Research Article
The Roles of Scholars and Sheikhs in the Caucasian Wars and Migrations According to Archive Documents
Abstract
Imam Mansur (d. 1794) started a resistance movement in the Caucasus in 1785 against the Russian occupation. After Imam Mansur, who started the resistance with the idea of establishing an independent state, the movement was continued by Imam Muhammad (d. 1832), Imam Hamzat (d. 1834), and Imam Shamil (d. 1871). This movement was called “muridism” in Western and Russian literature, and “ghazawat” in Ottoman and Caucasian literature. In the ghazawat, scholars, sheikhs and their students and disciples were in the foreground. The Caucasian ghazavat was carried out within a full state organization during the period of Imam Shamil. The ghazawat continued until Imam Shamil surrendered in Dagestan in 1859. The resistance in Circassia against the Russian occupation continued until 1864. After the atrocities during the Russian occupation turned into genocide and the resistance ended, the Caucasian people migrated to Ottoman lands in masses. It is noteworthy that there are many scholars and sheikhs among the immigrants. In this article, some evaluations will be made about the roles of the Caucasian scholars and sheikhs, especially the aforementioned imams, during the ghazawat and emigration in the light of the Ottoman Archive documents.
References
- 1. Arşiv Belgeleri
- BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [TS.MA.e]. No. 686, Gömlek No. 5. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 3, Gömlek No. 74. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 2, Gömlek No. 48. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 1351. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 1011-B. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Mektûbî Kalemi [HR.MKT]. No. 204, Gömlek No. 64-4. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Tercüme Odası Evrakı [TO]. No. 387, Gömlek No. 37. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Umûr-ı Hukûk-ı Muhtelite Evrakı [HR. UHM]. No. 117, Gömlek No. 56. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 408, Gömlek No. 15-2. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 398, Gömlek No. 41. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 396, Gömlek No. 49. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 646, Gömlek No. 69. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 408, Gömlek No. 15. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Amedî Kalemi Evrakı [A.AMD]. No. 94, Gömlek No. 56. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Divan Kalemi Evrakı [A.DVN]. No. 122, Gömlek No. 54. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Divan Kalemi Evrakı [A.DVN]. No. 79, Gömlek No. 70. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrakı [A.MKT.MHM]. No. 239, Gömlek No. 39. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 315, Gömlek No. 42. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 362, Gömlek No. 6. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 372, Gömlek No. 57. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 467, Gömlek No. 58. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 556, Gömlek No. 81. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 561, Gömlek No. 3. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF]. No. 943. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF]. No. 25, Gömlek No. 1245. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Sarayı Mütenevvia Evrakı [Y.MTV]. No. 289, Gömlek No. 132. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Evrakı [MV]. No. 222, Gömlek No. 215. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye [İ.DH]. No. 303, Gömlek No. 19234. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- 2. Diğer Kaynaklar
- Arslan, Ahmet Turan. “Hâlid-i Bağdâdî’nin İsmâil-i Şirvânî’ye Verdiği Hilâfetnâme”. Reyhan Dergisi . Er işim 12 Mayıs 2025. https://reyhandergisi.co m/ halid-i-bagdadinin-ismail-i-sirvaniye-verdigi-hilafetname/
- Aydın, Mustafa. “Şeyh Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-mansur
- Baddeley, John F. Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şâmil. çev. Sedat Özden. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1995.
- Can, M. Fatih - Karayel, Erol. Kuzey Kafkasya Tarihinden Belgeler (Osmanlı Arşiv Belgeleri). İstanbul: Kafkasevi Yayınları, 2010.
- Gurulkan, Kemal vd. Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri. 2 Cilt. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2012.
- Haşim Efendi, Mehmed. Ahvâl-i Anapa ve Çerkes (Anapa ve Çerkesya Hatıraları). haz. Mustafa Özsaray. İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2012.
- Kadarî, Hasan. Âsâr-ı Dağıstan. Rusça çev. A. Hasanov. Türkçe çev. Musa Ramazan. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2003.
- Karâhî, Tahir. İmam Şâmil’in Hâtıratı. haz. H. Ahmet Özdemir. Ankara: Semerkand Yayınları, 2001.
- Orkhan, Musakhanov. “İsmail Sirâceddin Şirvânî’nin Hayatı, İcazeti, Halifeleri ve Risaleleri”. thk. ve çev. Orkhan Musakhanov. Risâleler Müceddidî-Hâlidî Nakşîliğin Esasları. ed. İsmâil Sirâceddin Şirvânî. 24-33. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
- Özel, Ahmed. “Hicret’in Fık hî Yönü”. Diyanet İlmi Dergi 19/3 (1983), 29-37.
- Özsaray, Mustafa. Osmanlı Belgelerinde Kafkasya-Kuzey Kafkasya İmamı Şeyh Şâmil. İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2021.
- Özsaray, Mustafa. Osmanlı Belgelerinde Kafkasya, Savaş ve Sürgün, (1781-1919). İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2011.
- Özsaray, Mustafa. Çerkeslerin İslamlaşması. İstanbul: İz Yayıncı lık , 2012.
- Sami, Şemseddin. Kāmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkd âm Matbaası, 1317.
- Şirvânî, İsmâil Sirâceddin. Risâleler Müceddidî-Hâlidî Nakşîliğin Esasları. thk. ve çev. Orkhan Musakhanov. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
- Tosun, Necdet. “Nakşibendiyye”. Türkiye’de Tarîkatlar Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. 611- 692. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
- Uludağ, Süleyman. “Müridizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/muridizm
- Vassâf, Osmanzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2015.
Year 2025,
Issue: 18, 89 - 112, 30.06.2025
Abstract
İmam Mansur (öl. 1794) Rus işgaline karşı 1785 yılında Kafkasya’da bir direniş hareketi başlatmıştır. Bağımsız bir devlet kurma fikriyle direnişe başlayan İmam Mansur’dan sonra hareketi İmam Muhammed (öl. 1832), İmam Hamzat (öl. 1834) ve İmam Şâmil (öl. 1871) sürdürmüştür. Hareket Batı ve Rus literatüründe “müridizm”, Kafkas literatüründe ise “gazavât” adıyla isimlendirilmiştir. Gazavâtta âlimler, şeyhler ve bunlara bağlı talebe ve müritler ön planda yer almışlardır. Kafkas gazavâtı İmam Şâmil’in döneminde tam bir devlet teşkilatı bünyesinde sürdürülmüştür. Gazavât, İmam Şâmil’in 1859’da Dağıstan’da teslim olmasına kadar devam etmiştir. Rus işgaline karşı Çerkesya’daki direniş ise 1864 yılına kadar sürmüştür. Rus işgali sırasındaki mezâlimin soykırıma dönüşmesi ve direnişin sona ermesi üzerine Kafkas halkları kitleler halinde Osmanlı topraklarına hicret etmiştir. Muhacirler arasında çok sayıda âlim ve şeyhin olması dikkat çekicidir. Bu makalede, Osmanlı Arşivi belgeleri ışığında adı geçen imamlar başta olmak üzere Kafkasyalı âlim ve şeyhlerin gazavât ve hicret sırasındaki rolleri hakkında değerlendirmeler yapılacaktır.
References
- 1. Arşiv Belgeleri
- BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [TS.MA.e]. No. 686, Gömlek No. 5. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 3, Gömlek No. 74. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 2, Gömlek No. 48. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 1351. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun [HAT]. No. 1011-B. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Mektûbî Kalemi [HR.MKT]. No. 204, Gömlek No. 64-4. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Tercüme Odası Evrakı [TO]. No. 387, Gömlek No. 37. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Umûr-ı Hukûk-ı Muhtelite Evrakı [HR. UHM]. No. 117, Gömlek No. 56. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 408, Gömlek No. 15-2. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 398, Gömlek No. 41. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 396, Gömlek No. 49. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 646, Gömlek No. 69. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vâlâ [MVL]. No. 408, Gömlek No. 15. https://katalog.devletarsivleri. gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Amedî Kalemi Evrakı [A.AMD]. No. 94, Gömlek No. 56. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Divan Kalemi Evrakı [A.DVN]. No. 122, Gömlek No. 54. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Divan Kalemi Evrakı [A.DVN]. No. 79, Gömlek No. 70. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrakı [A.MKT.MHM]. No. 239, Gömlek No. 39. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 315, Gömlek No. 42. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 362, Gömlek No. 6. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Nezâir ve Devâir Kalemi Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 372, Gömlek No. 57. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 467, Gömlek No. 58. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 556, Gömlek No. 81. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektûbî Umum Vilâyât Evrakı [A.MKT.UM]. No. 561, Gömlek No. 3. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF]. No. 943. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maarif [C.MF]. No. 25, Gömlek No. 1245. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Sarayı Mütenevvia Evrakı [Y.MTV]. No. 289, Gömlek No. 132. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Evrakı [MV]. No. 222, Gömlek No. 215. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye [İ.DH]. No. 303, Gömlek No. 19234. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr/
- 2. Diğer Kaynaklar
- Arslan, Ahmet Turan. “Hâlid-i Bağdâdî’nin İsmâil-i Şirvânî’ye Verdiği Hilâfetnâme”. Reyhan Dergisi . Er işim 12 Mayıs 2025. https://reyhandergisi.co m/ halid-i-bagdadinin-ismail-i-sirvaniye-verdigi-hilafetname/
- Aydın, Mustafa. “Şeyh Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-mansur
- Baddeley, John F. Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şâmil. çev. Sedat Özden. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1995.
- Can, M. Fatih - Karayel, Erol. Kuzey Kafkasya Tarihinden Belgeler (Osmanlı Arşiv Belgeleri). İstanbul: Kafkasevi Yayınları, 2010.
- Gurulkan, Kemal vd. Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri. 2 Cilt. İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2012.
- Haşim Efendi, Mehmed. Ahvâl-i Anapa ve Çerkes (Anapa ve Çerkesya Hatıraları). haz. Mustafa Özsaray. İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2012.
- Kadarî, Hasan. Âsâr-ı Dağıstan. Rusça çev. A. Hasanov. Türkçe çev. Musa Ramazan. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2003.
- Karâhî, Tahir. İmam Şâmil’in Hâtıratı. haz. H. Ahmet Özdemir. Ankara: Semerkand Yayınları, 2001.
- Orkhan, Musakhanov. “İsmail Sirâceddin Şirvânî’nin Hayatı, İcazeti, Halifeleri ve Risaleleri”. thk. ve çev. Orkhan Musakhanov. Risâleler Müceddidî-Hâlidî Nakşîliğin Esasları. ed. İsmâil Sirâceddin Şirvânî. 24-33. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
- Özel, Ahmed. “Hicret’in Fık hî Yönü”. Diyanet İlmi Dergi 19/3 (1983), 29-37.
- Özsaray, Mustafa. Osmanlı Belgelerinde Kafkasya-Kuzey Kafkasya İmamı Şeyh Şâmil. İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2021.
- Özsaray, Mustafa. Osmanlı Belgelerinde Kafkasya, Savaş ve Sürgün, (1781-1919). İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları, 2011.
- Özsaray, Mustafa. Çerkeslerin İslamlaşması. İstanbul: İz Yayıncı lık , 2012.
- Sami, Şemseddin. Kāmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkd âm Matbaası, 1317.
- Şirvânî, İsmâil Sirâceddin. Risâleler Müceddidî-Hâlidî Nakşîliğin Esasları. thk. ve çev. Orkhan Musakhanov. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2018.
- Tosun, Necdet. “Nakşibendiyye”. Türkiye’de Tarîkatlar Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. 611- 692. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
- Uludağ, Süleyman. “Müridizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Aralık 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/muridizm
- Vassâf, Osmanzâde Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2015.
There are 48 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Sufism |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 2, 2025 |
| Acceptance Date | June 21, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 18 |
- Article Files
Sufiyye is an open access journal.
Sufiyye is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0) License.