pakalın, M. Z. (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Peremeci, O. N. (1939). Edirne Tarihi. İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
  • Rado, Ş. (1987). Çengi, Köçek, Tef ve Zil, Aletler ve Adetler. (Ş. Rado, Haz.), 23-25. İstanbul: Akbank Yayınları.
  • Redmond, L. (1997). When The Drummers Were Women Spiritual History of Rhythm. New York: Three Rivers Press.
  • Roller, L.E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü. (B. Avunç, Çev.), İstanbul: Homer Kitabevi.
  • Sarıkaya, M.S. (1998). Bektaşi-Alevilerde Bir Dua: Nâdı Ali, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 17-31.
  • Schimmel, A. (2000). Sayıların Gizemi. (M. Küpüşoğlu, Çev.), İstanbul: Kabalcı.
  • Soysal, M.E. (2010). Tarihsel Süreçte Bayrak ve Sancaklarımız, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (42), 209-239.
  • Şapolyo, E.B. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • Şentürk, M. (2019). 19. Yüzyılda Edirne’de Tasavvufi Hayat (Aşçı Dede’nin Hatıraları Işığında), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
  • Şimşek, S. (2008). Osmanlı’nın İkinci Başkenti Edirne’de Tasavvuf Kültürü. İstanbul: Buhara Yayınları.
  • Şişman, B ve Şahin, M. (2019). Alevi-Bektaşi Kültürünün Türk Halk İnanışları ve Uygulamalarına Yansıması, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (92), 43-65.
  • Tahralı, M. (2015). Rifaiyye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 285-334. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Tanman, M.B. (1994a). Kademi Şerif Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 4, 327-328) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Tanman, M.B. (1994b). Kara Baba Tekkesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 4, 437-438) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Tanman, M.B. (2001). Kādirîhâne Tekkesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 24, 129-131) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Tuna, T. (2013). Kosova-Makedonya-Arnavutluk-Karadağ Balkanlardaki Miras Tekkeler. İstanbul: H Yayınları.
  • Türer, O. (1998). Hû, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 18, 260-261) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Türer, O. (20114). Osmanlı Anadolu’sunda Tarikatların Genel Dağılımı, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, (Haz. Ahmet Yaşar Ocak), 255-300, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Uludağ, S. (1999). İslam Açısından Mûsıkî ve Sema. İstanbul: Marifet Yayınları.
  • Uludağ, S. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
  • URL 1, Kotku, M. Z. Tasavvuf ve Ahlak 1. https://kotku.org/kutuphane/tasavvufi-ahlak/1 Erişim Tarihi: 19.08.2024.
  • URL, 2, http://mustafaresmiahi.net/mustafaahi/tekkeler/tahtaminare.html Erişim Tarihi: 20.08.2024.
  • Uslu, R. (1994). Devse, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 9, 253-254) İstanbul: TDV Yayınları.
  • Uslu, R. (2023). Müzik Terapiden Çalgılara Türkçe Aca’ibü’l Mahlükat’larda Müzik, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 173-204.
  • Uymaz, T. (2018). Sûfî Tabâkât Kitaplarından “Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr, Şerh-i Esmâr-ı Esrâr” da İsmi Geçen Mûsikîşinâslar, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, (5), 328-356.
  • Uysal, A.O. ve Erol, E.C. (2021). Bir Grup Tarikat Sancağında Sanat ve Sembolizm, TroyAcademi, (6/2), 562-586.
  • Uzunçarşılı, İ.H. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı, Belleten, (41/161), 79-114.
  • Yahyâ Âgâh b. Salih el-İstanbulî (2005). Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm/ Mecmu’âtü’z-Zarâ’if Sandukatu’l-Ma’ârif. (M. S. Tayşi, Çev., Ü. Aytekin, Sad., Y. Özbek, Ed.), İstanbul: Ocak Yayıncılık.
  • Yörükan, Y.Z. (1930). Tahtacılar: Tahtacılarda Dini ve Sırri Hayat, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, (15), 66-80.
  • Yücer, H.M. (2015). Sa’diyye, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. (S. Ceyhan, Ed.), 223-281. İstanbul: İsam Yayınları.
There are 102 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Islamic Arts
Journal Section RESEARCH
Authors

Bahriye Güray Gülyüz 0000-0003-1116-6527

Early Pub Date July 14, 2025
Publication Date July 14, 2025
Submission Date January 3, 2025
Acceptance Date April 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 34 Issue: 1

Cite

APA Güray Gülyüz, B. (2025). Edirne Arkeoloji Ve Etnografya Müzesindeki Bir Grup Ayinsel Def: Mazharlar. Sanat Tarihi Dergisi, 34(1), 153-205. https://doi.org/10.29135/std.1612969