Abstract
Yergi ve ironi anlatma esasına dayalı türlerde ve edebî metinlerde şair ile yazarlar tarafından bilinçli olarak kullanılan bir tekniktir. Yergi, toplumsal yaşam içerisinde insanların kullandığı bir protesto biçimidir. Kars âşıklık geleneğinde sanatlarını icra eden âşıklar mizah çeşitlerinden yergi ve ironiyi ustalıkla şiirlerinde kullanmışlardır. Âşıklar sosyal hayat, siyaset, ahlak, ekonomi, sağlık, kültür ve benzeri konularda toplumsal tutum ve davranışlara ters düşen konuları yergi, ironi ile eleştirerek toplumu belli başlı kurallara uymaya zorlar. Bu iki üslupta kapalı bir eleştirel yaklaşım olduğu için âşıklar hiçbir tehlikeye girmeden pratik zekâlarını da kullanarak üstün duruma geçerler. Toplum içerisinde yaşayan bireyler ise söz konusu örtük anlam içerisindeki mesajı alarak hâl ve hareketlerine dikkat etmeye çalışırlar. Aksi takdirde toplumsal kurallara aykırı hareket edenler yergi ve ironinin gülünçleştirme cezasından kurtulamayarak halk karşısında küçük duruma düşerler. Belli kitleler tarafından takip edilen, sayılan, sevilen âşıklar tanınırlık kazanmak ve toplumsal dengeyi sağlamak için şiirlerinde yergi ve ironiyi sıkça işlemişlerdir. Çalışmanın giriş kısmında Kars âşıklık geleneği hakkında kısa bilgiler verildikten sonra yergi ve ironiyi ustaca kullanan belli sayıda âşığın şiirleri bu çerçevede yorumlanmıştır. Çalışma sonucunda Kars âşık şiirinde âşıkların yergi ve ironiyi dünden bu güne işlevsel bir üslup olarak kullandıkları tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Âşıklık, yergi, ironi, protesto, Kars.
References
- Aksan, D. (2004). Türkçenin söz varlığı. Ankara: Engin Yayın Evi.
- Aksan, D. (2009). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
- Alay, O. (2015). Türk saz şiirinde erkek şâirlerin bakış açısıyla kadın. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 31-38.
- Alay, O. (2016). Türk halk şiirinde öteki gerçeklik olarak ironi. Folklor/Edebiyat, 22(88), 117-130.
- Aristoteles (1997). Retorik. (M. H. Doğan, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Artun, E. (2016). Çukurova âşıklık geleneğinde mizahi yalanlamalar, taşlamalar-takılmalar, atışmalar. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu içinde. (s. 15-49). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Artun, E. (2013). Çukurova halk kültüründe mizah. Adana: Karahan Kitabevi.
- Aslan, E. (1978). Doğu Anadolu saz şairleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
- Aslan, E. (2001). Çıldırlı Âşık Şenlik hayatı-şiirleri-karşılaştırmaları-hikâyeleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
- Atalay, G. E. (2019). Propaganda mizah ve ironi. İstanbul: Der Yayınları.
- Bayrak, M. (1987). Halk gülmecesi. Ankara: Yorum Yayıncılık.
- Bergson, H. (2011). Gülme. (D. Çetinkasap, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Çobanoğlu, Özkul. (2016). Âşık tarzı edebiyat geleneğinde anlatım tutumları bağlamında mizah ve taşlamanın işlevselliği üzerine. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu içinde. (s. 769-779). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Eliuz, Ü. (2008). Toplumsal ironi bağlamında Karagöz. Turkish Studies, 3(2), 294-305.
- Erkman Akerson, F. (2016). Göstergebilime giriş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Günay, U. (2015). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Güney, E. C. (1971). Folklor ve halk edebiyatı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
- Hüküm, M. (2017). Cemal Süreyya şiirinde ironi. TÜBAR. 77-107.
- Kaya, D. (2014). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kırzıoğlu (Çelik), M. F. (1937). Tanıyabildiğimiz Karslı eski bir âşığımız: altı yüz yıl önce yaşamış Baykan. Doğuş, 6 (47), 25-27.
- Kırzıoğlu, M. F. (1958). Edebiyatımızda Kars. İstanbul: Işıl Matbaası.
- Kierkegaard, S. (2009). İroni kavramı: Sokrates’e yoğun göndermelerle. (S. Okur, çev.). Ankara: İmge Yayınevi.
- Köprülü, M. F. (2013). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: ALFA.
- Öğüt Eker, G. (2014). İnsan kültür mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Özbek, O. (1969). Âşık Şenlik deyişmeler karşılaşmalar. Ankara.
- Özdemir, N. (2015). Medya kültür ve edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Özsoy, B. S. & Ataman, H. İ. (1993). Posoflu Âşık Sâbit Müdâmî hayatı, edebî şahsiyeti ve eserlerinden seçmeler. Kayseri.
- Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin dilleri. Ankara: Doruk Yayınları.
- Sakaoğlu, S. (1992). Türk fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Basımevi.
- Sakaoğlu, S. (2013). Türk saz şiiri. Türk Dili Dergisi Türk Halk Şiiri Özel Sayısı. 445-450, 105-250.
- Sakaoğlu, S. (2014). Âşık edebiyatı araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
- Taşlıova, M. M. (2006). Kars sözel hikâyeciliğinin sözel ortamları. Türkbilig, 11, 164-188.
- Türk Dil Kurumu (2009). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.
Abstract
Satire and irony are techniques used consciously by poets and writers in narrative-based genres and literary texts. Satire is a form of protest used by people in social life. The minstrels performing their art in Kars minstrelsy tradition have skillfully used humor types of satire and irony in their poems. The minstrels force the society to obey certain rules by criticizing issues that are contrary to social attitudes and behaviors in social life, politics, morality, economy, health, culture and similar issues with satire and irony. Since there is an implicate critical approach in these two styles, the minstrels are in a superior position by using their sharp wit while avoiding any danger. Individuals living in society, on the other hand, take the message in the implicit meaning in question and try to pay attention to their behaviors and actions. Otherwise, those who act against social rules will not be able to escape the ridicule of satire and irony and will be humiliated before the public. The minstrels, who were followed, respected and loved by certain masses, frequently used satire and irony in their poems in order to gain recognition and maintain social balance. In the introductory part of the study, after giving brief information about the tradition of Kars minstrelsy, the poems of a certain number of minstrels who skillfully used satire and irony were interpreted within this framework. As a result of the study, it was determined that in Kars minstrel poetry, minstrels have used satire and irony as a functional style from past to present.
Keywords
References
- Aksan, D. (2004). Türkçenin söz varlığı. Ankara: Engin Yayın Evi.
- Aksan, D. (2009). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
- Alay, O. (2015). Türk saz şiirinde erkek şâirlerin bakış açısıyla kadın. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 31-38.
- Alay, O. (2016). Türk halk şiirinde öteki gerçeklik olarak ironi. Folklor/Edebiyat, 22(88), 117-130.
- Aristoteles (1997). Retorik. (M. H. Doğan, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Artun, E. (2016). Çukurova âşıklık geleneğinde mizahi yalanlamalar, taşlamalar-takılmalar, atışmalar. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu içinde. (s. 15-49). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Artun, E. (2013). Çukurova halk kültüründe mizah. Adana: Karahan Kitabevi.
- Aslan, E. (1978). Doğu Anadolu saz şairleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
- Aslan, E. (2001). Çıldırlı Âşık Şenlik hayatı-şiirleri-karşılaştırmaları-hikâyeleri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
- Atalay, G. E. (2019). Propaganda mizah ve ironi. İstanbul: Der Yayınları.
- Bayrak, M. (1987). Halk gülmecesi. Ankara: Yorum Yayıncılık.
- Bergson, H. (2011). Gülme. (D. Çetinkasap, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Çobanoğlu, Özkul. (2016). Âşık tarzı edebiyat geleneğinde anlatım tutumları bağlamında mizah ve taşlamanın işlevselliği üzerine. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu içinde. (s. 769-779). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Eliuz, Ü. (2008). Toplumsal ironi bağlamında Karagöz. Turkish Studies, 3(2), 294-305.
- Erkman Akerson, F. (2016). Göstergebilime giriş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Günay, U. (2015). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Güney, E. C. (1971). Folklor ve halk edebiyatı. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
- Hüküm, M. (2017). Cemal Süreyya şiirinde ironi. TÜBAR. 77-107.
- Kaya, D. (2014). Türk dünyası ansiklopedik Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kırzıoğlu (Çelik), M. F. (1937). Tanıyabildiğimiz Karslı eski bir âşığımız: altı yüz yıl önce yaşamış Baykan. Doğuş, 6 (47), 25-27.
- Kırzıoğlu, M. F. (1958). Edebiyatımızda Kars. İstanbul: Işıl Matbaası.
- Kierkegaard, S. (2009). İroni kavramı: Sokrates’e yoğun göndermelerle. (S. Okur, çev.). Ankara: İmge Yayınevi.
- Köprülü, M. F. (2013). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: ALFA.
- Öğüt Eker, G. (2014). İnsan kültür mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Özbek, O. (1969). Âşık Şenlik deyişmeler karşılaşmalar. Ankara.
- Özdemir, N. (2015). Medya kültür ve edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Özsoy, B. S. & Ataman, H. İ. (1993). Posoflu Âşık Sâbit Müdâmî hayatı, edebî şahsiyeti ve eserlerinden seçmeler. Kayseri.
- Özünlü, Ü. (1999). Gülmecenin dilleri. Ankara: Doruk Yayınları.
- Sakaoğlu, S. (1992). Türk fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Basımevi.
- Sakaoğlu, S. (2013). Türk saz şiiri. Türk Dili Dergisi Türk Halk Şiiri Özel Sayısı. 445-450, 105-250.
- Sakaoğlu, S. (2014). Âşık edebiyatı araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
- Taşlıova, M. M. (2006). Kars sözel hikâyeciliğinin sözel ortamları. Türkbilig, 11, 164-188.
- Türk Dil Kurumu (2009). Türkçe sözlük. Ankara: Yazar.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Folk Literature |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | April 25, 2025 |
| Publication Date | April 25, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 64 |
- Article Files
Selçuk University Journal of Studies in Turcology is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).