Research Article
BibTex RIS Cite

Nef‘î’nin Şiirinde Siyaset Düşüncesi ve Memduhun İstidadı Olarak Cevher

Year 2025, , 231 - 242, 15.05.2025
https://doi.org/10.62425/turcology.1628535

Abstract

Cevher Antik Yunan döneminden bu yana felsefenin konusu olmuştur. Aristoteles’in Kategoriler’de etraflıca belirttiği fikirleri cevherin asla bir mevzuda bulunmaması ilkesine dayanmaktadır. Bütün arazların kendisine yüklendiği temel kategori olan cevherin Aristoteles’e göre en ayırıcı vasfı birbirine zıt arazları kabul etmesine rağmen değişmeyerek bir ve aynı kalmasıdır. Antik Yunan düşüncesinden tamamen farklı bir cevher düşüncesi ortaya koyan kelam âlimlerine göre yer kaplayan, hareket ve sükûna elverişli olan cevher ve araz sonradan meydana gelmiştir. Cevher her ne kadar zat olarak kabul edilse de bütün arazlar kaldırıldığında cevherin de varlığı son bulur.
Nef‘î’nin kasideleri şairin sanatını irdeleyebileceğimiz en önemli kaynaklardandır. Şair, cevher kavramını da ekseriyetle kasidelerinde kullanarak cevheri çok çeşitli minvallerde ele alır. Nef’î, devlet erkânına sunduğu kasidelerde cevheri siyasetin konusu hâline getirerek memduhun istidadını cevher kavramı üzerinden anlatır. Makalede Nef’î’ye göre memduhun cevheri nedir, yönetici sınıfın sahip olması gereken vasıflar ve şairin devlet erkânından beklentileri nelerdir? gibi soruların cevaplanması amaçlanmıştır. Nef‘î’ye göre hükümdar ve başvezirin sahip olduğu cevher, ideal devlet adamının aklî yetkinliğini ve yönetime olan istidadını ifade eder. Arınmış bir tabiata sahip olması gereken hükümdar Nef‘î’ye göre âlemin cevherinin can suyu ve Hakk’ın tecelli ettiği bir mazhardır. Bu nedenle Nef‘î, hükümdarı tam ve kâmil, yetkin ve cömert olarak tarif eder. Hükümdarı Mirât-ı Hudâ olarak telakki eden Nef‘î’ye göre padişah hükümdarlık istidadı bakımından en yetkin surette zuhur etmiştir. Bu nedenle hükümdar, devlet yönetimi ile en ideal nizamı sağlamalı ve insanlığın mutluluğunu gâye edinmelidir. Hükümdarın mutlak otoritesine işaret eden şair onu bir anlamda Tanrı’nın gölgesi (zıllullah) olarak tanımlar.
Siyasi kimliklerin hâricinde şeyhülislamın arınmış bir cevhere sahip olduğunu ifâde eden şair, Mevlânâ için yazdığı kasidesinde ise Mevlânâ’yı Hz. Peygamber’in cevherinin nuru olarak tarif eder. Bu makalede Nef‘î’nin felsefî bir kavram olan cevhere yaklaşımı ve yüklediği özgün manalar siyaset düşüncesi ve memduhun istidadı ekseninde ele alınmıştır.

Ethical Statement

Etik kurul onay belgesi gerektirmemektedir.

References

  • Akkuş, M. (2006). Nef‘î. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 32, ss. 523-525.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Akkuş, M. (2019). Nef‘î Divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Altıntaş, H. (1992). İbn Sinâ metafiziği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Aristoteles. (2021). Ruh üzerine. (Ö. Aygün & Y. G. Sev, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
  • Aslan, S. (2003). Osmanlı siyasi rejimini şekillendiren bir olgu olarak patrimonyalizm. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(1-2), 245-253.
  • Balalan, A. (2012). Nef’i’nin kasidelerinde mübalağa sanatındaki ayrıntılar. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(3), 453-468. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3230
  • Bayir, M. (2017). Nef‘î’de söz sanatları. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(22), 123-144. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12296
  • Bolay, S. H. (1989). Akıl. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 2, ss. 424-425). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Bostan, İ. (1989). Ali Paşa, Güzelce. İçinde T.D.V. İslâm ansiklopedisi (C. 2, ss. 238-242). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Celal, V. (2019). İslam dünyasında tercüme hareketlerinin felsefî düşüncenin gelişimi açısından üstlendiği rol üzerine bir inceleme. Felsefe Dünyası, (70), 202-216.
  • Chittick, W. C. (2018). Sufinin bilgi yolu İbn Arabî metafiziğinde hayal. (Ö. Saruhanlıoğlu, Çev.). Okyanus Yayınları.
  • Cürcânî, S. Ş. (1997). Ta’rifat Arapça Türkçe terimler sözlüğü. Bahar Yayınları.
  • Demirli, E. (2012). İslam metafiziğinde Tanrı ve insan. Kabalcı Yayınları.
  • Fârâbî. (2001). El-Medînetü’l-fâzıla. (N. Danışman, Çev.). Meb Yayınları.
  • Fârâbî. (2008). Harfler kitabı-kitabu’l-huruf. (Ö. Türker, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • Fârâbî. (2021). Kitâbü’l-elfâzi’l-müsta’mele fi’l-mantık-mantıkta kullanılan lafızlar. (Y. Aydınlı, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • Gökberk, M. (2005). Felsefe tarihi. Remzi Kitabevi.
  • Hakîm, S. (2017). İbnü’l-Arabî sözlüğü. (E. Demirli, Çev.). Alfa Basım Yayım.
  • İbn Arabî, M. (2022). Fütûhât-ı Mekkiyye. (E. Demirli, Çev.; C. 6). Litera Yayıncılık.
  • İbn Arabî, M. (2023). Fütûhât-ı Mekkiyye. (E. Demirli, Çev.; C. 2). Litera Yayıncılık.
  • İnalcık, H. (2003). Şair ve patron. Doğu Batı Yayınları.
  • İpekten, H. (2010). Nef’i, hayatı, sanatı, eserleri. Akçağ Yayınları.
  • İpşirli, M. (2003). Mehmed Efendi, Hocazâde. İçinde T.D.V. İslâm ansiklopedisi. (C. 28, ss. 452-453). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kahraman, H. (2019). Fâil-i muhtâr Tanrı anlayışını ortaya koymada bir argüman olarak cevher-ârâz teorisi: Cüveynî örneği. Marife Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Journal of Religious Studies 19(1), 9-22. https://doi.org/10.33420/marife.519351
  • Kaya, M. (1983). İslâm kaynaklan ışığında Aristoteles ve felsefesi. Ekin Yayınları.
  • Kaya, M. (2009). Sudûr. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 467-468). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kutluer, İ. (1993). Cevher. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 7, ss. 450-455). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kutluer, İ. (2001). İttisâl. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 23, ss. 484-485.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Macit, M. (2011). Tercüme hareketleri. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 498-504). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Mâtürîdî. (2015). Kitâbü’t-tevhîd. (B. Topaloğlu, Çev.). İSAM Yayınları.
  • Mehmed İzzet Bey. (2021). Harîta-i kapudânân-ı deryâ-Osmanlı kaptanıderyaları (1352-1853). (C. Sağlam, Haz.). Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Mevlânâ, C. R. (2015). Mesnevî-i ma’nevî. (D. Örs & H. Kırlangıç, Çev.). Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Özek, A., Karaman, H., Turgut, A., Çağrıcı, M., Dönmez, K. İ., & Gümüş, S. (1993). Kur’an-ı Kerîm ve açıklamalı meâli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Sühreverdî, Ş. (2015). Hikmetü’l-işrâk. (E. Bekiryazıcı & Ü. Sami, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Şahin, E. (2023). Aristoteles’te bedenin formu olarak ruh: “De Anima” şerhleri üzerinden bir analiz. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30), 88-107. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1239333
  • Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiir kılavuzu II. Osedam Yayınları.
  • Şentürk, A. A., & Kartal, A. (2009). Eski Türk edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
  • Turhan, K. (2000). İnayet. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 22, ss. 265-266). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Türker, S. (2003). İslâm düşüncesinin gelişiminde tercüme faâliyetlerinin rolü. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 3, 223-236.
  • Uludağ, S. (1991). Ayna. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 260-262.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uyanık, M. (2002). İslam felsefesinin teşekkül dönemi “varlık” anlayışında birinci ve ikinci cevher kavramı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 132-159. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hititilahiyat/issue/7703/100916
  • Ülken, H. Z. (1995). İslam düşüncesi-Türk düşüncesi tarihi araştırmalarına giriş. Ülken Yayınları.
  • Ünlü, H. (2021). Aristoteles’in ruh anlayışı. Posseible: Felsefe Dergisi, 10(1), 36-55. https://doi.org/10.5281/zenodo.7416162

Substance as Political Thought and the Aptitude of the Praised in Nef'i's Poetry

Year 2025, , 231 - 242, 15.05.2025
https://doi.org/10.62425/turcology.1628535

Abstract

The concept of substance has been a subject of philosophy since the Ancient Greek period. Aristotle's ideas, thoroughly detailed in Categories, are based on the principle that substance is never found in a subject. According to Aristotle, the most distinctive feature of substance, which serves as the fundamental category upon which all accidents are imposed, is that it remains the same, even while accepting opposing accidents. In contrast to the concept of substance in Ancient Greek thought, Islamic theologians proposed that substance and accident, which occupy space and are susceptible to motion and stillness, are contingent. Although substance is considered an essence, when all accidents are removed, the substance also ceases to exist.
Nef‘î's odes are among the most important sources through which we can examine the poet's art. The poet often uses the concept of jawhar (essence) in his qasidas and explores it in various ways. In the poems he presents to high-ranking officials, Nef‘î turns jawhar into a political idea, using it to describe the abilities and character of the person he praises. This article aims to answer questions such as: What does jawhar mean for Nef‘î when referring to the praised person? What qualities should members of the ruling class have? And what does the poet expect from state officials? For Nef‘î, the jawhar of the ruler and the grand vizier represents their intelligence and natural ability to govern. He believes that a ruler should have a pure nature and sees the ruler as the life source of the universe’s essence and as a reflection of divine truth. Because of this, Nef‘î describes the ruler as complete, wise, generous, and ideal. He considers the sultan to be the Mirror of God (Mir’ât-ı Hudâ) and believes the sultan shows the highest level of talent for leadership. Therefore, the ruler should establish the best order in the state and aim to ensure the happiness of the people. Emphasizing the ruler’s absolute authority, Nef‘î refers to him as the “shadow of God” (zıllullah).
Beyond political identities, the poet expresses that the sheikh al-Islam possesses a purified substance, and in his ode to Mevlânâ, Nef‘î describes Mevlânâ as the light of the substance of the Prophet. This article examines Nef‘î’s approach to the philosophical concept of substance and the unique meanings he attributes to it within the framework of political thought and the praised one’s aptitude.

Ethical Statement

Ethics committee approval is not required.

References

  • Akkuş, M. (2006). Nef‘î. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 32, ss. 523-525.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Akkuş, M. (2019). Nef‘î Divanı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Altıntaş, H. (1992). İbn Sinâ metafiziği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Aristoteles. (2021). Ruh üzerine. (Ö. Aygün & Y. G. Sev, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
  • Aslan, S. (2003). Osmanlı siyasi rejimini şekillendiren bir olgu olarak patrimonyalizm. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(1-2), 245-253.
  • Balalan, A. (2012). Nef’i’nin kasidelerinde mübalağa sanatındaki ayrıntılar. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(3), 453-468. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3230
  • Bayir, M. (2017). Nef‘î’de söz sanatları. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(22), 123-144. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12296
  • Bolay, S. H. (1989). Akıl. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 2, ss. 424-425). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Bostan, İ. (1989). Ali Paşa, Güzelce. İçinde T.D.V. İslâm ansiklopedisi (C. 2, ss. 238-242). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Celal, V. (2019). İslam dünyasında tercüme hareketlerinin felsefî düşüncenin gelişimi açısından üstlendiği rol üzerine bir inceleme. Felsefe Dünyası, (70), 202-216.
  • Chittick, W. C. (2018). Sufinin bilgi yolu İbn Arabî metafiziğinde hayal. (Ö. Saruhanlıoğlu, Çev.). Okyanus Yayınları.
  • Cürcânî, S. Ş. (1997). Ta’rifat Arapça Türkçe terimler sözlüğü. Bahar Yayınları.
  • Demirli, E. (2012). İslam metafiziğinde Tanrı ve insan. Kabalcı Yayınları.
  • Fârâbî. (2001). El-Medînetü’l-fâzıla. (N. Danışman, Çev.). Meb Yayınları.
  • Fârâbî. (2008). Harfler kitabı-kitabu’l-huruf. (Ö. Türker, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • Fârâbî. (2021). Kitâbü’l-elfâzi’l-müsta’mele fi’l-mantık-mantıkta kullanılan lafızlar. (Y. Aydınlı, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • Gökberk, M. (2005). Felsefe tarihi. Remzi Kitabevi.
  • Hakîm, S. (2017). İbnü’l-Arabî sözlüğü. (E. Demirli, Çev.). Alfa Basım Yayım.
  • İbn Arabî, M. (2022). Fütûhât-ı Mekkiyye. (E. Demirli, Çev.; C. 6). Litera Yayıncılık.
  • İbn Arabî, M. (2023). Fütûhât-ı Mekkiyye. (E. Demirli, Çev.; C. 2). Litera Yayıncılık.
  • İnalcık, H. (2003). Şair ve patron. Doğu Batı Yayınları.
  • İpekten, H. (2010). Nef’i, hayatı, sanatı, eserleri. Akçağ Yayınları.
  • İpşirli, M. (2003). Mehmed Efendi, Hocazâde. İçinde T.D.V. İslâm ansiklopedisi. (C. 28, ss. 452-453). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kahraman, H. (2019). Fâil-i muhtâr Tanrı anlayışını ortaya koymada bir argüman olarak cevher-ârâz teorisi: Cüveynî örneği. Marife Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Journal of Religious Studies 19(1), 9-22. https://doi.org/10.33420/marife.519351
  • Kaya, M. (1983). İslâm kaynaklan ışığında Aristoteles ve felsefesi. Ekin Yayınları.
  • Kaya, M. (2009). Sudûr. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 37, ss. 467-468). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kutluer, İ. (1993). Cevher. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 7, ss. 450-455). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kutluer, İ. (2001). İttisâl. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 23, ss. 484-485.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Macit, M. (2011). Tercüme hareketleri. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 498-504). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Mâtürîdî. (2015). Kitâbü’t-tevhîd. (B. Topaloğlu, Çev.). İSAM Yayınları.
  • Mehmed İzzet Bey. (2021). Harîta-i kapudânân-ı deryâ-Osmanlı kaptanıderyaları (1352-1853). (C. Sağlam, Haz.). Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Mevlânâ, C. R. (2015). Mesnevî-i ma’nevî. (D. Örs & H. Kırlangıç, Çev.). Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Özek, A., Karaman, H., Turgut, A., Çağrıcı, M., Dönmez, K. İ., & Gümüş, S. (1993). Kur’an-ı Kerîm ve açıklamalı meâli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Sühreverdî, Ş. (2015). Hikmetü’l-işrâk. (E. Bekiryazıcı & Ü. Sami, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Şahin, E. (2023). Aristoteles’te bedenin formu olarak ruh: “De Anima” şerhleri üzerinden bir analiz. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30), 88-107. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1239333
  • Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiir kılavuzu II. Osedam Yayınları.
  • Şentürk, A. A., & Kartal, A. (2009). Eski Türk edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
  • Turhan, K. (2000). İnayet. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 22, ss. 265-266). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Türker, S. (2003). İslâm düşüncesinin gelişiminde tercüme faâliyetlerinin rolü. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 3, 223-236.
  • Uludağ, S. (1991). Ayna. İçinde T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. (C. 4, ss. 260-262.) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Uyanık, M. (2002). İslam felsefesinin teşekkül dönemi “varlık” anlayışında birinci ve ikinci cevher kavramı. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 132-159. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hititilahiyat/issue/7703/100916
  • Ülken, H. Z. (1995). İslam düşüncesi-Türk düşüncesi tarihi araştırmalarına giriş. Ülken Yayınları.
  • Ünlü, H. (2021). Aristoteles’in ruh anlayışı. Posseible: Felsefe Dergisi, 10(1), 36-55. https://doi.org/10.5281/zenodo.7416162
There are 43 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Classical Turkish Literature of Ottoman Field
Journal Section Research Articles
Authors

Hilal Yiğit 0000-0002-3516-1360

Publication Date May 15, 2025
Submission Date January 28, 2025
Acceptance Date May 6, 2025
Published in Issue Year 2025

Cite

APA Yiğit, H. (2025). Nef‘î’nin Şiirinde Siyaset Düşüncesi ve Memduhun İstidadı Olarak Cevher. Turcology Research(83), 231-242. https://doi.org/10.62425/turcology.1628535

Content of this journal is licensed under a Creative Commons Attribution NonCommercial 4.0 International License

29929