Abstract
Şah Sultan Külliyesi, III. Selim'in kız kardeşi Şah Sultan tarafından 1800-1801 yıllarında yaptırılmıştır. Külliye, sebil-küttâp, müştemilat, çeşme ve padişahın vakfettiği hazireden oluşmaktadır. On sekizinci yüzyıl sonlarına tarihlenen Şah Sultan Sıbyan Mektebi ve Sebili, alt katı sebil, üst katı okul işlevi görecek şekilde tasarlanmış sebil-küttâp adı verilen özgün yapılardır. Memlük yönetimi altında Mısır'da ortaya çıkan bu yeni yapı tipi, zamanla Memlük ve İstanbul geleneklerinde iki ayrı tipte inşa edilmiştir. Osmanlı dönemi eğitim sisteminin temel taşını oluşturan Sıbyan Mektepleri, günümüz ilköğretimine karşılık gelen ve Osmanlı'nın son dönemlerine kadar inşa edilmeye devam eden eğitim kurumlarıdır. Erken Osmanlı sıbyan mekteplerinden çok azı günümüze ulaşabilmiştir. Klasik ve geç dönemlerde inşa edilen sıbyan okullarının birçoğu günümüze ulaşmış olsa da, bir kısmı işlevini yitirmiş, terk edilmiş veya harap olmuş, bir kısmı da niteliksiz müdahalelerle özgün mimari kurgusunu kaybetmiş olsa da, eğitim ve öğretim geleneğimizin bir parçası olarak korunması gereken kültürel varlıklar olarak yaşatılmalıdır. On sekizinci yüzyılda, batılılaşmanın etkisiyle genişleyen Osmanlı kentinin birçok yerinde çok sayıda sıbyan okulu inşa edildiği görülmektedir. Batılılaşma dönemi bir süre mimari eserlerde de etkisini göstermiştir.
References
- Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri Cilt-I, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul, s.279–287, 304–309.
- Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan’ın Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul, s.531-538.
- Ahunbay, Z. (1999). The Architecture of Ottoman Primary Schools International Congress on Learning and Education in the Ottoman World, İstanbul 12-15 April 1999. Proceeding, Çaksu, A.(ed.), IRCICA, İstanbul, 2001.
- Ahunbay, Z. (2004). Osmanlılar’da Mektep Mimarisi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 29, İstanbul, 7–9.
- Ahunbay, Z. (2005). Decorative Coatings on Some Eighteenth Century Buildings in İstanbul, Afife Batur’a Armağan, Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, Literatür Yayınları, İstanbul, 205–214.
- Akkaya, E. N. Y. (2019). Eyüpsultan Semti Sıbyan Mektepleri ve Yeniden İşlevlendirilmesi: Rami Mehmet Paşa Sıbyan Mektebi Örneği, [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi], Mimarlık Ana Bilim Dalı, s.49, İstanbul.
- Aslan, G. ve Eyüpgiller, K. K. (2014). Yusuf Paşa Sıbyan Mektebi, Vakıf Restorasyon Yıllığı, 2146-3166, 8, 66-77
- Baş, G. ve Eriş Kızgın, E. (2023). Batılılaşma Dönemi İstanbul Sebil-Küttapları. Journal of Ottoman Legacy Studies (OMAD)/Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10(27).
- Buluç, G. T. (1997). Turistik ürün pazarlama politikası ve planlaması ve bir pazarlama stratejisi olarak turistik ürün çeşitlendirmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 8(1), 12-17.
- Dikmen, Ç. B. ve Toruk, F. (2017). Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği, Vakıflar Dergisi, sayı 48, s.35, İstanbul.
- Eyüpsultan Belediyesi Yayınları, (2006), Stratejik PLAN 2007-2011, s.20, İstanbul.
- Ekim, Z. E. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kartpostallarda Yadigâr Edirne, (Editor: Fatma Sedes), Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul.
- İnci, Ş. (2007). Manisa’da Osmanlı Dönemi Sıbyan Mektepleri, [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi], Mimarlık Fakültesi, Konya.
- Kılıç, N. (2002). XVIII. Yüzyılda Osmanlılarda Eğitim ve Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme, [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi], İstanbul.
- Özyalvaç, A. (2011). Bir Müfettiş Raporu'nda Erken 20. Yüzyıl İstanbul Suriçi Sıbyan Mektepleri, Makale, Türkiyat Mecmuası, C.21, Sayı.1, s.345-373, İstanbul.
- Parlak, S. (2010). Şah Sultan Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, cilt: 38, 258–260.
- Sana,T (2021): Şah Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi, Sebili- Restitüsyon ve Restorasyon Projesi Önerileri (Y.Lisans Tezi 2021)
- Uğurlu, A. H. (2012). III.Selim’in İstanbul’u:Siyasi ve Askeri Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri, [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi], İstanbul. Internet sources: https://eysam.org/eyup-arsivi/
Abstract
The Şah Sultan Complex, built in 1800-1801 by Şah Sultan, the sister of Selim III, consists of a sebil- küttâp, outbuildings, a fountain, and a hazira, which the Sultan endowed. Dating to the end of the eighteenth century, the Şah Sultan’s Sıbyan Mekteb and Sebil are unique structures called sebil-küttâp, which were designed with the function of a sebil on the lower floor and a school on the upper floor. This new type of building emerged in Egypt under Mamluk rule and was built in two different types in the Mamluk and Istanbul traditions over time. Sıbyan Mektepleri, which formed the cornerstone of the education system of the Ottoman period, are educational institutions that correspond to today's primary education and continued to be built until the late Ottoman period. Very few of the early Ottoman sıbyan schools have survived to the present day. Although many of the sıbyan schools built in the classical and late periods have survived to the present day, some of them have lost their function, abandoned or dilapidated, and some have lost their original architectural fiction with unqualified interventions, they should be kept alive as cultural assets that need to be preserved as part of our education and training tradition. In the eighteenth century, it is seen that many sıbyan schools were built in many parts of the expanding Ottoman city under the influence of Westernization. The Westernization period also influenced architectural works in primary school for a while.
Ethical Statement
ETİK BEYAN İÇERECEK NİTELİĞİ BULUNMAMAKTADIR.
Supporting Institution
İstanbul Aydın Üniversitesi
Thanks
SAYIN HOCAM, EMEKLERİ GEÇEN TÜM HOCALARIMIZA VE GENÇ ARKADAŞLARA TEŞEKKÜRÜ BORÇ BİLİRİZ.
References
- Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri Cilt-I, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul, s.279–287, 304–309.
- Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan’ın Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul, s.531-538.
- Ahunbay, Z. (1999). The Architecture of Ottoman Primary Schools International Congress on Learning and Education in the Ottoman World, İstanbul 12-15 April 1999. Proceeding, Çaksu, A.(ed.), IRCICA, İstanbul, 2001.
- Ahunbay, Z. (2004). Osmanlılar’da Mektep Mimarisi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 29, İstanbul, 7–9.
- Ahunbay, Z. (2005). Decorative Coatings on Some Eighteenth Century Buildings in İstanbul, Afife Batur’a Armağan, Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları, Literatür Yayınları, İstanbul, 205–214.
- Akkaya, E. N. Y. (2019). Eyüpsultan Semti Sıbyan Mektepleri ve Yeniden İşlevlendirilmesi: Rami Mehmet Paşa Sıbyan Mektebi Örneği, [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi], Mimarlık Ana Bilim Dalı, s.49, İstanbul.
- Aslan, G. ve Eyüpgiller, K. K. (2014). Yusuf Paşa Sıbyan Mektebi, Vakıf Restorasyon Yıllığı, 2146-3166, 8, 66-77
- Baş, G. ve Eriş Kızgın, E. (2023). Batılılaşma Dönemi İstanbul Sebil-Küttapları. Journal of Ottoman Legacy Studies (OMAD)/Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10(27).
- Buluç, G. T. (1997). Turistik ürün pazarlama politikası ve planlaması ve bir pazarlama stratejisi olarak turistik ürün çeşitlendirmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 8(1), 12-17.
- Dikmen, Ç. B. ve Toruk, F. (2017). Sıbyan Mekteplerinin Mimarisi: Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi Örneği, Vakıflar Dergisi, sayı 48, s.35, İstanbul.
- Eyüpsultan Belediyesi Yayınları, (2006), Stratejik PLAN 2007-2011, s.20, İstanbul.
- Ekim, Z. E. (2023). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kartpostallarda Yadigâr Edirne, (Editor: Fatma Sedes), Edirne Valiliği Kültür Yayınları, İstanbul.
- İnci, Ş. (2007). Manisa’da Osmanlı Dönemi Sıbyan Mektepleri, [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi], Mimarlık Fakültesi, Konya.
- Kılıç, N. (2002). XVIII. Yüzyılda Osmanlılarda Eğitim ve Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme, [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi], İstanbul.
- Özyalvaç, A. (2011). Bir Müfettiş Raporu'nda Erken 20. Yüzyıl İstanbul Suriçi Sıbyan Mektepleri, Makale, Türkiyat Mecmuası, C.21, Sayı.1, s.345-373, İstanbul.
- Parlak, S. (2010). Şah Sultan Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, cilt: 38, 258–260.
- Sana,T (2021): Şah Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi, Sebili- Restitüsyon ve Restorasyon Projesi Önerileri (Y.Lisans Tezi 2021)
- Uğurlu, A. H. (2012). III.Selim’in İstanbul’u:Siyasi ve Askeri Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri, [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi], İstanbul. Internet sources: https://eysam.org/eyup-arsivi/
Details
| Primary Language | English |
|---|---|
| Subjects | Environment and Culture |
| Journal Section | RESEARCH ARTICLES |
| Authors | |
| Early Pub Date | June 30, 2025 |
| Publication Date | July 1, 2025 |
| Submission Date | April 11, 2025 |
| Acceptance Date | June 30, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 15 Issue: 3 |
