Abstract
Ekim Devrimi ile Rus Çarlığının sona ermesi, Güney Kafkasya’da ilk olarak üçlü federasyon daha sonra ise üç ayrı millî cumhuriyetin kurulmasına kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Bölgedeki Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan cumhuriyetleri, kendilerini İtilaf Devletlerine diplomatik temaslarla de facto (fiilen) ve de jure (hukuken) olarak tanıtmaya çaba sarf ederlerken aynı süreçte iç politikalarında da demokrasinin temellerini atmaya çalışmışlardır.
Güney Kafkasya’da Türk, Gürcü ve Ermeni olmak üzere temel üç milletin iç içe yaşaması nedeniyle, sınırların bölünmesinin ardından Gürcistan Cumhuriyeti sınırlarında Türk nüfusunun yaşamaya devam ettiği görülmektedir. Tiflis, Borçalı, Ahılkelek, Ahıska ve Batum’daki Müslüman ve Türk toplumları, Gürcistan siyasal hayatında oldukça aktif rol oynamıştır.
Çalışmada 1918-1921 yıllarında Tiflis ve Borçalı bölgelerindeki Türkler başta olmak üzere Hümmet Partisi’nin Tiflis şubesinin hem Gürcistan Parlamentosu’nda hem de yerel hakların talebindeki tutumları, kurucu meclis ve yerel seçimlerdeki siyasal oluşumlar ile Milletvekili aday listeleri dönem kaynakları ve arşiv materyalleri çerçevesinde değerlendirerek farklı perspektifler sunmaya çalışılmıştır.
Keywords
Gürcistan Parlamentosu Hümmet Siyasal Oluşumlar Türk Milletvekilleri Gürcistan Sosyal Demokrat İşçi Partisi
References
- Arşiv Materyalleri
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 5. Şube (DH.EUM.5.Şb) 55/26.
- Sakartvelos Erovnuli Arkivi (SEA – Gürcistan Millî Arşiv)
- Saistorio Tsentraluri Arkivi (STA – Merkezi Tarih Arşivi):
- • 1830/1/1068
- • 1833/1/181
- • 1834/1/118
- • 1834/1/119
- • 1834/1/123
- • 1834/1/131
- • 1834/1/17
- • 1834/2/17
- • 1834/2/72
- • 1834/2/73
- • 1834/2/83
- • 1834/2/84
- • 1836/1/111
- • 1836/1/40
- • 1836/1/453
- • 1836/1/54
- • 1836/1/83
- • 1836/1/85
- • 1836/1/94
- United Nations Archives Geneva (UNAG – Birleşmiş Milletler Arşivi Cenevre)
- R574/11/5343/10727.
- Süreli Yayınlar
- “Akhali Ambebi.” Sakartvelos Respublika, 16 Mayıs 1920.
- Akhverdov, A. “Pismo g. Akhverdova.” Gruziya, 20 Ekim 1918.
- “Borchalos da Tbilisis Musulmanta Razmi.” Sakartvelo, 19 Şubat 1921.
- “Borchalos Musulmanoba.” Ertoba, 19 Mayıs 1920.
- Borba, 21 Ekim 1917.
- “Brdzaneba.” Sakartvelos Respublika, 17 Mayıs 1919.
- “Damfudznebel Krebis Archevnebi Tfilisshi.” Ertoba, 23 Kasım 1917.
- “Elviye-i Selâse Ahalisine Hitaben Hatt-ı Hümayun.” Ati, 17 Ağustos 1334.
- “Eroba: Tfilisis Samazro Erobashi.” Sakartvelo, 3 Temmuz 1919.
- “Gankargulebani.” Sakartvelos Respublika, 5 Haziran 1919.
- Ghlonti, T. “Sakartvelos Erebi Parlamentshi.” Sakhalkho Sakme, 2 Ekim 1918.
- “Kalakis Sabjoshi: 21 Agvistos Skhdoma.” Sakartvelos Respublika, 24 Ağustos 1919.
- “Kanoni Sakartvelos Sakhelmtsifo Enisa.” Sakartvelos Erovnuli Sabjo, 1 Ekim 1918.
- “Kronika: Erobis Archevnebi Borchalos Mazrashi.” Sakartvelo, 31 Mayıs 1919.
- L. “Musulmane v Gruzii (Korrespondentsiya iz Borchalinskogo uyezda)).” Azerbaidjan, 20 Haziran 1919.
- “Mavera-yı Kafkas Cumhuriyetlerini Düvel-i Müttefika Resmen Tanımıştır.” Tasvir-i Efkâr, 18 Ocak 1336.
- “Mıstnaya Jizn.” Gruziya, 5 Ekim 1919.
- “Muslumani Kalebi.” Sakartvelos Respublika, 31 Ocak 1919.
- Musulmannı. “Moi Otvet.” Gruziya, 20 Ekim 1918.
- Musulmannı. “Noviy Chlenı Partii ‘Gummet’.” Gruziya, 9 Ekim 1918.
- Ömer Faig. “Ömer Faig Efendinin Rukhadzenin Telgrafına Cavabı.” Azerbaycan, 9 Şubat 1919.
- “Saerobo Archevnebi Borchalos Mazrashi.” Ertoba, 6 Haziran 1919.
- “Sakartvelos Erovnuli Sabjo.” Ertoba, 12 Eylül 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 5 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 7 Kasım 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 17 Dekembris Skhdoma.” Ertoba, 21 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 18 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 21 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 18 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 22 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 19 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 25 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 22 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 26 Kasım 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: Samshabati, Dekembris 17.” Sakhalkho Sakme, 20 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti.” Sakhalkho Sakme, 1 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamentı: 26 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 1 Aralık 1918.
- Sakartvelos Respublika, 30 Temmuz 1918.
- Teatri da Tskhovreba, no. 9 (Kasım 1919).
- “Telegramma Musulmanskogo natsionalnogo soveta v Gruzii pravitelstvu Azerbaydzhana po sluchayu priznaniya Verkhovnym soyuznym Sovetom stran Antanty Azerbaydzhanskoy Demokraticheskoy Respubliki.” Azerbaidjan, 14 Ocak 1920.
- “Tfilisis Mazris Saerobo Khmosanta Pirveli Ghriloba.” Sakhalkho Sakme, 7 Aralık 1918.
- Ümidvar. “Alçag Siyaset.” Azerbaycan, 23 Nisan 1919.
- “Vı Nashei Partii: Sızdı Partii -Gummet- Gruzii.” Borba, 23 Aralık 1919.
- “Vı Nashei Partii.” Borba, 20 Aralık 1919.
- “Vı Nashei Partii.” Borba, 25 Aralık 1919.
- Kitaplar ve Monografiler
- Arslanoğlu, Cem Ender. Kars İslam Şurası ve Cenub-i Garbi Kafkas Hükûmeti Muvakkata-i Milliyesi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1986.
- Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi. Cilt I. Bakı: Lider Neşriyyat, 2004.
- Chichinadze, Zakaria. Kartvelebis Gamahmadianeba Anu Kartvelt Gatatreba. Tbilisi: Ar. M. Kereselidzis Stamba, 1915.
- Grazhdanskaya voyna v Rossii i musulmane: Sb. dok. i materialov. Hazırlayan S. M. İskhakov. Moskva: Tsentr Strategicheskoy Konyunktury, 2014.
- Guruli, Vakhtang. Noe Jordania: Politikuri Portreti 1869-1953. Tbilisi: İntelekti, 1999.
- Hagverdiyev, Abdürrahim Bey. Seçilmiş Eserleri. II. Cilt. Bakı: Lider Neşriyatı, 2005.
- Hüseynov, Adil Akber oğlu. Alihaydar Garayev. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, 1961.
- Jordaniya, Noe Nikolaevich. Za Dva Goda (sı 1-go marta 1917 goda po 1-e marta 1919 goda): Dokladı i Rçi. Tiflis: Tipografiya Gruzinskago Pravitelstva, 1919.
- Losaberidze, Davit. Adgilobrivi Tvitmartveloba 100 Tslis Tsin Aghmoachine Utsnobi Memkidreoba. Tbilisi: Gut&Berg, 2019.
- Mouradian, P. Les Données Juridiques des Revendications Territoriales Arméniennes. Paris: 1946.
- Nezirli, Şemistan. General Yadigarov Gardaşlar. Bakı: Şirvanneşr, 2004.
- Paşayeva, Emrulla, Novruz Bayramov, ve Gülnare Qocayeva-Memmedova. Gürcüstanda Azerbaycan Mektebleri. Tbilisi: Azerbaycan Respublikası Diasporla İş Üzre Dövlet Komitesi, 2012.
- Resulzade, Mehmed Emin. Azerbaycan Cumhuriyeti: Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti. Düzenleyen: Yavuz Akpınar, İrfan Murat Yıldırım, & Sabahattin Çağın. İstanbul: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1990.
- Sakartvelos Konstitutsia: Mighebuli Sakartvelos Damfudznebeli Krebis Mier 1921 Tslis Tebervlis 21. Batumi: 1921.
- Sakartvelos Samfudznebeli Kreba: Mekhute Skhdoma. Sakartvelos Damfudznebeli Krebis Saredaktsio Komisia, Tbilisi, 22 Mart 1919.
- Sakartvelos S.-Dem. Mush. Partiis Mokle İstoria. Paris: 1933.
- Swietochowski, Tadeusz. Russia and Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. London: Cambridge University Press, 1985.
- Makale ve Bölümler
- Aydın, Nurhan ve Ergün, Elif. “Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti ve Bölgedeki Faaliyetleri.” Tarih ve Günce 2, no. 5 (Yaz 2019): 301-332.
- Mustafalı, Cafer. “1917 Ekim Devrimi Sonrası Güney Kafkasya’da Gelişmeler Işığında Ömer Faik Numanzade’nin Siyasi Faaliyetleri.” Avrasya İncelemeleri Dergisi 9, no. 2 (2020): 283-299. doi: 10.26650/jes.2020.018.
- Ural, Selçuk. “Millî Teşkilatlanma ve Hususiyetleri.” Karadeniz İncelemeleri Dergisi 13, no. 13 (2012): 59-80.
- Valehoğlu-Hacılar, Fahri. “Professor Aziz Şerif ve Gürcistan Demokratik Respublikası.” Medeniyyet, 9 Ekim 2020.
Abstract
The end of the Russian Tsarist regime, following the October Revolution, resulted in the establishment of an initial tripartite federation in the South Caucasus, which subsequently led to the formation of three separate national republics. The republics of Azerbaijan, Georgia, and Armenia endeavored to diplomatically present themselves to the Allied Powers both de facto and de jure while simultaneously striving to lay the foundations of democracy in their internal policies.
Due to the coexistence of the three primary ethnicities – Turk, Georgian, and Armenian – in the South Caucasus, it is observed that the Turk population continued to reside within the borders of the Republic of Georgia after the partitioning of borders. Muslim and Turk communities in Tbilisi, Borchaly, Akhalkalak, Akhaltsikhe, and Batumi played significant and active roles in the political life of Georgia.
This study aims to provide different perspectives by evaluating the attitudes of the Tbilisi branch of the Hümmet Party, particularly focusing on Turks in the Tbilisi and Borchaly regions, regarding their stance in both the Georgian Parliament and in the advocacy for local rights, as well as their participation in the constituent assembly and local elections during the period of 1918-1921 by within the framework of period sources and archival materials, aiming to offer diverse insights.
Keywords
Georgian Parliament Social Democratic Workers Party of Georgia Hummet Party Political Formations Turk Members of Parliament
References
- Arşiv Materyalleri
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti 5. Şube (DH.EUM.5.Şb) 55/26.
- Sakartvelos Erovnuli Arkivi (SEA – Gürcistan Millî Arşiv)
- Saistorio Tsentraluri Arkivi (STA – Merkezi Tarih Arşivi):
- • 1830/1/1068
- • 1833/1/181
- • 1834/1/118
- • 1834/1/119
- • 1834/1/123
- • 1834/1/131
- • 1834/1/17
- • 1834/2/17
- • 1834/2/72
- • 1834/2/73
- • 1834/2/83
- • 1834/2/84
- • 1836/1/111
- • 1836/1/40
- • 1836/1/453
- • 1836/1/54
- • 1836/1/83
- • 1836/1/85
- • 1836/1/94
- United Nations Archives Geneva (UNAG – Birleşmiş Milletler Arşivi Cenevre)
- R574/11/5343/10727.
- Süreli Yayınlar
- “Akhali Ambebi.” Sakartvelos Respublika, 16 Mayıs 1920.
- Akhverdov, A. “Pismo g. Akhverdova.” Gruziya, 20 Ekim 1918.
- “Borchalos da Tbilisis Musulmanta Razmi.” Sakartvelo, 19 Şubat 1921.
- “Borchalos Musulmanoba.” Ertoba, 19 Mayıs 1920.
- Borba, 21 Ekim 1917.
- “Brdzaneba.” Sakartvelos Respublika, 17 Mayıs 1919.
- “Damfudznebel Krebis Archevnebi Tfilisshi.” Ertoba, 23 Kasım 1917.
- “Elviye-i Selâse Ahalisine Hitaben Hatt-ı Hümayun.” Ati, 17 Ağustos 1334.
- “Eroba: Tfilisis Samazro Erobashi.” Sakartvelo, 3 Temmuz 1919.
- “Gankargulebani.” Sakartvelos Respublika, 5 Haziran 1919.
- Ghlonti, T. “Sakartvelos Erebi Parlamentshi.” Sakhalkho Sakme, 2 Ekim 1918.
- “Kalakis Sabjoshi: 21 Agvistos Skhdoma.” Sakartvelos Respublika, 24 Ağustos 1919.
- “Kanoni Sakartvelos Sakhelmtsifo Enisa.” Sakartvelos Erovnuli Sabjo, 1 Ekim 1918.
- “Kronika: Erobis Archevnebi Borchalos Mazrashi.” Sakartvelo, 31 Mayıs 1919.
- L. “Musulmane v Gruzii (Korrespondentsiya iz Borchalinskogo uyezda)).” Azerbaidjan, 20 Haziran 1919.
- “Mavera-yı Kafkas Cumhuriyetlerini Düvel-i Müttefika Resmen Tanımıştır.” Tasvir-i Efkâr, 18 Ocak 1336.
- “Mıstnaya Jizn.” Gruziya, 5 Ekim 1919.
- “Muslumani Kalebi.” Sakartvelos Respublika, 31 Ocak 1919.
- Musulmannı. “Moi Otvet.” Gruziya, 20 Ekim 1918.
- Musulmannı. “Noviy Chlenı Partii ‘Gummet’.” Gruziya, 9 Ekim 1918.
- Ömer Faig. “Ömer Faig Efendinin Rukhadzenin Telgrafına Cavabı.” Azerbaycan, 9 Şubat 1919.
- “Saerobo Archevnebi Borchalos Mazrashi.” Ertoba, 6 Haziran 1919.
- “Sakartvelos Erovnuli Sabjo.” Ertoba, 12 Eylül 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 5 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 7 Kasım 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 17 Dekembris Skhdoma.” Ertoba, 21 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: 18 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 21 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 18 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 22 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 19 Tebervlis Skhdoma.” Ertoba, 25 Şubat 1919.
- “Sakartvelos Parlamenti: 22 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 26 Kasım 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti: Samshabati, Dekembris 17.” Sakhalkho Sakme, 20 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamenti.” Sakhalkho Sakme, 1 Aralık 1918.
- “Sakartvelos Parlamentı: 26 Noembris Skhdoma.” Ertoba, 1 Aralık 1918.
- Sakartvelos Respublika, 30 Temmuz 1918.
- Teatri da Tskhovreba, no. 9 (Kasım 1919).
- “Telegramma Musulmanskogo natsionalnogo soveta v Gruzii pravitelstvu Azerbaydzhana po sluchayu priznaniya Verkhovnym soyuznym Sovetom stran Antanty Azerbaydzhanskoy Demokraticheskoy Respubliki.” Azerbaidjan, 14 Ocak 1920.
- “Tfilisis Mazris Saerobo Khmosanta Pirveli Ghriloba.” Sakhalkho Sakme, 7 Aralık 1918.
- Ümidvar. “Alçag Siyaset.” Azerbaycan, 23 Nisan 1919.
- “Vı Nashei Partii: Sızdı Partii -Gummet- Gruzii.” Borba, 23 Aralık 1919.
- “Vı Nashei Partii.” Borba, 20 Aralık 1919.
- “Vı Nashei Partii.” Borba, 25 Aralık 1919.
- Kitaplar ve Monografiler
- Arslanoğlu, Cem Ender. Kars İslam Şurası ve Cenub-i Garbi Kafkas Hükûmeti Muvakkata-i Milliyesi. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1986.
- Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi. Cilt I. Bakı: Lider Neşriyyat, 2004.
- Chichinadze, Zakaria. Kartvelebis Gamahmadianeba Anu Kartvelt Gatatreba. Tbilisi: Ar. M. Kereselidzis Stamba, 1915.
- Grazhdanskaya voyna v Rossii i musulmane: Sb. dok. i materialov. Hazırlayan S. M. İskhakov. Moskva: Tsentr Strategicheskoy Konyunktury, 2014.
- Guruli, Vakhtang. Noe Jordania: Politikuri Portreti 1869-1953. Tbilisi: İntelekti, 1999.
- Hagverdiyev, Abdürrahim Bey. Seçilmiş Eserleri. II. Cilt. Bakı: Lider Neşriyatı, 2005.
- Hüseynov, Adil Akber oğlu. Alihaydar Garayev. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı, 1961.
- Jordaniya, Noe Nikolaevich. Za Dva Goda (sı 1-go marta 1917 goda po 1-e marta 1919 goda): Dokladı i Rçi. Tiflis: Tipografiya Gruzinskago Pravitelstva, 1919.
- Losaberidze, Davit. Adgilobrivi Tvitmartveloba 100 Tslis Tsin Aghmoachine Utsnobi Memkidreoba. Tbilisi: Gut&Berg, 2019.
- Mouradian, P. Les Données Juridiques des Revendications Territoriales Arméniennes. Paris: 1946.
- Nezirli, Şemistan. General Yadigarov Gardaşlar. Bakı: Şirvanneşr, 2004.
- Paşayeva, Emrulla, Novruz Bayramov, ve Gülnare Qocayeva-Memmedova. Gürcüstanda Azerbaycan Mektebleri. Tbilisi: Azerbaycan Respublikası Diasporla İş Üzre Dövlet Komitesi, 2012.
- Resulzade, Mehmed Emin. Azerbaycan Cumhuriyeti: Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti. Düzenleyen: Yavuz Akpınar, İrfan Murat Yıldırım, & Sabahattin Çağın. İstanbul: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1990.
- Sakartvelos Konstitutsia: Mighebuli Sakartvelos Damfudznebeli Krebis Mier 1921 Tslis Tebervlis 21. Batumi: 1921.
- Sakartvelos Samfudznebeli Kreba: Mekhute Skhdoma. Sakartvelos Damfudznebeli Krebis Saredaktsio Komisia, Tbilisi, 22 Mart 1919.
- Sakartvelos S.-Dem. Mush. Partiis Mokle İstoria. Paris: 1933.
- Swietochowski, Tadeusz. Russia and Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. London: Cambridge University Press, 1985.
- Makale ve Bölümler
- Aydın, Nurhan ve Ergün, Elif. “Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti ve Bölgedeki Faaliyetleri.” Tarih ve Günce 2, no. 5 (Yaz 2019): 301-332.
- Mustafalı, Cafer. “1917 Ekim Devrimi Sonrası Güney Kafkasya’da Gelişmeler Işığında Ömer Faik Numanzade’nin Siyasi Faaliyetleri.” Avrasya İncelemeleri Dergisi 9, no. 2 (2020): 283-299. doi: 10.26650/jes.2020.018.
- Ural, Selçuk. “Millî Teşkilatlanma ve Hususiyetleri.” Karadeniz İncelemeleri Dergisi 13, no. 13 (2012): 59-80.
- Valehoğlu-Hacılar, Fahri. “Professor Aziz Şerif ve Gürcistan Demokratik Respublikası.” Medeniyyet, 9 Ekim 2020.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Türkish Political Hİstory, Political History (Other) |
| Journal Section | Araştırma Makaleleri |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 20, 2025 |
| Publication Date | June 30, 2025 |
| Submission Date | March 23, 2024 |
| Acceptance Date | July 30, 2024 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 137 Issue: 272 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.