Research Article
Year 2025,
Issue: 18, 235 - 258, 30.06.2025
Abstract
Semâ, sûfînin Allah’a ulaşmasında bir yoldur. Şaman ayini ise şamanı kozmik âleme götüren aracı konumundadır. Şamanın ruhlarla kurduğu iletişimin bir nevi dışa yansımasıdır. Semâ, Allah’ın kulun kalbine yerleştirdiği mananın ortaya çıkmasıdır. Sûfî dinlediği bir nağmede, doğada olan bir seste kısacası her şeyde Allah’ı müşâhede ederek semâya ulaşabilir. Sûfî, semâ yaparken Allah’ı müşâhede eder ve semânın sonucunda mârifete ulaşır. Kalbi Allah korkusuyla titrer. İçerisinde bulunduğu bu hâl kendisini bir mertebe daha Allah’a yaklaştırır. Semâ, Allah’tan gelen bir hâldir. Semâ, sûfîyi manevi mertebelere taşıyacak araç görevindedir. Şamanın ise görevini tam olarak yerine getirebilmesi için ayin yapması gerekmektedir. Çünkü şaman, ayin yapmadan yardımcı ruhlarını çağıramaz ve esrimeye ulaşamaz. Bu çalışmada tasavvufta semâ ile Şamanizm’de ayin olgusu karşılaştırılmıştır. Sûfî ve şamanın metafizik âlem ile bağ kurma yöntemi olan sema ve ayin birbirine benzeyecek kadar şekilsel benzerliklere, birbirinden tamamen ayrılacak kadar da manevi farklılıklara sahiptir. Tasavvuf ve Şamanizm’deki derûnî ve metafizik yaşantının ortaya çıkartılması bu çalışmanın amaçları arasındadır.
References
- And, Metin. Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım, 2012.
- Arıkoğlu, Ekrem - Kuular, Klara. Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Tür k Dil Kurumu Yayınları, 2003.
- Atasever, Muhammet. “Yesevî’de Bel Bağlamak”. Asia Minor Studies 11/1 (19 Ocak 2023), 1-20.
- Babınger, Franz - Köprü lü, Fuad. Anadolu’da İslâmiyet. çev. Ragıp Hulusi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 1996.
- Bapaeva, JanylMyrza. Tuva Kamlarının Alkışları (İnceleme - Meti̇̇n - Aktarma). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
- Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötü ken Neşriyat, 2006.
- Bice, Hayati. Di̇̇vân-ı Hi̇̇kmet’te Tasavvufî Kavramlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü sü, Doktora Tezi, 2020.
- Drury, Nevill. Shamanand the Magician: Journeys Between the Worlds. London: Arkana, 1982.
- Drury, Nevill. Şamanizm. çev. Erkan Şimşek. İstanbul: Okyanus Yayıncılık, 1996.
- Eliade, Mircea. Le Chamanisme et lestechniquesarchaїques de l’extase. Paris: Payot, 1951.
- Eliade, Mircea. Şamanizm. çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi, 1.Baskı, 1999.
- Fuad, Köprü lüzade M. “Tür k - Moğol Şamanizminin Tasavvufî İslâm Tarikatları Üzerindeki Tesiri”. çev. Ferhat Tamir. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1996), 1-8.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. çev. Mehmed A. Müftü oğlu - A. Fikri Yavuz. 3 Cilt. İstanbul: İpek Yayıncılık, 1994.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Kimyâ-yı Saâdet. çev. A. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1990.
- Gölpınarlı, Abdülbâ ki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılâb ve Aka Kitabevleri, 1963.
- Gürsoy-Naskali, Emine vd. (ed.). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999.
- İbn Hallikan, Ebü’l-Abb as Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’zzaman [mimma Sebete Bi’n-Nakl Evi’s-Sema Ev Esbetehü’l-Ayan. Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
- Hoppal, Mihaly. Şamanlar ve Semboller Kaya Resmi ve Göstergebilim. çev. Fatih Sel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım, 2015.
- İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Tür k Tarih Kurumu, 3. Basım, 1986.
- Kaçmaz, Ömer. Tacû’l-Âri̇̇fi̇̇n Seyyi̇̇d Ebû’l-Vefâ’nın Tari̇̇hsel Yaşamı, Vefâîli̇̇k Hareketi̇̇ni̇̇n (tari̇̇katinin) Anadolu Selçuklu Devleti̇̇’ni̇̇n Yıkılışında ve Osmanlı Beyli̇̇ği̇̇’ni̇̇n Kuruluşundaki̇̇ Önemi̇̇ ve Ebû’l-Vefâ Menâkib-Nâmesi̇̇’ni̇̇n Edi̇̇syon-Kri̇̇ti̇̇k Metni̇̇. Eskisehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
- Kâs̜̜ garlı, Mahmud. Divanülûgati’t-Türk. çev. Serap Tuba Yurt eser - Seçkin Erdi. Ankara: Kabalcı Yayınevi, 1. Basım, 2005.
- Kâs̜̜garlı, Mahmud. Divan-ü Lugati’t-Türk Tıpkıbasımı. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1941.
- Kâşgarlı, Mahmud. Dîvânülugāti’t-Türk. 3 Cilt. İstanbul: Matb aa-i Âmire, 1333.
- Kaya, Ahmet. 1287 Tari̇̇hli̇̇ Matbu “Seyyi̇̇d Ahmed Er-Ri̇̇fâî Menâkibı” -Meti̇̇n ve İnceleme-. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
- Kazeruni, Hacı Hüsam İbrahim b. Muhammed. Ahmed Er-Rifai Menkıbeleri = Şifaü’l-Eskam Fi Sireti Gavsi’l-Enam. çev. Nurett in Bayburt lugil - Necdet Tosun. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
- Knysh, Alexander. Tasavvuf Tarihi. çev. İhsan Durdu. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2011.
- Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
- Kuşeyrî, Ebu’l Kasım Abdu’l Kerîm b. Havâzîn b. Abdi’l Melik b. Talhate’l. Er-Risâletü’l- Kuşeyriyye. Kahire: Dârü ’l-Kütüb i’l-Hadise, 1966.
- Kuşeyrî, Ebu’l Kaasım Abdu’l Kerîm b. Havâzîn b. Abdi’l Melik b. Talhate’l. Kuşeyrî Tasavvufun İlkeleri̇̇ (risâle). çev. Tahsin Yazıcı. 2 Cilt. İstanbul: Tercü man Gazetesi, 1978.
- Küçü k, Osman Nuri. Fîhi Mâ Fih Ekseninde: Mevlâna’nın Tasavvufi Görüşleri. Konya: Rumî Yayınları, 1. Basım, 2006.
- Mevlânâ Celâleddîn. Dîvân-ı Kebîr. çev. Abdülbâ ki Gölpınarlı. 7 Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1957.
- Okassova, Adiya. Ahmet Yesevi̇̇’ni̇̇n Hi̇̇kmetleri̇̇nde Tasavvuf Mertebeleri̇̇. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Öztür k, Ergün. Ahmed Er-Ri̇̇fâî ve Ri̇̇fâi̇̇yye Tari̇̇kati. Konya: Necmett in Erb akan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Doktora Tezi, 2021.
- Rifâî, Ken’ân. Ebü’l-Alemeyn Seyyid Ahmed er-Rifâî. İstanbul: Cem Yayınları, 2015.
- Taşağıl, Ahmet. “Tuva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/612-614. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Taşağıl, Ahmet. “Yakutlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/295-296. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- Tunç, Zekiye. Şamanizm Üzerine Bir Araştırma. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2007. Tümer, Günay. “Âyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/248-250. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Uludağ, Sü leyman. “Bidâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/132-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Yesevi, Ahmed. Divan-ı hikmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
- Yesevî, Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. ed. Mustafa Tatc ı. çev. Hayati Bice. thk. Halil Ulusoy. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2016.
- Yesevi, Ahmed. Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983.
- Yılmaz, H. Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 10. Basım, 2004.
- Yılmaz, H. Kâmil. “Aziz Mahmûd Hüdâyî’nin ‘Semâ Risâlesi’”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 273-284.
- Yörü kan, Yusuf Ziya. Müslümalıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. İstanbul: Ötü ken Neşriyat, 5. Basım, 2014.
- Yücekal Arpacı, Günnur. Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenleri: Din ve Millet Kavramları; Akay Kine’nin Bilgileri Işığında. İstanbul: Çatı Kitapları, 1. Basım, 2012.
- Yücekal Ermetin, Günnur. Mevlevîlikte Şamanizm İzleri: Mevlevî Usul ve Adabında Eski Türk Dini’nin İzleri. İstanbul: Töre Yayınevi, ts.
Year 2025,
Issue: 18, 235 - 258, 30.06.2025
Abstract
Semā is a way for the Sûfî to reach God. The shamanic ritual is the vehicle that takes the shaman to the cosmic realm. It is a kind of external reflection of the shaman's communication with the spirits. Semā is the manifestation of the meaning that Allah has placed in the heart of the servant. The Sûfî can reach semā by observing Allah in a tune he listens to, in a sound in nature, in short, in everything. The Sûfî observes Allah while performing semā' and attains knowledge as a result of semā'. His heart trembles with fear of Allah. This state he is in brings him one more level closer to Allah. Semā is a state that comes from Allah. Semā is the vehicle that will carry the Sûfî to spiritual heights. The shaman, on the other hand, must perform rituals in order to fully fulfill his duty. Because the shaman cannot call his helper spirits and reach ecstasy without performing rituals. In this study, the phenomenon of sema in Sûfîsm and ritual in Shamanism are compared. The sema and ayin, which are the Sûfî and shaman's methods of connecting with the metaphysical realm, have enough formal similarities to resemble each other and enough spiritual differences to be completely different from each other. Revealing the deep and metaphysical life in Sûfîsm and Shamanism is among the aims of this study.
References
- And, Metin. Oyun ve Bügü: Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım, 2012.
- Arıkoğlu, Ekrem - Kuular, Klara. Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Tür k Dil Kurumu Yayınları, 2003.
- Atasever, Muhammet. “Yesevî’de Bel Bağlamak”. Asia Minor Studies 11/1 (19 Ocak 2023), 1-20.
- Babınger, Franz - Köprü lü, Fuad. Anadolu’da İslâmiyet. çev. Ragıp Hulusi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 1996.
- Bapaeva, JanylMyrza. Tuva Kamlarının Alkışları (İnceleme - Meti̇̇n - Aktarma). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
- Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötü ken Neşriyat, 2006.
- Bice, Hayati. Di̇̇vân-ı Hi̇̇kmet’te Tasavvufî Kavramlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitü sü, Doktora Tezi, 2020.
- Drury, Nevill. Shamanand the Magician: Journeys Between the Worlds. London: Arkana, 1982.
- Drury, Nevill. Şamanizm. çev. Erkan Şimşek. İstanbul: Okyanus Yayıncılık, 1996.
- Eliade, Mircea. Le Chamanisme et lestechniquesarchaїques de l’extase. Paris: Payot, 1951.
- Eliade, Mircea. Şamanizm. çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi, 1.Baskı, 1999.
- Fuad, Köprü lüzade M. “Tür k - Moğol Şamanizminin Tasavvufî İslâm Tarikatları Üzerindeki Tesiri”. çev. Ferhat Tamir. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1996), 1-8.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. çev. Mehmed A. Müftü oğlu - A. Fikri Yavuz. 3 Cilt. İstanbul: İpek Yayıncılık, 1994.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Kimyâ-yı Saâdet. çev. A. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1990.
- Gölpınarlı, Abdülbâ ki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılâb ve Aka Kitabevleri, 1963.
- Gürsoy-Naskali, Emine vd. (ed.). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1999.
- İbn Hallikan, Ebü’l-Abb as Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’zzaman [mimma Sebete Bi’n-Nakl Evi’s-Sema Ev Esbetehü’l-Ayan. Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
- Hoppal, Mihaly. Şamanlar ve Semboller Kaya Resmi ve Göstergebilim. çev. Fatih Sel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım, 2015.
- İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Tür k Tarih Kurumu, 3. Basım, 1986.
- Kaçmaz, Ömer. Tacû’l-Âri̇̇fi̇̇n Seyyi̇̇d Ebû’l-Vefâ’nın Tari̇̇hsel Yaşamı, Vefâîli̇̇k Hareketi̇̇ni̇̇n (tari̇̇katinin) Anadolu Selçuklu Devleti̇̇’ni̇̇n Yıkılışında ve Osmanlı Beyli̇̇ği̇̇’ni̇̇n Kuruluşundaki̇̇ Önemi̇̇ ve Ebû’l-Vefâ Menâkib-Nâmesi̇̇’ni̇̇n Edi̇̇syon-Kri̇̇ti̇̇k Metni̇̇. Eskisehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
- Kâs̜̜ garlı, Mahmud. Divanülûgati’t-Türk. çev. Serap Tuba Yurt eser - Seçkin Erdi. Ankara: Kabalcı Yayınevi, 1. Basım, 2005.
- Kâs̜̜garlı, Mahmud. Divan-ü Lugati’t-Türk Tıpkıbasımı. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1941.
- Kâşgarlı, Mahmud. Dîvânülugāti’t-Türk. 3 Cilt. İstanbul: Matb aa-i Âmire, 1333.
- Kaya, Ahmet. 1287 Tari̇̇hli̇̇ Matbu “Seyyi̇̇d Ahmed Er-Ri̇̇fâî Menâkibı” -Meti̇̇n ve İnceleme-. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
- Kazeruni, Hacı Hüsam İbrahim b. Muhammed. Ahmed Er-Rifai Menkıbeleri = Şifaü’l-Eskam Fi Sireti Gavsi’l-Enam. çev. Nurett in Bayburt lugil - Necdet Tosun. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
- Knysh, Alexander. Tasavvuf Tarihi. çev. İhsan Durdu. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2011.
- Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
- Kuşeyrî, Ebu’l Kasım Abdu’l Kerîm b. Havâzîn b. Abdi’l Melik b. Talhate’l. Er-Risâletü’l- Kuşeyriyye. Kahire: Dârü ’l-Kütüb i’l-Hadise, 1966.
- Kuşeyrî, Ebu’l Kaasım Abdu’l Kerîm b. Havâzîn b. Abdi’l Melik b. Talhate’l. Kuşeyrî Tasavvufun İlkeleri̇̇ (risâle). çev. Tahsin Yazıcı. 2 Cilt. İstanbul: Tercü man Gazetesi, 1978.
- Küçü k, Osman Nuri. Fîhi Mâ Fih Ekseninde: Mevlâna’nın Tasavvufi Görüşleri. Konya: Rumî Yayınları, 1. Basım, 2006.
- Mevlânâ Celâleddîn. Dîvân-ı Kebîr. çev. Abdülbâ ki Gölpınarlı. 7 Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1957.
- Okassova, Adiya. Ahmet Yesevi̇̇’ni̇̇n Hi̇̇kmetleri̇̇nde Tasavvuf Mertebeleri̇̇. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Öztür k, Ergün. Ahmed Er-Ri̇̇fâî ve Ri̇̇fâi̇̇yye Tari̇̇kati. Konya: Necmett in Erb akan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Doktora Tezi, 2021.
- Rifâî, Ken’ân. Ebü’l-Alemeyn Seyyid Ahmed er-Rifâî. İstanbul: Cem Yayınları, 2015.
- Taşağıl, Ahmet. “Tuva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/612-614. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Taşağıl, Ahmet. “Yakutlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/295-296. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- Tunç, Zekiye. Şamanizm Üzerine Bir Araştırma. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü sü, Yüksek Lisans Tezi, 2007. Tümer, Günay. “Âyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/248-250. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Uludağ, Sü leyman. “Bidâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/132-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Yesevi, Ahmed. Divan-ı hikmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
- Yesevî, Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. ed. Mustafa Tatc ı. çev. Hayati Bice. thk. Halil Ulusoy. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 2016.
- Yesevi, Ahmed. Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983.
- Yılmaz, H. Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 10. Basım, 2004.
- Yılmaz, H. Kâmil. “Aziz Mahmûd Hüdâyî’nin ‘Semâ Risâlesi’”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 273-284.
- Yörü kan, Yusuf Ziya. Müslümalıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. İstanbul: Ötü ken Neşriyat, 5. Basım, 2014.
- Yücekal Arpacı, Günnur. Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenleri: Din ve Millet Kavramları; Akay Kine’nin Bilgileri Işığında. İstanbul: Çatı Kitapları, 1. Basım, 2012.
- Yücekal Ermetin, Günnur. Mevlevîlikte Şamanizm İzleri: Mevlevî Usul ve Adabında Eski Türk Dini’nin İzleri. İstanbul: Töre Yayınevi, ts.
There are 46 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Sufism |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | February 27, 2024 |
| Acceptance Date | December 24, 2024 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 18 |
- Article Files
Sufiyye is an open access journal.
Sufiyye is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0) License.