Research Article
BibTex RIS Cite

Erzurum Arkeoloji Müzesi’nden Kaçar Dönemine Ait Figürlü, Madenî Bir İçki Kabı

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 263 - 289, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1614246

Abstract

Türk sanatında MÖ 4000-1000 dolaylarında görülen madeni eserlere, İslam sanatında 7. yüzyılda rastlanılmaktadır. İslam madenleri, klasik devrini 11. yüzyılda İran ekolüyle yaşamaya başlamıştır. Bu dönem aynı zamanda Selçukluların İran’a geldikleri dönemdir. Selçuklular, maden sanatına yeni teknik ve formlar katmış, geniş kompozisyon dağarcığında eserler vermişlerdir. Bu gelişmişlik düzeyi Irak, Mısır, Suriye, Anadolu gibi farklı bölgelere tesir etmiş, İran’da ise Timurlular, Safeviler ve Türk hanedanı Kaçarların maden sanatıyla Selçuklu geleneği devam ettirilmiştir. Bu örneklerden biri de Erzurum Arkeoloji Müzesi deposunda muhafaza edilen figürlü madeni kâsedir. Üzerinde dönem bilgisi bulunmayan eser, bezeme anlayışı ve teknik detaylarıyla Kaçar maden ekolüne aittir. İran madenlerinde Selçuklu ile başlayan; av, avcı, hayvan mücadele sahneleri, ejderler, rûmi merkezli bitkisel motifler gibi öğeler söz konusu eserde görülmektedir. Ancak tarihlemede bu kıstaslar yeterli değildir. 19. yüzyıl İran kültür ve sanat hayatı, Avrupa ile kurulan ikili ilişkilerden etkilenmiş, maden sanatı da bu etkilere açık kalmıştır. Figürlerde Avrupa tarzı kıyafetler, biçimler, İslam sanatında görülmeyen fantastik insan figürleri, hayali yaratıklar, Avrupa grotesk tarzını yansıtan tasvirler yaygınlaşmıştır. Konumuzu oluşturan kâse de bu etkilere sahiptir. Ayrıca 18. yüzyılın ortalarından itibaren terk edilmeye başlanan ve İran madenlerinin ortak özelliği olan tarama stili de eserin dönemini belirlemede yardımcı olmuştur. Bu durumu daha belirgin kılma amacıyla çalışma yönteminde; Kaçar maden sanatı, eserin tanıtımı, üslup ve dönemin tartışıldığı değerlendirme bölümünden oluşan başlıklar belirlenmiştir. Maden sanatı örnekleri, malzemenin yeniden kullanılabilir olmasıyla günümüze görece az sayıda ulaşan eserlerdir. Bunlar arasında Kaçar maden sanatı üslup detayları yeterince anlaşılamamış bir ekoldür. Bu açıdan çalışmada, günümüze az sayıda ulaşmış figürlü Kaçar madenlerinden birini ve bunun özelinde eklektik bir anlayışa sahip bu üslubu bilim dünyasına tanıtmak amaçlanmıştır.

References

  • Aktan, H. (2003), Maden. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, s.306-310.
  • Allen, J. W. (1982), Islamic Metalwork. The Nuhad Es-Said Collection. London: London Sothebys Publications.
  • And, M. (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
  • Atıl, E. Chase, W. T & Jett, P. (1985), Islamic Metalwork In the Freer Gallery of Art. Washington: Smithsonian Institution.
  • Attarzadeh, A. (2020), A Comparative Observation to Iran's Metalwork from 16th Century to 20th Century, Journal of Archaeological Studies, 167-192.
  • Avşar, L. & Ayaydın, S. (2022). Safevi Dönemi (Kubachı) İran Seramikleri. Palmet Dergisi, 2, 71-83.
  • Baş, G. & Bekmez, A. (2022), Kopenhag David Koleksiyonu’ndan Bir Şamdanın Orta Çağ Av Kültürüne İlişkin Bezeme Programı Üzerine Düşünceler, Art-Sanat Dergisi, 18, 59-86.
  • Batur, M. & Başdoğan, A. (2022), Resim Sanatında Grotesk İmgelerin Kullanımı Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 7/14, 38-50.
  • Bilici, K. (1983). Anadolu Taş Tezyinatında Hayvan Üslubu (Erken Devir Örnekleri Üzerine Bir Deneme), Sanat Tarihi Dergisi, 2/2, 1983, 19-27.
  • BnF Bibliotheque Nationale de France, Hz. Süleyman’ın Divanı, Safevi Dönemi Minyatürü, 1595, Kazvin, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84271768/f254.item.r=suppl%C3%A9ment+persan+13 [Erişim Tarihi: 11.04.2025].
  • Canby, S. R., Bayazıt, D., Rugiadi, Peacock, M. A. C. S. (2022), Saray ve Kozmos – Selçukluların Muhteşem Çağı, (Erdem Gökyaran, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
  • Çevrimli, N. & Burkan, G. (2007), Tokat Mevlevihane Vakıf Müzesindeki Bir Şamdan. Vakıflar Dergisi, XXX, 466-484.
  • Çınar, S. (2014), Erzurum Arkeoloji Müzesi Deposunda Bulunan Kaçar Dönemine Ait Bir Grup İbrik, Art-Sanat Dergisi, 2, 163-182.
  • Çoruhlu, Y. (2014). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
  • Dorotheum, The Master of the Fertility of the Egg, 17th Century. https://www.dorotheum.com/en/l/1095202/ [Erişim Tarihi: 25.10.2024].
  • Duran, A. & Arslan, M. (2024). Türk Sanatında Dönüşüm Alegorisi: Ani’den Yer Ejderi ve Balık Figürlü Kemik Eser, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 111, 303-322.
  • Duran, A. & Komesli, N. S. (2025). Erzurum Arkeoloji Müzesi’nden Büyük Selçuklu Etkisinde Madeni Bir Kâse. Turcology Research. 82, 103-121.
  • Erginsoy, Ü. (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Ettinghausen, R. (1970), The Flowering of Seljuq Art. Metropolitan Museum Journal, 3, 113-131.
  • Göktaş Kaya, L. (2009). Timurluların İslam Maden Sanatına Katkıları, Bilig, 48, 53-74.
  • Gugunava, I. (2016). 18-19 th Centuries Iranian Metalwork from the Georgian National Museum, International Conference On Oriental Studies, Persian Literature And History, 2016, [Online]. Available: https://sid.ir/paper/910873/en
  • Hassanein, I. (2015), Memlûklu Maden Sanatında Selçuklu Etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Hatampour Ghiasi, Z. (2020), European Architectural Effects in Qajar Architecture (19th Century in Iran), Universitat Autònoma de Barcelona.
  • Ivanov, A. (2003), Applied Arts: Metalwork, Ceramics and Sculpture. History of Civilizations of Central Asia, Vol. V, Paris: Unesco Publishing, 621-651.
  • Karadeniz, Y. (2004), Kaçar Hanedanı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
  • Koca, S. (2017), Eski Orta Asya'da Tabiat, İklim ve İnsan Unsuru. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, 1-18.
  • Komesli, N. S. (2021). Colombia Üniversitesi’nde Yer Alan Kısas’ı Enbiya Yazmasının Kur’an Kaynaklı Sahnelerinin İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 66, 96-120.
  • Kurtuluş, R. (2001), Kaçarlar. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 53-54.
  • Lar, A. S. M. & Moradi, A. (2017), Aesthetical Study of Patterns and Forms in the Metalworks during Seljuk Dynasty, Journal of History Culture and Art Research, V.6/N.3, 966-984.
  • Maraşlı, S. & Altın, Y. (2024), Aksaray Müzesi’nden Bir Başyapıt: Selçuklu Üslubunda Yapılmış Madeni Bir İbrik Üzerine Düşünceler. 26. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı, 325-352, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Melikian-Chirvani, A. S. (1974), Safavid Metalwork: A Study in Continuity. Iranian Studies, 7/3-4, 543-585.
  • Melikian-Chirvani, A. S. (1983), Qajar Metalwork: a Study in Cultural Trends. Qajar Iran:
  • Metropolitan Museum, Basin, 18th-19th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/443175 [Erişim Tarihi: 14.06.2024].
  • Metropolitan Museum, Engraved Bowl, 17th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/457019 [Erişim Tarihi: 25.10.2024].
  • Metropolitan Museum, Vase, 19th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/444611 [Erişim Tarihi: 04.06.2024].
  • Nejad, E. S. (2021), Study of Kashan Metalworking During Qajar Dynasty with a Religious Approach, International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, Vol. 8, No. 4, 454-468.
  • Ögel, B. (1984), İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Political, Social & Cultural Change, 311-319, (Bosworth, C. E. & Hillenbrand, C. Ed.), Edinburgh: Edinburgh University Press
  • Rosebery London, (2020). https://www.roseberys.co.uk/news/a-collectors-guide-to-qajar-ceramics [Erişim Tarihi: 05.06.2024].
  • Rostovzeff, M. I. (1929), The Animal Style in South Russia and China. Princeton: Princeton University.
  • Shiran, H. S. & Parvin, S. & Mastalizadeh, M. (2018), The themes of Metalworking in the Saljuqid Period vis-à-vis Khorasan and Mosul Schools. Art-Sanat, 9, 9-95.
  • Smith, R. M. (1880), Persian Art. London: Committee of Council on Education By Chapman and Hall Limited Piccadilly.
  • Sümer, F. (2001). Kaçarlar. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 51-53.
  • Victoria and Albert Museum, Bowl, 19th Century, https://collections.vam.ac.uk/item/O108837/bowl-unknown/ [Erişim Tarihi: 15.06.2024].
  • Yetkin, Ş. (1976), Anadolu Selçukluları Devrinde Bir Madeni Eser. Sanat Tarihi Yıllığı, 6, 207-214.

A Figurative Metal Drinking Bowl from the Qajar Period in the Erzurum Archaeology Museum

Year 2025, Volume: 34 Issue: 1, 263 - 289, 14.07.2025
https://doi.org/10.29135/std.1614246

Abstract

In Turkish culture and art, metal artifacts emerged around 4000-1000 BCE, in Islamic art, they first appeared in the 7th century. Islamic metalwork entered its classical period in the 11th century with the influence of the Iranian school. This period also marks the time when the Seljuk Turks arrived in Iran. The Seljuks introduced new techniques and forms to metal art and included a wide range of compositions in their works. This level of advancement influenced various regions, including Iraq, Egypt, Syria, and Anatolia. In Iran, the Seljuk tradition of metal art was continued through the Timurid, Safavid, and ultimately the Qajar dynasties, a Turkish dynasty. One example of this tradition is the figurative metal bowl currently preserved in the storage of the Erzurum Archaeology Museum. No information regarding its production date or place is available on the bowl. However, upon examination, it was seen that the piece belongs to the Qajar metalwork school due to its decoration style and technical details. The piece features elements commonly found in Iranian metal art that starts from the Great Seljuk period, such as hunting scenes, hunters, animal combat scenes, dragons, composite animal figures, stylized vegetal motifs with rumi patterns, medallions, and vegetal background fillings. However, these criteria alone are insufficient for precise dating. During the 19th century, when the Qajar Dynasty ruled Iran, Western-style changes began to emerge. In this century, bilateral relations established with Europe had a significant influence not only politically and militarily but also on cultural life and artistic works. Metal art remained open to Western influences in its technique and decorative styles. European-style clothing and postures reflected in the figures, fantastical human figures not seen in Islamic art, imaginary creatures, and depictions reflecting the European grotesque style became widespread. The metal bowl in question also contains elements of these influences. Additionally, to determine the artifact’s period, the technical details of Iranian metal art were examined. As well as being a common feature in Iranian metal art, the crosshatching style, first seen in the 14th century and gradually abandoned after the mid-18th century, has served as a key clue for dating the piece. To clarify this further, the methodology of the study consists of sections discussing the origins of Qajar metal art, the description of the artifact, stylistic analysis, and a review of the period. The study explores how Qajar metal art was shaped by the decorative traditions of the Seljuk period and the long-established Iranian heritage. It also examines the influence of European artistic styles, particularly the grotesque, and how the Qajars adapted this blend to their own artistic approach. Due to the reusability of metal, fewer examples of metal art have survived to the present day. Among these, the stylistic details of Qajar metal art remain insufficiently understood. Therefore, this study aims to introduce one of the few surviving figurative Qajar metal pieces to the academic world. Through this artifact, it also seeks to explore the stylistic features of Qajar metal art, characterized by its eclectic approach.

References

  • Aktan, H. (2003), Maden. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, s.306-310.
  • Allen, J. W. (1982), Islamic Metalwork. The Nuhad Es-Said Collection. London: London Sothebys Publications.
  • And, M. (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
  • Atıl, E. Chase, W. T & Jett, P. (1985), Islamic Metalwork In the Freer Gallery of Art. Washington: Smithsonian Institution.
  • Attarzadeh, A. (2020), A Comparative Observation to Iran's Metalwork from 16th Century to 20th Century, Journal of Archaeological Studies, 167-192.
  • Avşar, L. & Ayaydın, S. (2022). Safevi Dönemi (Kubachı) İran Seramikleri. Palmet Dergisi, 2, 71-83.
  • Baş, G. & Bekmez, A. (2022), Kopenhag David Koleksiyonu’ndan Bir Şamdanın Orta Çağ Av Kültürüne İlişkin Bezeme Programı Üzerine Düşünceler, Art-Sanat Dergisi, 18, 59-86.
  • Batur, M. & Başdoğan, A. (2022), Resim Sanatında Grotesk İmgelerin Kullanımı Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 7/14, 38-50.
  • Bilici, K. (1983). Anadolu Taş Tezyinatında Hayvan Üslubu (Erken Devir Örnekleri Üzerine Bir Deneme), Sanat Tarihi Dergisi, 2/2, 1983, 19-27.
  • BnF Bibliotheque Nationale de France, Hz. Süleyman’ın Divanı, Safevi Dönemi Minyatürü, 1595, Kazvin, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84271768/f254.item.r=suppl%C3%A9ment+persan+13 [Erişim Tarihi: 11.04.2025].
  • Canby, S. R., Bayazıt, D., Rugiadi, Peacock, M. A. C. S. (2022), Saray ve Kozmos – Selçukluların Muhteşem Çağı, (Erdem Gökyaran, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
  • Çevrimli, N. & Burkan, G. (2007), Tokat Mevlevihane Vakıf Müzesindeki Bir Şamdan. Vakıflar Dergisi, XXX, 466-484.
  • Çınar, S. (2014), Erzurum Arkeoloji Müzesi Deposunda Bulunan Kaçar Dönemine Ait Bir Grup İbrik, Art-Sanat Dergisi, 2, 163-182.
  • Çoruhlu, Y. (2014). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
  • Dorotheum, The Master of the Fertility of the Egg, 17th Century. https://www.dorotheum.com/en/l/1095202/ [Erişim Tarihi: 25.10.2024].
  • Duran, A. & Arslan, M. (2024). Türk Sanatında Dönüşüm Alegorisi: Ani’den Yer Ejderi ve Balık Figürlü Kemik Eser, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 111, 303-322.
  • Duran, A. & Komesli, N. S. (2025). Erzurum Arkeoloji Müzesi’nden Büyük Selçuklu Etkisinde Madeni Bir Kâse. Turcology Research. 82, 103-121.
  • Erginsoy, Ü. (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Ettinghausen, R. (1970), The Flowering of Seljuq Art. Metropolitan Museum Journal, 3, 113-131.
  • Göktaş Kaya, L. (2009). Timurluların İslam Maden Sanatına Katkıları, Bilig, 48, 53-74.
  • Gugunava, I. (2016). 18-19 th Centuries Iranian Metalwork from the Georgian National Museum, International Conference On Oriental Studies, Persian Literature And History, 2016, [Online]. Available: https://sid.ir/paper/910873/en
  • Hassanein, I. (2015), Memlûklu Maden Sanatında Selçuklu Etkileri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Hatampour Ghiasi, Z. (2020), European Architectural Effects in Qajar Architecture (19th Century in Iran), Universitat Autònoma de Barcelona.
  • Ivanov, A. (2003), Applied Arts: Metalwork, Ceramics and Sculpture. History of Civilizations of Central Asia, Vol. V, Paris: Unesco Publishing, 621-651.
  • Karadeniz, Y. (2004), Kaçar Hanedanı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
  • Koca, S. (2017), Eski Orta Asya'da Tabiat, İklim ve İnsan Unsuru. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, 1-18.
  • Komesli, N. S. (2021). Colombia Üniversitesi’nde Yer Alan Kısas’ı Enbiya Yazmasının Kur’an Kaynaklı Sahnelerinin İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 66, 96-120.
  • Kurtuluş, R. (2001), Kaçarlar. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 53-54.
  • Lar, A. S. M. & Moradi, A. (2017), Aesthetical Study of Patterns and Forms in the Metalworks during Seljuk Dynasty, Journal of History Culture and Art Research, V.6/N.3, 966-984.
  • Maraşlı, S. & Altın, Y. (2024), Aksaray Müzesi’nden Bir Başyapıt: Selçuklu Üslubunda Yapılmış Madeni Bir İbrik Üzerine Düşünceler. 26. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı, 325-352, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Melikian-Chirvani, A. S. (1974), Safavid Metalwork: A Study in Continuity. Iranian Studies, 7/3-4, 543-585.
  • Melikian-Chirvani, A. S. (1983), Qajar Metalwork: a Study in Cultural Trends. Qajar Iran:
  • Metropolitan Museum, Basin, 18th-19th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/443175 [Erişim Tarihi: 14.06.2024].
  • Metropolitan Museum, Engraved Bowl, 17th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/457019 [Erişim Tarihi: 25.10.2024].
  • Metropolitan Museum, Vase, 19th Century, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/444611 [Erişim Tarihi: 04.06.2024].
  • Nejad, E. S. (2021), Study of Kashan Metalworking During Qajar Dynasty with a Religious Approach, International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, Vol. 8, No. 4, 454-468.
  • Ögel, B. (1984), İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Political, Social & Cultural Change, 311-319, (Bosworth, C. E. & Hillenbrand, C. Ed.), Edinburgh: Edinburgh University Press
  • Rosebery London, (2020). https://www.roseberys.co.uk/news/a-collectors-guide-to-qajar-ceramics [Erişim Tarihi: 05.06.2024].
  • Rostovzeff, M. I. (1929), The Animal Style in South Russia and China. Princeton: Princeton University.
  • Shiran, H. S. & Parvin, S. & Mastalizadeh, M. (2018), The themes of Metalworking in the Saljuqid Period vis-à-vis Khorasan and Mosul Schools. Art-Sanat, 9, 9-95.
  • Smith, R. M. (1880), Persian Art. London: Committee of Council on Education By Chapman and Hall Limited Piccadilly.
  • Sümer, F. (2001). Kaçarlar. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 51-53.
  • Victoria and Albert Museum, Bowl, 19th Century, https://collections.vam.ac.uk/item/O108837/bowl-unknown/ [Erişim Tarihi: 15.06.2024].
  • Yetkin, Ş. (1976), Anadolu Selçukluları Devrinde Bir Madeni Eser. Sanat Tarihi Yıllığı, 6, 207-214.
There are 45 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Art History
Journal Section RESEARCH
Authors

Nihat Sefa Komesli 0000-0002-8141-6168

Ayşe Duran 0000-0002-5604-4809

Early Pub Date July 14, 2025
Publication Date July 14, 2025
Submission Date January 6, 2025
Acceptance Date April 15, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 34 Issue: 1

Cite

APA Komesli, N. S., & Duran, A. (2025). Erzurum Arkeoloji Müzesi’nden Kaçar Dönemine Ait Figürlü, Madenî Bir İçki Kabı. Sanat Tarihi Dergisi, 34(1), 263-289. https://doi.org/10.29135/std.1614246