Research Article
BibTex RIS Cite

Teheccüd Namazının Tasavvuf Yaşamındaki Yeri ve Önemi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 180 - 203, 28.03.2025

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.32711/tiad.1559378

Abstract

Temel hadis kitaplarında yer alan, “Farz namazdan sonra en faziletli namaz gece namazıdır.” şeklindeki hadisin, İslâm’ı Hz. Peygamber’in sünnetine birebir muvafık şekilde yaşamayı hedefleyen tasavvufî yaşama elbette bir yansıması olacaktır. Teheccüdün önemine dair Hz. Peygamber’in benzer hadisleri ve teşvikleri yanında Kur’ân’da da gece ibadetinin etkisinin insan maneviyatına daha tesirli olduğu belirtilmiş ve bu namazı kılanlar övülmüştür. Bu durumlar teheccüd namazına tasavvuf ehlince yüksek bir önem atfedilmesine sebep olmuştur. Öyle ki teheccüd, ruhi/manevi ilerlemenin sağlanmasında önemli uygulamalardan birisi haline gelmiş durumdadır. Bu makalemizde temel tasavvuf eserlerinde teheccüd namazına dair sûfî müelliflerin görüşleri ele alınıp incelenmiştir. Bunun sonucunda teheccüdün tasavvuf yaşamında üzerinde önemle durulan uygulamalar arasında olduğu, salikin manevi gelişiminde oldukça etkili olan hususlardan birisi olarak görüldüğü, fıkhî olarak hükmü sünnet konumunda olsa bile manevi tekâmüle etkisi nedeniyle çoğu mutasavvıf tarafından mutlaka düzenli şekilde yerine getirilmesi gereken bir ibadet şeklinde değerlendirildiği tespitleri yapılmıştır.

Keywords

Tasavvuf Gece Namazı Teheccüd Sûfi Nafile İbadet.

References

  • Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
  • Ahmed er-Rifâî. Burhânü’l-müeyyed. Halep: Camiü’l Osmaniyye, 1986.
  • Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
  • Asım Efendi. Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. Ümdetü’l-kârî fî şerhi Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Baş, Derya. Seyyid Ahmed el-Bedevî, Tarîkatı ve İstanbul’da Bedevîlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
  • Bereketî, Muhammed Amîm el-İhsanü’l-Müceddidî. Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Darül-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Bilmen, Ömer Nasûhi. Büyük İslam İlmihali. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
  • Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
  • Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân. İstanbul: Matbaatü Osmâniyye, 1330/h.
  • Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el- Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
  • Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-melâyîn, 1990.
  • Dokgöz, Derviş. “Tâhiru’l-Mevlevî’nin “Gece Namazı” Adlı Makalesi ve Teheccüd Namazının Hükmüne Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi.” Bitlis İslamiyat Dergisi 2/1 (2020), 42-60.
  • Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Süneni Ebî Dâvud Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1420/1999.
  • Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
  • Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetnâme. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1999.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 2005.
  • Geylanî, Abdulkadir. Gunyetü’t-tâlibîn. çev. Faruk Meyan. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1994.
  • Geylânî, Abdülkadir. Fethü’r-rabbânî vel-feyzü'r-rahmanî. Gize/Mısır: Dâru’r-Reyyân, ts. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn Müslim. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
  • Harakânî, Ahmed b. Hüseyin. Ârîfler Sultanı Bâyezid-i Bistâmî (Düstûru’l-cumhûr). çev. Ozan Yılmaz. Ankara: Semerkand Yayınları, 2016.
  • Harâşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasarı Halîl. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1900.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1979.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin. Lisânü’l-arab. Kahire: Dâru’l-Meâ’rif, ts.
  • İbn Muhammed, Münevver. Esrâru’t-tevhîd fî makâmâti’ş-Şeyh Ebî Saîd. B.y.: Dâru’l-Mısriyye, ts.
  • İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûu’ fetevâ. Medine: Mücemmei’l-Melik Fahd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
  • İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütühâtü’l-mekkiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Kara, İhsan. Tasavvuf Istılâhları Literatürü ve Seyyid Mustafa Râsim Efendi’nin Istılâhât-I İnsân-I Kâmil’i. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi/Metin, 2003.
  • Kâşânî, İzzeddin. Tasavvufun Ana Esasları. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2010.
  • Kotku, Mehmet Zahid. Nefis Terbiyesi. İstanbul: Metkan Matbaası, 2010.
  • Köse, Saffet. “Teheccüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/323. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
  • Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Yenigün Matbaacılık, 12. Basım, 2011.
  • Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm. er-Risâletü’l-kuşeyriyye. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şab‘, 1989.
  • Mahmud Abdurrahman Abdülmün’im. Mu’cemü mustalahât ve elfazi’l-fıkhiyye. Kahire: Daru’l-Fazile, ts.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
  • Mekkî, Ebu Talip. Kûtü’l-kulûb. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2001.
  • Mevsû’atü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûnü’l-İslamiyye, 1983.
  • Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. Riyad: Dâru’l-Hadârati li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2015.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Sahîhi Müslim Bişerhi’n-Nevevî. B.y.: Müessesetü Kurtuba, 1994.
  • Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed. Tefsîru garâibü’l-Kur’ân ve reğâibü’l-furkân. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
  • Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. thk. Muhammed Ali Beyzûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Selvi, Dilaver. Tasavvuf Metodu Olarak Rabıta. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2016.
  • Sem‘anî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhamme. Tefsîru’l-Kur’ân. Riyad: Daru’l-Vatan, 1997.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tenbîhü’l-gâfilîn. çev. Yaman Arıkan. İstanbul: Uyanış Yayınevi, ts.
  • Serrâc, Ebu Nasr Abdullah b. Ali. el-Lüma’. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1960.
  • Sirhindî, Ahmed el-Fârûkî (İmam Rabbânî). Mektûbât. çev. Abdülkadir Akçiçek. İstanbul: Dergâh Ofset, 1998.
  • Sühreverdî, Şihâbuddîn. Avârifü'l-ma'ârif. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kâhire: Mektebetü's-Sekâfeti'd- Dîniyye, 2006.
  • Şa’ranî, Abdülvahhab. et-Tabakâtü’l-kübra. Mısır: yy., ts.
  • Şafiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 1938.
  • Taberânî, Süleyman b. Ahmed. Mu’cemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, ts.
  • Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
  • Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni’l-âsâr. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb,1994.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.

The Place and Significance of the Tahajjud Prayer in the Sufi Life

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 180 - 203, 28.03.2025

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.32711/tiad.1559378

Abstract

The hadith in the basic hadith books, " The most virtuous prayer after the obligatory/wajib prayer is the night prayer" will certainly have a reflection on sufi life, which adopts the motto of living Islam in the way the Prophet lived to the finest detail. In addition to similar hadiths and motivation of the Prophet regarding the importance of tahajjud, the fact that the Qur'an's stating the effect of night prayer is more effective on human spirituality has caused Sufis to attribute a high importance to tahajjud. Tahajjud prayer has become one of the indispensable basic practices of the journey of Sufism. In this article, the views on tahajjud prayer in basic Sufi sources have been discussed and analysed. As a result, it has been determined that tahajjud is an inseparable part of Sufi life, it is seen as one of the main elements that are effective in the spiritual development of the salik, it is considered as wajib by Sufis and they do not refrain from performing it.

Keywords

Sufism Night Prayer Tahajjud Sufi Voluntary Worship

References

  • Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
  • Ahmed er-Rifâî. Burhânü’l-müeyyed. Halep: Camiü’l Osmaniyye, 1986.
  • Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
  • Asım Efendi. Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. Ümdetü’l-kârî fî şerhi Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Baş, Derya. Seyyid Ahmed el-Bedevî, Tarîkatı ve İstanbul’da Bedevîlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
  • Bereketî, Muhammed Amîm el-İhsanü’l-Müceddidî. Ta’rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Darül-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Bilmen, Ömer Nasûhi. Büyük İslam İlmihali. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
  • Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
  • Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân. İstanbul: Matbaatü Osmâniyye, 1330/h.
  • Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el- Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
  • Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-arabiyye. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-melâyîn, 1990.
  • Dokgöz, Derviş. “Tâhiru’l-Mevlevî’nin “Gece Namazı” Adlı Makalesi ve Teheccüd Namazının Hükmüne Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi.” Bitlis İslamiyat Dergisi 2/1 (2020), 42-60.
  • Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Süneni Ebî Dâvud Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1420/1999.
  • Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
  • Erzurumlu İbrahim Hakkı. Marifetnâme. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1999.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 2005.
  • Geylanî, Abdulkadir. Gunyetü’t-tâlibîn. çev. Faruk Meyan. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1994.
  • Geylânî, Abdülkadir. Fethü’r-rabbânî vel-feyzü'r-rahmanî. Gize/Mısır: Dâru’r-Reyyân, ts. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn Müslim. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
  • Harakânî, Ahmed b. Hüseyin. Ârîfler Sultanı Bâyezid-i Bistâmî (Düstûru’l-cumhûr). çev. Ozan Yılmaz. Ankara: Semerkand Yayınları, 2016.
  • Harâşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu Muhtasarı Halîl. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1900.
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1979.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin. Lisânü’l-arab. Kahire: Dâru’l-Meâ’rif, ts.
  • İbn Muhammed, Münevver. Esrâru’t-tevhîd fî makâmâti’ş-Şeyh Ebî Saîd. B.y.: Dâru’l-Mısriyye, ts.
  • İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûu’ fetevâ. Medine: Mücemmei’l-Melik Fahd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
  • İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütühâtü’l-mekkiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Kara, İhsan. Tasavvuf Istılâhları Literatürü ve Seyyid Mustafa Râsim Efendi’nin Istılâhât-I İnsân-I Kâmil’i. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi/Metin, 2003.
  • Kâşânî, İzzeddin. Tasavvufun Ana Esasları. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2010.
  • Kotku, Mehmet Zahid. Nefis Terbiyesi. İstanbul: Metkan Matbaası, 2010.
  • Köse, Saffet. “Teheccüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/323. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
  • Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş -Muzaffer Şahin. Ankara: Yenigün Matbaacılık, 12. Basım, 2011.
  • Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
  • Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm. er-Risâletü’l-kuşeyriyye. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şab‘, 1989.
  • Mahmud Abdurrahman Abdülmün’im. Mu’cemü mustalahât ve elfazi’l-fıkhiyye. Kahire: Daru’l-Fazile, ts.
  • Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
  • Mekkî, Ebu Talip. Kûtü’l-kulûb. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2001.
  • Mevsû’atü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûnü’l-İslamiyye, 1983.
  • Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. Riyad: Dâru’l-Hadârati li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2015.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Sahîhi Müslim Bişerhi’n-Nevevî. B.y.: Müessesetü Kurtuba, 1994.
  • Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed. Tefsîru garâibü’l-Kur’ân ve reğâibü’l-furkân. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
  • Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
  • Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. thk. Muhammed Ali Beyzûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Selvi, Dilaver. Tasavvuf Metodu Olarak Rabıta. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2016.
  • Sem‘anî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhamme. Tefsîru’l-Kur’ân. Riyad: Daru’l-Vatan, 1997.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tenbîhü’l-gâfilîn. çev. Yaman Arıkan. İstanbul: Uyanış Yayınevi, ts.
  • Serrâc, Ebu Nasr Abdullah b. Ali. el-Lüma’. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1960.
  • Sirhindî, Ahmed el-Fârûkî (İmam Rabbânî). Mektûbât. çev. Abdülkadir Akçiçek. İstanbul: Dergâh Ofset, 1998.
  • Sühreverdî, Şihâbuddîn. Avârifü'l-ma'ârif. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kâhire: Mektebetü's-Sekâfeti'd- Dîniyye, 2006.
  • Şa’ranî, Abdülvahhab. et-Tabakâtü’l-kübra. Mısır: yy., ts.
  • Şafiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 1938.
  • Taberânî, Süleyman b. Ahmed. Mu’cemü’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, ts.
  • Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
  • Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni’l-âsâr. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb,1994.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
There are 56 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Sufism
Journal Section Articles
Authors

Derviş Dokgöz 0000-0002-0891-0696

Early Pub Date March 26, 2025
Publication Date March 28, 2025
Submission Date October 1, 2024
Acceptance Date February 27, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 9 Issue: 1

Cite

ISNAD Dokgöz, Derviş. “Teheccüd Namazının Tasavvuf Yaşamındaki Yeri Ve Önemi”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 9/1 (March 2025), 180-203. https://doi.org/10.32711/tiad.1559378.
 Download Cover Image

Türkiye Journal of Theological Studies is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).