1980’Lİ YILLARDA GAZETECİLİĞİN DÖNÜŞÜMÜNÜ TÜRK SİNEMASI’NDA 1960-1990 YILLARI ARASINDAKİ FİLMLERLE OKUMAK
Abstract
Batı Avrupa’da gazeteciliğin başlangıç ve gelişim seyrinden farklı olarak, Osmanlı İmparatorluğu döneminde basın, Batılılaşma ve modernleşme çabaları ile bağlantılı bir biçimde devletin denetimi ve kontrolü altında ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte, modern ulus devletin inşasında siyasal aktörler tarafından yeni toplumsal ve kültürel yapının halka benimsettirilmesinde işlevsel bir araç olarak öne çıkan gazeteler, 1950’lerden itibaren Türkiye’nin geçirdiği sanayileşme sürecine koşut olarak devletin denetiminden görece özerkleşmiş ve gazeteci aileler tarafından işletilen birer kurumsal yapı haline gelmiştir. 1970’lerin sonu ve 1980’li yıllarda ise uygulamaya konulan neoliberal politikalarla bir endüstri haline gelen basın alanı içinde gazeteler, biçim ve içerik olarak dönüşürken, gazetecilik faaliyetinin kendisi de bir değişim sürecine girmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de basın alanında 1980’li yıllarda yaşanan dönüşümün, Türk sinemasında gazeteci temsillerini içeren filmler üzerinden nasıl yansıdığının analiz edilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, 1960-1990 yılları arasında, gazeteci ve gazetecilik faaliyetlerinin konu edildiği Kral Arkadaşım (1964), Canavar Cafer (1975), Gazeteci (1979), Talihli Amele (1980), Skandal (1987) ve Gazeteci Kız (1988) filmleri örneklem olarak seçilmiştir. Belirlenen söz konusu 6 filmde öne çıkan temsiller, nitel içerik analizinden yararlanılarak tematik olarak başlıklandırılmıştır. 1980 öncesi ve sonrası filmlerde öne çıkan temsiller dikkate alındığında, gazetecilik faaliyetinin önemli bir dönüşüme uğradığı görülmektedir. Haber üretim pratikleri ve mesleki etik kodlarda belirgin ayrımların ortaya çıktığı filmlerde, 1980’lere kadar hâkim olan idealist gazeteci, yerini köşeyi dönen gazeteciye bırakmıştır.
Keywords
Ethical Statement
Araştırmada etik beyan belgesine ihtiyaç yoktur.
Supporting Institution
Yoktur.
Thanks
Yoktur.
References
- Adaklı, G. (2001). Yayıncılık alanında mülkiyet ve kontrol. D. B. Kejanlıoğlu, S. Çelenk ve G. Adaklı (Ed.), Medya Politikaları. (ss. 145-204) içinde. İmge Yayınları.
- Adaklı, G. (2006). Türkiye’de medya endüstrisi: Neoliberalizm çağında mülkiyet ve kontrol ilişkileri. Ütopya Yayınevi.
- Akdal, T. (2017). Haberciliğin etik kodları bağlamında gazetecilerin polis adliye haaberlerine ve haber öznelerine bakışıyla ilgili bir derinlemesine mülakat çalışması. Ulak Bilge Sosyal Bilimler Dergisi, 5(18). 2067-2085
- Aktan, C. C. (1993). Politikada rant kollama. Amme İdaresi Dergisi, 26 (4), 119-136.
- Alemdar, K. (1999). Medya gücü ve demokratik kurumlar. Afa Yayınları.
- Alemdar, K., vd. (2019). Herkes için gazetecilik. Siyasal Kitabevi.
- Atabey, M. (1998). Television news broadcasting and journalism in Turkey: The impact of political, economic and socio-cultural change in the 1990s (Unpublished doctoral dissertation). University of London, London.
- Ayman, Güler, B. (2016). Yeni Sağ ve Devletin değişimi: yapısal uyarlama politikaları 1980-1985. İmge Kitabevi.
- Ayten, A. (2011). Türkiye’de basın ve rejimi (Cumhuriyet dönemi basın iktidar ilişkisi ve basın rejimleri) (Tez No. 377546) [Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Becerikli, R. (2019). 1980’li yıllar Türkiye’sinde gazetecilik: Uyanık Gazeteci film örneği, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 279-289.
- Birol, S. (2018). 1980 sonrası Türk medyasında sermaye yapısının el değiştirmesinin basında köşe yazarlığına etkileri (Tez No. 512988) [Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Bora. T. (2013). Turgut Özal. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 589-601) içinde. İletişim Yayınları.
- Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İletişim Yayınları.
- Boratav, K. (1998). Türkiye iktisat tarihi: 1908-1985. Gerçek Yayınevi.
- Buğra, A. ve Savaşkan, O. (2015). Türkiye’de yeni kapitalizm: Siyaset, din ve iş dünyası. İletişim Yayınları.
- Cangöz, İ. (2015). Değişen anlam ve değerleriyle gazetecilik. Sınırsız Basım ve Dağıtım.
- Cengiz, Ö. (2021). Türkiye’de gazetecilik mesleğinin güvencesizleşme süreci (Tez No. 699816) [Yayınlanmış Doktora Tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Ekzen, N. (1999). Medya ve ekonomi: Türk basın endüstrisinde yoğunlaşma-toplulaşma-tekelleşme yapısı (1965-1995). K. Alemdar (Ed.), Medya gücü ve demokratik kurumlar (ss. 85-108) içinde. Afa Yayınları.
- Güler, A., M. B. Halıcıoğlu ve Taşkın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma. Seçkin Yayıncılık.
- Gürkan, Pazarcı, N. (2005). Türkiye’de gazetecilerin “gözlükleri”/medyanın dönüşmeyen kodları. H. Nalçıoğlu vd. (Ed), Habercinin el kitabı: Medya ve Toplum (ss. 149-168) içinde. IPS.
- Hardt, H. (1998). Interactions: Critical studies in communication, media and journalism. Rowman&Littlefield Publishers.
- Ilgaz, C. (2003). Türkiye’de 1980 sonrası dönem ve Türk basını, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 17. 115-120.
- Kaya, R. (2009). İktidar yumağı: Medya, sermaye, devlet. İmge Kitabevi.
- Kaya, R. (2016). İktidar yumağı: Medya, sermaye, devlet. İmge Kitabevi.
- Keyder, Ç. (1998). Türkiye’de demokrasinin ekonomi politiği. İ. C. Schick ve Ertuğrul A. T. (Ed.), Geçiş sürecinde Türkiye. (ss. 38-75) içinde. Belge Yayınları.
- Kızılbay, İ. (2010). The structural change experienced in Turkish press (The basic problems of press from 1980 to present). International Journal of Turcologia, 5(9). 21-39.
- Koraltürk, M. ve Çetin, C. (2013). Türkiye’de liberal iktisadi düşünce. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 316-355) içinde. İletişim Yayınları.
- Neuman, W. L. (2022). Toplumsal araştırma yöntemleri nicel ve nitel yaklaşımlar (cilt-2). Siyasal Kitabevi.
- Oktay, A. (1987). Toplumsal değişme ve basın, Bilim/Felsefe/Sanat Yayınları.
- Ova, N. (2019). Harf İnkilabı ve Türk basını. Chiviyazıları Yayınevi.
- Över, D. (2017). Political destabilization in Turkey: The case of journalism, 1980-2013 (Unpublished doctoral dissertation). Cornell University, ABD.
- Özkazanç, A. (2013). Türkiye’nin neoliberal dönüşümü ve liberal düşünce. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 334-366) içinde. İletişim Yayınları.
- Özsever, A. (2004). Tekelci medyada örgütsüz gazeteci. İmge Kitabevi Yayınları.
- Pertner, E. M. (2020). Media Moguls and political patrons: Media and democracy in Turkey, 1980-2018 (Unpublished doctoral dissertation). The George Washington University, ABD.
- Sağnak, M. (2010). Amca size gazeteci diyebilir miyim? Türk sinemasında gazeteci figürü. Express Basımevi.
- Schick, İ. C. ve Tonak, E. A. (1998). Sonuç. İ. C. Schick ve E. A. Tonak (Ed.), Geçiş Sürecinde Türkiye (ss. 386-398) içinde. Belge Yayınları.
- Sökmen, C. (2022). İstanbul gazeteciliğinde mekan değişiminin gazetecilik pratiklerine etkileri (Tez No. 735156) [Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Suiçmez, M., (2023). 1980 sonrası Turgut Özal Dönemi’nde Türkiye’de yaşanan siyasal, sosyal ve iktisadi değişimin Türk basınına etkisi. M. Taylan (Ed.), Yeni Medya ve gazetecilik (ss.113-123) içinde. Livre De Lyon.
- Taş, O. (2012). Gazetecilik etiğinin mesleki sırları: Profesyonellik, piyasa ve sorumluluk. İletişim Yayınları.
- Tılıç, D. (2001). 2000’ler Türkiye’sinde medyayı anlamak. Su Yayınları.
- Tılıç, L.D. (1998). Utanıyorum ama gazeteciyim. İletişim Yayınları.
- Toktaş, S., (2010). 1980 sonrası değişen medya ortamında gazeteci: Zanaatkar mı, profesyonel mi?. Mülkiye Dergisi, 34(269), 147-170.
- Uçar, Y. (2011). Basın ahlakı açısından haberde nesnellik olgusu (Tez No. 294691) [Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
READING THE TRANSFORMATION OF JOURNALISM IN THE 1980S THROUGH FILMS FROM 1960 TO 1990 IN TURKISH CINEMA
Abstract
Unlike the beginning and development of journalism in Western Europe, the Ottoman Empire's press emerged under the state's supervision and control in connection with Westernisation and modernization efforts. With the proclamation of the Republic, newspapers came to the forefront as a functional tool for political actors to impose the new social and cultural structure on the public in the construction of the modern nation-state. In parallel with the industrialization process that Turkey underwent from the 1950s onwards, newspapers became relatively autonomous from state control and became institutional structures run by journalist families. In the late 1970s and 1980s, with the neoliberal policies implemented in the field of the press, which became an industry, newspapers were transformed in terms of form and content, while the journalistic activity itself underwent a process of change. This study aims to analyze how the transformation of the press in Turkey in the 1980s is reflected in Turkish cinema through films featuring journalist representations. In this context, the films between 1960-1990 in which journalists and journalistic activities were the subject of the study, such as "Kral Arkadaşım (1964), Canavar Cafer (1975), Gazeteci (1979), Talihli Amele (1980), Skandal (1987) and Gazeteci Kız (1988) were selected as the sample. The prominent representations in these 6 films were thematically categorized using qualitative content analysis. When the pre-1980 and post-1980 representations in films are taken into consideration, it is seen that journalistic activity has undergone a significant transformation. In films where distinct differences in news production practices and professional ethical codes emerge, the idealist journalist, who was dominant until the 1980s, has been replaced by the journalist who has turned the corner.
References
- Adaklı, G. (2001). Yayıncılık alanında mülkiyet ve kontrol. D. B. Kejanlıoğlu, S. Çelenk ve G. Adaklı (Ed.), Medya Politikaları. (ss. 145-204) içinde. İmge Yayınları.
- Adaklı, G. (2006). Türkiye’de medya endüstrisi: Neoliberalizm çağında mülkiyet ve kontrol ilişkileri. Ütopya Yayınevi.
- Akdal, T. (2017). Haberciliğin etik kodları bağlamında gazetecilerin polis adliye haaberlerine ve haber öznelerine bakışıyla ilgili bir derinlemesine mülakat çalışması. Ulak Bilge Sosyal Bilimler Dergisi, 5(18). 2067-2085
- Aktan, C. C. (1993). Politikada rant kollama. Amme İdaresi Dergisi, 26 (4), 119-136.
- Alemdar, K. (1999). Medya gücü ve demokratik kurumlar. Afa Yayınları.
- Alemdar, K., vd. (2019). Herkes için gazetecilik. Siyasal Kitabevi.
- Atabey, M. (1998). Television news broadcasting and journalism in Turkey: The impact of political, economic and socio-cultural change in the 1990s (Unpublished doctoral dissertation). University of London, London.
- Ayman, Güler, B. (2016). Yeni Sağ ve Devletin değişimi: yapısal uyarlama politikaları 1980-1985. İmge Kitabevi.
- Ayten, A. (2011). Türkiye’de basın ve rejimi (Cumhuriyet dönemi basın iktidar ilişkisi ve basın rejimleri) (Tez No. 377546) [Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Becerikli, R. (2019). 1980’li yıllar Türkiye’sinde gazetecilik: Uyanık Gazeteci film örneği, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 279-289.
- Birol, S. (2018). 1980 sonrası Türk medyasında sermaye yapısının el değiştirmesinin basında köşe yazarlığına etkileri (Tez No. 512988) [Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Bora. T. (2013). Turgut Özal. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 589-601) içinde. İletişim Yayınları.
- Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler. İletişim Yayınları.
- Boratav, K. (1998). Türkiye iktisat tarihi: 1908-1985. Gerçek Yayınevi.
- Buğra, A. ve Savaşkan, O. (2015). Türkiye’de yeni kapitalizm: Siyaset, din ve iş dünyası. İletişim Yayınları.
- Cangöz, İ. (2015). Değişen anlam ve değerleriyle gazetecilik. Sınırsız Basım ve Dağıtım.
- Cengiz, Ö. (2021). Türkiye’de gazetecilik mesleğinin güvencesizleşme süreci (Tez No. 699816) [Yayınlanmış Doktora Tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Ekzen, N. (1999). Medya ve ekonomi: Türk basın endüstrisinde yoğunlaşma-toplulaşma-tekelleşme yapısı (1965-1995). K. Alemdar (Ed.), Medya gücü ve demokratik kurumlar (ss. 85-108) içinde. Afa Yayınları.
- Güler, A., M. B. Halıcıoğlu ve Taşkın, S. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma. Seçkin Yayıncılık.
- Gürkan, Pazarcı, N. (2005). Türkiye’de gazetecilerin “gözlükleri”/medyanın dönüşmeyen kodları. H. Nalçıoğlu vd. (Ed), Habercinin el kitabı: Medya ve Toplum (ss. 149-168) içinde. IPS.
- Hardt, H. (1998). Interactions: Critical studies in communication, media and journalism. Rowman&Littlefield Publishers.
- Ilgaz, C. (2003). Türkiye’de 1980 sonrası dönem ve Türk basını, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 17. 115-120.
- Kaya, R. (2009). İktidar yumağı: Medya, sermaye, devlet. İmge Kitabevi.
- Kaya, R. (2016). İktidar yumağı: Medya, sermaye, devlet. İmge Kitabevi.
- Keyder, Ç. (1998). Türkiye’de demokrasinin ekonomi politiği. İ. C. Schick ve Ertuğrul A. T. (Ed.), Geçiş sürecinde Türkiye. (ss. 38-75) içinde. Belge Yayınları.
- Kızılbay, İ. (2010). The structural change experienced in Turkish press (The basic problems of press from 1980 to present). International Journal of Turcologia, 5(9). 21-39.
- Koraltürk, M. ve Çetin, C. (2013). Türkiye’de liberal iktisadi düşünce. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 316-355) içinde. İletişim Yayınları.
- Neuman, W. L. (2022). Toplumsal araştırma yöntemleri nicel ve nitel yaklaşımlar (cilt-2). Siyasal Kitabevi.
- Oktay, A. (1987). Toplumsal değişme ve basın, Bilim/Felsefe/Sanat Yayınları.
- Ova, N. (2019). Harf İnkilabı ve Türk basını. Chiviyazıları Yayınevi.
- Över, D. (2017). Political destabilization in Turkey: The case of journalism, 1980-2013 (Unpublished doctoral dissertation). Cornell University, ABD.
- Özkazanç, A. (2013). Türkiye’nin neoliberal dönüşümü ve liberal düşünce. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm (ss. 334-366) içinde. İletişim Yayınları.
- Özsever, A. (2004). Tekelci medyada örgütsüz gazeteci. İmge Kitabevi Yayınları.
- Pertner, E. M. (2020). Media Moguls and political patrons: Media and democracy in Turkey, 1980-2018 (Unpublished doctoral dissertation). The George Washington University, ABD.
- Sağnak, M. (2010). Amca size gazeteci diyebilir miyim? Türk sinemasında gazeteci figürü. Express Basımevi.
- Schick, İ. C. ve Tonak, E. A. (1998). Sonuç. İ. C. Schick ve E. A. Tonak (Ed.), Geçiş Sürecinde Türkiye (ss. 386-398) içinde. Belge Yayınları.
- Sökmen, C. (2022). İstanbul gazeteciliğinde mekan değişiminin gazetecilik pratiklerine etkileri (Tez No. 735156) [Yayınlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
- Suiçmez, M., (2023). 1980 sonrası Turgut Özal Dönemi’nde Türkiye’de yaşanan siyasal, sosyal ve iktisadi değişimin Türk basınına etkisi. M. Taylan (Ed.), Yeni Medya ve gazetecilik (ss.113-123) içinde. Livre De Lyon.
- Taş, O. (2012). Gazetecilik etiğinin mesleki sırları: Profesyonellik, piyasa ve sorumluluk. İletişim Yayınları.
- Tılıç, D. (2001). 2000’ler Türkiye’sinde medyayı anlamak. Su Yayınları.
- Tılıç, L.D. (1998). Utanıyorum ama gazeteciyim. İletişim Yayınları.
- Toktaş, S., (2010). 1980 sonrası değişen medya ortamında gazeteci: Zanaatkar mı, profesyonel mi?. Mülkiye Dergisi, 34(269), 147-170.
- Uçar, Y. (2011). Basın ahlakı açısından haberde nesnellik olgusu (Tez No. 294691) [Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi. Ulusal Tez Merkezi].
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Journalism Studies |
| Journal Section | CASE REPORT |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 30, 2025 |
| Publication Date | July 1, 2025 |
| Submission Date | April 7, 2025 |
| Acceptance Date | June 30, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 15 Issue: 3 |
