The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS)

Abstract

Üçgen arzu modeli, 20. yüzyılda Fransız eleştirmen Rene Girard’ın ortaya koyduğu bir kuramdır. Edebi eserin gizil yönlerini irdelemeye çalışan bu yöntemde arzuların kaynağı bireyin kendisinde değil; onu güdüleyen unsurlarda aranır. Bu modele göre arzu, arzulayan özne ile arzulanan nesne arasında düz bir çizgi şeklinde oluşmaz, bunun yerine bir tür üçgen oluşturmak suretiyle meydana gelir. Buna göre arzu duyan özne, üçgenin diğer ucundaki dolayımlayıcının tesiriyle arzu duymaya başlar. Girard düz bir çizgi şeklinde oluşan arzuyu romantik ve gerçek dışı, üçgen şeklinde oluşan arzuyu ise romansal ve hakikate daha yakın olarak vasıflandırır. Temel olarak insanda (öznede) doğan arzunun kaynağının kendiliğinden doğmadığını; öznede ortaya çıkan haset, kıskançlık, meyletme, karşılaştırma vb. duyguların onun arzularını da belirlediğini savunur.
Bu çalışma, Mehmet Rauf’un Eylül romanında üçgen arzu modelinin yansımalarını irdelemeyi amaçlamaktadır. İncelemede üçlü aşk ilişkisi üzerine kurulan Eylül’de roman kişilerinin hangi etkenlerle arzu duymaya başladığı irdelenecektir. Çalışma neticesinde romandaki aşk ilişkilerinin, basit bir tensel arzu olarak ortaya çıkmadığı, arzuların kaynağının sadece fizyolojik olmadığı, öznenin arzusunu tetikleyen dolayımlayıcıların dikkat çektiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda eser Girard’ın modeline göre değerlendirildiğinde arzunun kaynağının dolayımlayıcıdan kaynaklanmasından dolayı (üçgen arzu) romantik bir eser olarak değil, roman kurallarına daha uygun ve hakikate daha yakın bir eser olarak değerlendirilebilir.