Abstract
Bu makale, Türkiye’de normlar hiyerarşisinin adli yargı sistemindeki işleyişini ve Yargıtayın bu sistemdeki rolünü ele almaktadır. Çalışmada, Anayasa’nın üstünlüğü, uluslararası anlaşmalar, kanunlar ve düzenleyici işlemlerin hiyerarşik sıralaması tartışılmış, Yargıtay kararlarına bu sıralamanın nasıl yansıdığı incelenmiştir. Normlar hiyerarşisinin teorik temellerinden yola çıkarak Yargıtayın uygulamada benimsediği ilke ve yöntemler analiz edilmiştir.
Yargıtay, normlar arasındaki çatışmaların çözümünde genellikle üç ana yönteme başvurmaktadır; alt normun ihmal edilmesi, üst norma uygun yorumlama ve üst normun doğrudan uygulanması. Alt normun ihmal edilmesi yöntemi, kanuna veya Anayasa’ya aykırılığı tespit edilen düzenleyici işlemlerin yok sayılarak uyuşmazlığın üst normlar temelinde çözümlenmesini içerir. Üst norma uygun yorumlama ise, alt normların üst normlara aykırılık teşkil etmeyecek şekilde yeniden yorumlanmasını amaçlar. Üst normun doğrudan uygulanması ise, alt normun devre dışı bırakılarak üst normun bağlayıcılığının vurgulandığı durumlardır. Yargıtay bilhassa ihmal etme yaklaşımı ile kanunları, kanuna aykırı düzenleyici işlemler karşısında korumakta ve onların uygulanabilirliğini garanti altına almaktadır. Bununla birlikte, Yargıtayın düzenleyici işlemleri iptal etme yetkisinin bulunmaması, kanunların koruyucusu olma işlevinin sınırlarını çizmektedir. Başlangıçta Yargıtayın fiili olarak bir “yasa mahkemesi” işlevi gördüğü iddiasına güçlü bir şekilde yer verilse de mevcut yapısal ve usuli sınırlamaların bu rolü karmaşık hale getirdiği sonucuna varılmıştır.
Bunlarla birlikte, çalışma, normlar hiyerarşisi içinde hukuki öngörülebilirliği artırmak adına düzenleyici işlemlerin daha belirgin anayasal bir çerçevede düzenlenmesine yönelik önerilere yer vermekte ve Yargıtayın kararlarının daha sistematik bir şekilde yayımlanmasının önemine değinmektedir. Ayrıca ihmal edilen düzenleyici işlemlerin yayımlanmasının ardından idari yargıda iptali için özgün bir diyalog usulü getirilmesini tartışmaya açmaktadır.
Ethical Statement
Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir
References
- Akbulut O, ‘Güncel Tartışmalar Işığında İnsan Hakları Sözleşmelerinin Türkiye Anayasal Sisteminde Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2014) 9 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7-45.
- Akın YN, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda İdari Başvuru Yolları Ve Başvuru Ehliyeti (On İki Levha 2019)
- Altındağ H, İdarenin Yargısal Denetiminde Kanunilik Blokunun Genişlemesi (On İki Levha 2016)
- Anayurt Ö, Anayasa Hukuku: Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar (7. Baskı, Seçkin 2024)
- Aslan E, İdari Yargılama Hukukunda Bir Müessese Olarak Islah (On İki Levha 2020)
- Aydoğdu B, Kazanılmış Hak Kavramının Hukuk Felsefesi Açısından Temellendirilmesi (On İki Levha 2020)
- Barın T, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi (On İki Levha 2020)
- Bilir F, ‘Anayasa Madde 90 Çerçevesinde Milletlerarası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri’ (2005) 13 Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 77-107.
- Boyar O, Anayasa ve Özel Hukuk (On İki Levha 2019)
- Çap G, ‘Hukukun Performativitesi’ (2021) 16 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1607-1633.
- Dengiz H, Hans Kelsen’in Temel Norm Kuramı (On İki Levha 2021)
- Duran L, ‘Yargıtay’ın Kamu Hukukuna Değin Son Kararları Üzerine Mülahazalar’ (1985) 18 Amme İdaresi Dergisi 27-44.
- Eren A, ‘Anayasa Mahkemesinin Kanun Hükmünde Kararnamelere İlişkin İçtihadı Doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Değerlendirilmesi’ (2019) 36 Anayasa Yargısı 1-72.
- ——, Anayasa Hukuku Dersleri (3. Baskı, Seçkin 2021)
- Erkan M, ‘Türk Vatandaşlığı Kanununda 7039 Sayılı Kanun ile Yapılan Değişikliklerin Incelenmesi’ (2019) Public and Private International Law Bulletin Public and Private International Law Bulletin 415-446.
- Gençay FDS, ‘Adsız Düzenleyici İşlemlerin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2014) 63 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 397-417.
- Göksu HT, ‘6494 Sayılı Kanun İle Yargıtay ve Danıştay Üyeliği İçin Getirilen 20 Yıl Hizmet Şartının Anayasa’ya Uygunluğu’ (2014) 2 Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 161-181.
- Gözler K, ‘Yorum İlkeleri’, Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması (Kamu Hukukçuları Platformu) (TBB 2012) 15-119.
- ——, Türk Anayasa Hukuku Dersleri (27. Baskı, Ekin 2023)
- Gülener S, Türkiye’de Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu (On İki Levha 2012)
- Gülgeç YB, Lex Superıor İlkesi : Hukukî Geçerliliği ve Uygulaması (On İki Levha 2018)
- ——, Normativite ve Pozitivizm (On İki Levha 2020)
- ——, Normlar Hiyerarşisi (3. Baskı, On İki levha 2022)
- Güneş M, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Normlar Hiyerarşisindeli Yeri ve Denetiminde Maddi İçerik Kriteri’ (2020) 11 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 166-179.
- Güveyi N, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Aşaması (On İki Levha 2015)
- Güzel A, ‘İçtihat Uyuşmazlığı Nedeniyle Adil Yargılanma Hakkının İhlali’ (2023) 3 Çalışma ve Toplum 1993-2042.
- Güzel A and Ugan Çatalkaya D, ‘Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuka Doğrudan (Self Executıng) Etkisi ve Örnek Bir Yargıtay Kararı Üzerine’ (2024) 2 Çalışma ve Toplum 423-458.
- Kaplan MB, Medenî Usûl Hukukunda Bozma Kararının Sonuçları (Yetkin 2023)
- Kaya E and Dağli A, ‘Uygulama Boyutuyla Normlar Hiyerarşisi’ (2023) 5 Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 578-604.
- Kelsen H, Saf Hukuk Kuramı: Hukuk Kuramının Sorunlarına Giriş (Ertuğrul Uzun tr, Nora 2016)
- ——, Reine Rechtslehre: Einleitung in Die Rechtswissenschaftliche Problema (Franz Steiner Verlag 2020)
- Koç U, ‘ABD ve Türkiye’de Başkanlık Sisteminde Devlet Başkanının Düzenleme Yetkisi’ (2021) 156 TBB Dergisi 1-32.
- Okay Tekinsoy Ö, ‘Avrupa Kamu Düzeni Kavramı’ (2011) 1 Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 66-79.
- Özbay İ, ‘6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununa Göre İstinaftan Sonraki Temyiz Sistemimizde Temyiz Edilebilen ve Edilemeyen Kararlar’ (2011) LXIX İÜHFM 411-438.
- Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (14. Baskı, Yetkin 2013)
- Özcanlı FB, Şirketler Hukukunda Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması (On İki Levha 2021)
- Özkan I, Hukukun Küreselleşmesi ve Ulusötesi Hukuk (On İki Levha 2021)
- Şanli Atay Y, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2019) 10 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 579-593.
- Seyhan S, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamındaki İhalelerin İdari ve Yargısal Denetimi (On İki Levha 2017)
- Sezer A, ‘Normlar Hiyerarşisi Ve Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri [Çok Boyutlu Normlar Piramidi Yaklaşımı]’ (2019) 36 Anayasa Yargısı 353-412.
- Şirin T, ‘İnsan Haklarının ve Temel Hakların Korunması İçin Sözleşme’nin Türkçe Çevirisi Sorunu’ (2021) 9 Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergis 1-64.
- ——, ‘Anayasanın Anlamı Nedir? Semantik Bir Yanıt’ (2022) 28 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 694-712.
- Şirin, Tolga, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı (2. Baskı, On İki Levha 2019)
- Soykan İC, Türk Ticaret Kanununa Göre Anonim Ortaklıklarda Sermaye Taahhüdü Yoluyla Sermaye Artırımı (On İki Levha 2019)
- Tanör B and Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (Beta 2023)
- Tatar DB, Doğa Bilimlerinin Hukuk Felsefesine Etkisi: Modern ve Postmodern Paradigma Ekseninde Bir Değerlendirme (On İki Levha 2020)
- Tuluay M, ‘Usule İlişkin Kazanılmış Hak’ (1984) 2 Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61-67.
- Tüzüner Ö, ‘Müftülerin Evlendirme Memurları Arasına Katılması Hakkında Güncel Hukuki Gelişmeler ve Öneriler’ (2019) 10 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 614-632.
- Ulusoy DÇ, Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü (On İki Levha 2018)
- Vuraloğlu TS, Sermaye Piyasası Kanunu’na Göre Anonim Ortaklıkta Ayrılma Hakkı (On İki Levha 2018)
- Yangın DD, İş Mücadelesine Hakim Olan Temel İlkeler - Karşılaştırmalı Bir İnceleme (On İki Levha 2021)
- Yasin M, ‘İdari Yargılama Usülünde Düzenleyici İdari İşlemlerin İhmali Meselesi’ (2013) 16 İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 9-27.
- Yıldız C, Anayasaya Uygunluk Bakımından Önleyici Denetim (On İki Levha 2018)
- Yıldız ME, Yasada Psikolojik Unsur (On İki Levha 2021)
- Zengin İÇ, Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Ortaklık Genel Kurulunda Yeter Sayılar (On İki Levha 2020)
Abstract
This article analyses the functions of the hierarchy of norms in the judicial system in Türkiye and the role of the Court of Cassation (Yargıtay) in this system. The hierarchical ranking of the supremacy of the Constitution, international agreements, laws and regulatory acts is discussed, and how this ranking is reflected in the decisions of the Court of Cassation is analysed. Based on the theoretical basis of the hierarchy of norms, the principles and methods adopted by the Court of Cassation in practice are analysed.
The Court of Cassation generally applies three main approaches in resolving inter-norm conflicts; ignoring the lower norm, interpretation in accordance with the superior norm and direct application of the superior norm. The method of ignoring the sub-norm involves ignoring the regulatory acts that are found to be inconsistent with the law (act of parliament) or the Constitution and resolving the conflict on the basis of superior norms. Interpretation in accordance with the superior norm, on the other hand, aims to reinterpret the sub-norms in a way that does not contradict the superior norms. Direct application of the superior norm, on the other hand, is a situation in which the binding force of the superior norm is emphasised by ignoring the subordinate norm. The Court of Cassation protects the laws against incompatible regulatory acts and guarantees their enforceability, especially with the ignoring approach. However, the fact that the Court of Cassation does not have the power to annul regulatory acts limits its function as the protector of the law. Although it was initially strongly argued that the Court of Cassation functions de facto as a ‘court of law’, it was concluded that the existing structural and procedural limitations complicate this role.
In addition, the study includes suggestions for a more explicit constitutional framework for regulatory acts in order to increase legal predictability within the hierarchy of norms and emphasises the importance of a more systematic publication of the Supreme Court’s decisions. It also discusses the introduction of a unique dialogue procedure for the annulment of ignored regulatory acts in the administrative jurisdiction after the publication of the decisions on those regulatory acts.
Keywords
Hierarchy of norms Court of Cassation (Yargıtay) regulatory actions of the administration supremacy of the constitution
Ethical Statement
This article is not subject to Ethics Committee permission.
References
- Akbulut O, ‘Güncel Tartışmalar Işığında İnsan Hakları Sözleşmelerinin Türkiye Anayasal Sisteminde Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2014) 9 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7-45.
- Akın YN, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda İdari Başvuru Yolları Ve Başvuru Ehliyeti (On İki Levha 2019)
- Altındağ H, İdarenin Yargısal Denetiminde Kanunilik Blokunun Genişlemesi (On İki Levha 2016)
- Anayurt Ö, Anayasa Hukuku: Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar (7. Baskı, Seçkin 2024)
- Aslan E, İdari Yargılama Hukukunda Bir Müessese Olarak Islah (On İki Levha 2020)
- Aydoğdu B, Kazanılmış Hak Kavramının Hukuk Felsefesi Açısından Temellendirilmesi (On İki Levha 2020)
- Barın T, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi (On İki Levha 2020)
- Bilir F, ‘Anayasa Madde 90 Çerçevesinde Milletlerarası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri’ (2005) 13 Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 77-107.
- Boyar O, Anayasa ve Özel Hukuk (On İki Levha 2019)
- Çap G, ‘Hukukun Performativitesi’ (2021) 16 Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1607-1633.
- Dengiz H, Hans Kelsen’in Temel Norm Kuramı (On İki Levha 2021)
- Duran L, ‘Yargıtay’ın Kamu Hukukuna Değin Son Kararları Üzerine Mülahazalar’ (1985) 18 Amme İdaresi Dergisi 27-44.
- Eren A, ‘Anayasa Mahkemesinin Kanun Hükmünde Kararnamelere İlişkin İçtihadı Doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Değerlendirilmesi’ (2019) 36 Anayasa Yargısı 1-72.
- ——, Anayasa Hukuku Dersleri (3. Baskı, Seçkin 2021)
- Erkan M, ‘Türk Vatandaşlığı Kanununda 7039 Sayılı Kanun ile Yapılan Değişikliklerin Incelenmesi’ (2019) Public and Private International Law Bulletin Public and Private International Law Bulletin 415-446.
- Gençay FDS, ‘Adsız Düzenleyici İşlemlerin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2014) 63 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 397-417.
- Göksu HT, ‘6494 Sayılı Kanun İle Yargıtay ve Danıştay Üyeliği İçin Getirilen 20 Yıl Hizmet Şartının Anayasa’ya Uygunluğu’ (2014) 2 Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 161-181.
- Gözler K, ‘Yorum İlkeleri’, Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması (Kamu Hukukçuları Platformu) (TBB 2012) 15-119.
- ——, Türk Anayasa Hukuku Dersleri (27. Baskı, Ekin 2023)
- Gülener S, Türkiye’de Anayasa Yargısının Demokratik Meşruluğu (On İki Levha 2012)
- Gülgeç YB, Lex Superıor İlkesi : Hukukî Geçerliliği ve Uygulaması (On İki Levha 2018)
- ——, Normativite ve Pozitivizm (On İki Levha 2020)
- ——, Normlar Hiyerarşisi (3. Baskı, On İki levha 2022)
- Güneş M, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Normlar Hiyerarşisindeli Yeri ve Denetiminde Maddi İçerik Kriteri’ (2020) 11 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 166-179.
- Güveyi N, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Aşaması (On İki Levha 2015)
- Güzel A, ‘İçtihat Uyuşmazlığı Nedeniyle Adil Yargılanma Hakkının İhlali’ (2023) 3 Çalışma ve Toplum 1993-2042.
- Güzel A and Ugan Çatalkaya D, ‘Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuka Doğrudan (Self Executıng) Etkisi ve Örnek Bir Yargıtay Kararı Üzerine’ (2024) 2 Çalışma ve Toplum 423-458.
- Kaplan MB, Medenî Usûl Hukukunda Bozma Kararının Sonuçları (Yetkin 2023)
- Kaya E and Dağli A, ‘Uygulama Boyutuyla Normlar Hiyerarşisi’ (2023) 5 Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 578-604.
- Kelsen H, Saf Hukuk Kuramı: Hukuk Kuramının Sorunlarına Giriş (Ertuğrul Uzun tr, Nora 2016)
- ——, Reine Rechtslehre: Einleitung in Die Rechtswissenschaftliche Problema (Franz Steiner Verlag 2020)
- Koç U, ‘ABD ve Türkiye’de Başkanlık Sisteminde Devlet Başkanının Düzenleme Yetkisi’ (2021) 156 TBB Dergisi 1-32.
- Okay Tekinsoy Ö, ‘Avrupa Kamu Düzeni Kavramı’ (2011) 1 Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 66-79.
- Özbay İ, ‘6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununa Göre İstinaftan Sonraki Temyiz Sistemimizde Temyiz Edilebilen ve Edilemeyen Kararlar’ (2011) LXIX İÜHFM 411-438.
- Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku (14. Baskı, Yetkin 2013)
- Özcanlı FB, Şirketler Hukukunda Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması (On İki Levha 2021)
- Özkan I, Hukukun Küreselleşmesi ve Ulusötesi Hukuk (On İki Levha 2021)
- Şanli Atay Y, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri’ (2019) 10 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 579-593.
- Seyhan S, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu Kapsamındaki İhalelerin İdari ve Yargısal Denetimi (On İki Levha 2017)
- Sezer A, ‘Normlar Hiyerarşisi Ve Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri [Çok Boyutlu Normlar Piramidi Yaklaşımı]’ (2019) 36 Anayasa Yargısı 353-412.
- Şirin T, ‘İnsan Haklarının ve Temel Hakların Korunması İçin Sözleşme’nin Türkçe Çevirisi Sorunu’ (2021) 9 Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergis 1-64.
- ——, ‘Anayasanın Anlamı Nedir? Semantik Bir Yanıt’ (2022) 28 Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 694-712.
- Şirin, Tolga, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı (2. Baskı, On İki Levha 2019)
- Soykan İC, Türk Ticaret Kanununa Göre Anonim Ortaklıklarda Sermaye Taahhüdü Yoluyla Sermaye Artırımı (On İki Levha 2019)
- Tanör B and Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (Beta 2023)
- Tatar DB, Doğa Bilimlerinin Hukuk Felsefesine Etkisi: Modern ve Postmodern Paradigma Ekseninde Bir Değerlendirme (On İki Levha 2020)
- Tuluay M, ‘Usule İlişkin Kazanılmış Hak’ (1984) 2 Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61-67.
- Tüzüner Ö, ‘Müftülerin Evlendirme Memurları Arasına Katılması Hakkında Güncel Hukuki Gelişmeler ve Öneriler’ (2019) 10 İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 614-632.
- Ulusoy DÇ, Federal Sistemlerde Yetki Paylaşımı ve Yetki Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü (On İki Levha 2018)
- Vuraloğlu TS, Sermaye Piyasası Kanunu’na Göre Anonim Ortaklıkta Ayrılma Hakkı (On İki Levha 2018)
- Yangın DD, İş Mücadelesine Hakim Olan Temel İlkeler - Karşılaştırmalı Bir İnceleme (On İki Levha 2021)
- Yasin M, ‘İdari Yargılama Usülünde Düzenleyici İdari İşlemlerin İhmali Meselesi’ (2013) 16 İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi 9-27.
- Yıldız C, Anayasaya Uygunluk Bakımından Önleyici Denetim (On İki Levha 2018)
- Yıldız ME, Yasada Psikolojik Unsur (On İki Levha 2021)
- Zengin İÇ, Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Ortaklık Genel Kurulunda Yeter Sayılar (On İki Levha 2020)
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Law in Context (Other) |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Early Pub Date | April 25, 2025 |
| Publication Date | April 30, 2025 |
| Submission Date | October 11, 2024 |
| Acceptance Date | April 22, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 62 |
Cite
- Article Files