MİT-RİTÜEL KURAMI’NIN HALK BİLİMİNDE KULLANIMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME: AL, SAÇI, EŞİK VE ATEŞ MİTOLOJİSİ
Abstract
İlk folklor çalışmalarında genellikle metin merkezli Tarihî-Coğrafi Fin Kuramı kullanılmıştır. Bu kuram aracılığıyla; folklor ürünlerinin yapı, konu ve motiflerinden hareketle varyantlarının incelendiği bilinmektedir. Tarihî-Coğrafi Fin Kuramı’nın devamı ve tamamlayıcısı olarak ortaya çıkan kuram ise Mit-Ritüel Kuramı’dır. Bu kuram, folklorun ritüeller ve mitolojiyle bağlantısını tespit etmeye çalışmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada ilk önce Mit-Ritüel Kuramı’nın halk bilimi çalışmalarındaki yeri ve önemi üzerinde durulmuş, ardından bu kuram çerçevesinde Türk kültüründe “Al, Saçı, Eşik ve Ateş” ile ilgili inançlar incelenmiştir. Bu inançların her birinin ritüel ve mitlerle ilişkili olduğu, Al’ın mitolojideki kötü ruhun saçlısı olan Albıs’a dayandığı, saçının Tanrı veya kutsal ruh olarak düşünülen varlıklara saygı amaçlı olduğu, eşiğin koruyucu bir ruha dayandığı, ateşin ise kurtuluş ve kötülüklerden arınma temelli olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla, Mit-Ritüel Kuramı’nın folklor çalışmalarında kullanılmasının folklorun birlik ve beraberliği sağlama yönünü ön plana çıkaracağı, kültürel kimliğin belirlenmesi ve aidiyet duygusunun güçlenmesi için bu kuramın kullanılması gerektiği tespit edilmiştir.
Keywords
References
- Ataman, S. Y. (1992). Eski Türk düğünleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Bayat, F. (2016). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken.
- Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi. Ankara: Bilgesu.
- Cohen, P. S. (2002). Mit kuramları. Çev.: Evrim Ölçer. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 271-290). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
- Ekici, M. (2007). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
- Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. Çev.: Sema Rifat. İstanbul: Om.
- Ergin, M. (1970). Oğuz Kağan destanı. İstanbul: Millî Eğitim.
- Goody, J. (2018). Mit, ritüel ve söz. Çev.: Damla Sezgi. İstanbul: Küre.
- Honko, L. (2002). Miti tanımlama problemi. Çev.: Nezir Temür. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 246-259). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Millî Eğitim.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm. Ankara: TTK.
- Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Kaya, D. (2007). Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ.
- Köse, S. (2021). Ritüel bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14 (33), 57-70.
- Krappe, A. H. (2002). Folklor ve mitoloji. Çev.: Umay Günay. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 233-245). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Krohn, J. ve Krohn, K. (2004). Halk bilimi yöntemi. Çev., Günsel İçöz. Haz.: Fikret Türkmen. Ankara: TDK.
- Oğuz, M. Ö. (2000). Türk dünyası halk biliminde yöntem sorunları. Ankara: Akçağ.
- Oğuz, M. Ö. (2006). Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyısında Mayıs Yedisi Bayramı. Millî Folklor, 18 (69), 5-14. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=69&Sayfa=2
- Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Raglan, L. (2002). Mit ve ritüel. Çev.: E. Ölçer Özünel. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 318-331). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Rappaport, R. A. (2008). Ritüel. Çev.: Kürşat Korkmaz. Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1 (s. 299-308). Haz.: M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir vd. Ankara: Geleneksel.
- Roux, J. P. (2011). Eski Türk mitolojisi. Çev.: Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu.
- Seyidoğlu, B. (2002). Mitoloji üzerine araştırmalar. İstanbul: Dergâh. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, Web: https://sozluk.gov.tr. (E.T.: 16.12.2024)
- Veries, J. D. (2002). Doğa mitolojileri. Çev.: Gülten Küçükbasmacı. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 291-304). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
AN EVALUATION OF THE USE OF MYTH-RITUAL THEORY IN FOLKLORE: THE MYTHOLOGY OF AL, SACI, THRESHOLD AND FIRE
Abstract
In the first folklore studies, the text-centered Historical-Geographical Finnish Theory was generally used. It is known that through this theory, the variants of folklore products were examined based on their structure, subject and motifs. The theory that emerged as a continuation and complement of the Historical-Geographical Finnish Theory is the Myth-Ritual Theory. This theory tries to determine the connection of folklore with rituals and mythology. In this direction, the study first focused on the place and importance of the Myth-Ritual Theory in folklore studies, then within the framework of this theory, beliefs about “Al, Saçı, Threshold and Fire” in Turkish culture were examined. It was determined that each of these beliefs were related to rituals and myths, that “Al” was based on “Albıs”, the haired person of the evil spirit in mythology, that “Saçı” was for the purpose of respecting beings considered as God or holy spirits, that the threshold was based on a protective spirit, and that fire was based on salvation and purification from evil. Therefore, it has been determined that the use of Myth-Ritual Theory in folklore studies will highlight the aspect of folklore that provides unity and solidarity, and that this theory should be used to determine cultural identity and strengthen the sense of belonging.
Keywords
References
- Ataman, S. Y. (1992). Eski Türk düğünleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Bayat, F. (2016). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken.
- Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi. Ankara: Bilgesu.
- Cohen, P. S. (2002). Mit kuramları. Çev.: Evrim Ölçer. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 271-290). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
- Ekici, M. (2007). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
- Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. Çev.: Sema Rifat. İstanbul: Om.
- Ergin, M. (1970). Oğuz Kağan destanı. İstanbul: Millî Eğitim.
- Goody, J. (2018). Mit, ritüel ve söz. Çev.: Damla Sezgi. İstanbul: Küre.
- Honko, L. (2002). Miti tanımlama problemi. Çev.: Nezir Temür. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 246-259). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Millî Eğitim.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm. Ankara: TTK.
- Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Kaya, D. (2007). Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ.
- Köse, S. (2021). Ritüel bellek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14 (33), 57-70.
- Krappe, A. H. (2002). Folklor ve mitoloji. Çev.: Umay Günay. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 233-245). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Krohn, J. ve Krohn, K. (2004). Halk bilimi yöntemi. Çev., Günsel İçöz. Haz.: Fikret Türkmen. Ankara: TDK.
- Oğuz, M. Ö. (2000). Türk dünyası halk biliminde yöntem sorunları. Ankara: Akçağ.
- Oğuz, M. Ö. (2006). Türkiye’nin Doğu Karadeniz kıyısında Mayıs Yedisi Bayramı. Millî Folklor, 18 (69), 5-14. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=69&Sayfa=2
- Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Raglan, L. (2002). Mit ve ritüel. Çev.: E. Ölçer Özünel. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 318-331). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
- Rappaport, R. A. (2008). Ritüel. Çev.: Kürşat Korkmaz. Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 1 (s. 299-308). Haz.: M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir vd. Ankara: Geleneksel.
- Roux, J. P. (2011). Eski Türk mitolojisi. Çev.: Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu.
- Seyidoğlu, B. (2002). Mitoloji üzerine araştırmalar. İstanbul: Dergâh. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, Web: https://sozluk.gov.tr. (E.T.: 16.12.2024)
- Veries, J. D. (2002). Doğa mitolojileri. Çev.: Gülten Küçükbasmacı. Halk biliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2 (s. 291-304). Haz.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Folk Literature |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 15, 2025 |
| Submission Date | January 10, 2025 |
| Acceptance Date | March 16, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 14 Issue: 2 |
