Abstract
Bu çalışmanın konusunu MÖ II. bin yıla tarihlenen Akadca ve Hititçe çivi yazılı metinlerde ismi geçen Aškašipa adlı tanrı oluşturmaktadır. Aškašipa, morfolojik olarak aška- (/kapı) kelimesi ile –šipa/–zipa (/ruhu) suffiksinin birleşiminden oluşmaktadır. Aškašipa kelimesinin kapının ruhu anlamına geldiği düşünülmektedir. Aškašipa hakkındaki en eski kayıt, Asur Ticaret Kolonileri Dönemi Kaniš’in Ib tabakasına tarihlenen Kt.00/k 6 numaralı antlaşma metnidir. Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne tarihlenen Kt.00/k 6 numaralı tablette yer alan kayıt dikkate alındığında bu dönemde Aškašipa’nın kült merkezi Kaniš şehridir. Hitit İmparatorluk Dönemi’ne tarihlenen çivi yazılı belgelerde Aškašipa’ya ait en erken kayıt, I. Šuppiluliuma Dönemi’nde Mitanni Kralı Šattiwaza ile yapılan antlaşmanın Akadca versiyonudur. Aškašipa ismi, aylık ritüeller, AN.TAH.ŠUMSAR Festivali, Nuntarriašhaš Festivali, kehanet metni, ritüel metni, dua metni ve išhiul/antlaşma metinlerinde yemin tanrıları arasında yer almaktadır. Hititçe metinlerden anlaşıldığı kadarıyla tanrıya adanmış bir tapınak mevcuttur. Aškašipa, Kaniš, Karahna ve Ištanuwa kentlerinde kutsanmaktadır. Aškašipa’nın kült merkezi, Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’nde Kaniš, Hitit İmparatorluk Dönemi’nde Karahna olmalıdır. Aškašipa’ya gerçekleştirilen ritüeller, kral tarafından altın aslan biçimli riton ile gerçekleştirilmektedir. Aškašipa’ya gerçekleştirilen ritüellerin aslan biçimli altın riton ile yapıldığı dikkate alınınca tanrının sembolünün aslan olduğu anlaşılmaktadır. Kültepe’de Asur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne ve Hattuša’da Eski Hitit Dönemi’ne tarihlenen aslan biçimi toprak riton ve heykeller ele geçmiştir. Aslan biçimli kilden üretilmiş riton ve heykelcikler Boğazköy ve Kültepe’de ele geçmiştir. Hititçe çivi yazılı belgelerde Aškašipa, Pirwa, Maliya, Kamrušepa, Haššušara, Hašammili adlı Kaniš tanrıları ile birlikte yer almaktadır. Tanrıya açık arazide ritüel yapılması, Akadca, Hititçe kayıtlar ve arkeolojik buluntuların birlikte değerlendirilmesi Aškašipa’nın Erciyes Dağı ile ilişkili olduğunu düşündürmektedir.
Ethical Statement
Etik kurul onay belgesi gerektirmemektedir.
References
- Alp, S. (1983). Beiträge zur Erforschung des hethitischen Tempels. Kultanlagen im Lichte der Keilschrifttexte. Neue Deutungen. TTK.
- Arıkan-Soysal, Y. (2001). Hitit din ve sosyal hayatında LÚ/MUNUSÚ.HÚB “sağır”, (Ed.) G. Wilhelm, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie, Würzburg, 4.-8. Oktober 1999, in (pp. 652-669). Harrassowitz Verlag.
- Beckman, G. (1996). Hittite Diplomatic Texts, Scholars Press. Bo: Unveröffentlichte Texte aus Boghazköi.
- Brosman, P.W. (1963). Secondary *ns in Hittite. Language 39, 617-619.
- Coşkun, Y. (1972). Libasyonla İlgili "šipant-" ve "eku-" Terimleri Üzerinde Bir İnceleme. VII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 25-29 Eylül 1970. Kongreye Sunulan Bildiriler (Vol. I), (pp. 89-97). Türk Tarih Kurumu.
- CTH: Catalog of Hittite Text. This study used the website http://www.hethport.uni-wuerzburg.de/CTH/ for the catalogue numbers.
- Darga, M. (1992). Hitit Sanatı, Akbank Kültür Sanat Kitapları.
- de Martino, St. (2007). Yassıhöyük’te bulunan yazı levhası fragmanı YH 2005/1 üzerine rapor. Kazı Sonuçları Toplantısı, 24(1), 24–26.
- del Monte, G. F. (1992). Répertoire géographique des textes cunéiformes VI/2: Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte. Supplement. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
- del Monte, G. F., & Tischler, J. (1978). Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes VI. Die Orts und Gewässernamen der hethitischen Texte. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
- Devecchi, E. (2018). Details that Make the Difference: The Akkadian Manuscripts of the “Šattiwaza Treaties”. Die Welt des Orients, 48(1), 72-95.
- Erol, H. (2022). Eski Asur Devrinde Anadolu’da kalay ticareti. In XVIII. Türk Tarih Kongresi (Vol. IV, No. 1, pp. 343–359). Türk Tarih Kurumu.
- Ertem, H. (1973). Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Fischer, F. (1963). Die hethitische Keramik von Boğazköy. Verlag Gebr. Mann Berlin.
- Goetze, A., The Theophorous Elements of the Anatolian Proper Names from Cappadocia. Language, 29(3), 263–277.
- Gonnet, H. (1968). Les montagnes d'Asie Mineure d'après les textes hittites, Revue Hittite et Asianique, 26(83), 93-170.
- Groddek, D. (2002). Hethitische Texte in Transkription. KBo 30. Verlag der Tu Dresden.
- Gurney, O.R. (1977). Some Aspects of Hittite Religion. Oxford University Press.
- Günbattı, C. (2004). Two treaty texts found at Kültepe. In J. G. Dercksen (Ed.), Assyria and beyond: Studies presented to Mogens Trolle Larsen (pp. 249–268). Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
- Günbattı, C. (2005). Kültepe’de Bulunmuş İki Antlaşma Metni. Belleten 69(256), 759-780.
- Güterbock, H. G. (1960). An Outline of the Hittite AN.TAH.ŠUM Festival. Journal of Near Eastern Studies, 19(2), 80-89.
- Haas V. (1982). Hethitische Berggötter und hurritische Steindämonen. Riten, Kulte und Mythen. Eine Einführung in die altkleinasiatischen religiösen Vorstellungen. Verlag Philipp von Zabern Mainz am Rhein.
- Haas, V. (1994). Geschichte der Hethitischen Religion, E.J. Brill.
- Houwink Ten Cate, Ph. H. J. (2003). A new look at the outline tablets of the AN.TAḪ.ŠUMSAR festival: The text-copy VS NF 12.1. In G. M. Beckman, R. H. Beal, & G. McMahon (Eds.), Hittite studies in honor of Harry A. Hoffner Jr. on the occasion of his 65th birthday (pp. 205–219). Eisenbrauns.
- IBoT 1-4: Istanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan Boğazköy tabletlerinden seçme metinler. (=Bogazköy-Tafeln im Archäologischen Museum zu Istanbul, I-IV.) İstanbul-Ankara 1944-1988.
- KBo: Keilschrifttexte aus Boghazköi, Leipzig/Berlin.
- Karauğuz, G. (2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitabevi.
- Kırçıl, Z. N., & Arıkan, Y. (2024). Hitit çivi yazılı metinlerde geçen Tanrıça Kam(ma)rušepa üzerine bir inceleme. In F. G. Özaktürk, Ü. F. Telatar, & G. Ünver (Eds.), Sapientia Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Prof. Dr. Güngör Varınlıoğlu ve Prof. Dr. Ender Varinlioğlu Onuruna Yazılar (pp. 459–492). Ankara Üniversitesi Yayınevi.
- Klengel, H. (1999). Geschichte des hethitischen Reiches, Brill. Klinger, J. (1996). Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht, Harrassowitz Verlag.
- KUB: Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin.
- Kulakoğlu, F. (2011). Kültepe Kaniş-Karumu: Anadolu’nun en eski uluslararası ticaret merkezi. In F. Kulakoğlu & S. Kangal (Eds.), Anadolu’nun önsözü: Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da (pp. 40–51). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
- Laroche, E. (1946-1947). Recherches sur les noms des dieux hittites. Revue Hittite et Asianique, 7(46), 7-139.
- Mouton, A. (2014). Terre divinisée et autres "génies" de l’Anatolie hittite. Semitica et Classica, 7, -29.
- Muscarella, O. W. (1974). Ancient Art. The Norbert Schimmel Collection. Verlag Philipp von Zabern Mainz W. Germany.
- Neu, E. (1974). Der Anitta-Text. Otto Harrassowitz.
- Otten, H. (1971). Ein hethitisches Festritiual (KBo XIX 128). Otto Harrassowitz.
- Otten H., & Souček V. (1969). Ein althethitisches Ritual für das Königspaar. Otto Harrassowitz.
- Özcan, A. (2016). Akpınar (Sipylos) relief. In T. Yiğit (Ed.), Monuments of the Hittite Imperial Period (pp. 103–108). Bilgin Kültür Sanat.
- Özgüç, T. (1986). Kültepe-Kaniš II Eski Yakındoğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özgüç, T. (2005). Kültepe Kaniš/Neša, Yapı Kredi Yayınları.
- Puhvel, J. (1984). Hittite etymological dictionary (Vols. 1–2). Mouton Publishers.
- Soysal, O. (2010). Zum Namen der Göttin Katahzipuri mit besonderer Berücksichtigung des Kasussystems des Hattischen. In L. Kogan, N. Koslova, S. Loesov, & S. Tischchenko (Eds.), Language in the ancient Near East: Proceedings of the 53e Rencontre Assyriologique Internationale (pp. 1041–1058). Eisenbrauns.
- Starke, F. (1985). Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift. Otto Harrassowitz.
- Taracha, P. (2009). Religions of Second Millennium Anatolia. Harrassowitz Verlag.
- Tischler J. (1977-83). Hethitisches Etymologisches Glossar Teil 1, A-K, Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck.
- Ünal, A. (2016). Hititçe Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük. Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
- Van Gessel, B. H. L. (1998). Onomasticon of the Hittite pantheon (Part I). Handbuch der Orientalistik, Section I, Volume 33. Brill.
- VAT: Texte der Vorderasiatischen Abteilung der Staatlichen Museen in Berlin nach Museumsnummern (unveröffentlicht).
- VS NF 12: Liane Jakob-Rost, Liane, Keilschrifttexte aus Boghazköy im Vorderasiatischen Museum VS, Neue Folge 12). Mainz 1997.
- Warbinek, L. (2022). The –šepa Theonyms in the Hittite Pantheon. Vicino Oriente, XXVI, 1-19.
Abstract
The subject of this study is Aškašipa, a god mentioned in Akkadian and Hittite cuneiform texts dating to the second millennium BC. Aškašipa is morphologically a combination of the word aška- (/door) and the suffix -šipa/-zipa (/spirit). Aškašipa is thought to mean the spirit of the door. The oldest record of Aškašipa is the treaty text Kt.00/k 6, dated to the Ib layer of Kaniš during the Assyrian Trade Colonial Period. Considering the record in tablet number Kt.00/k 6, which dates back to the Assyrian Trade Colonies Period, the cult center of Aškašipa in this period is the city of Kaniš. The earliest record of Aškašipa in cuneiform documents dating to the Hittite Imperial Period is the Akkadian version of the treaty with the Mitanni king Šattiwaza during the reign of Šuppiluliuma I. The name Aškašipa appears among the oath gods in monthly rituals, the AN.TAH.ŠUMSAR Fest, the Nuntarriašhaš Fest, oracle texts, ritual texts, prayer texts, and išhiul treaty texts. According to Hittite texts, there was a temple dedicated to the god. Aškašipa is consecrated in the cities of Kaniš, Karahna, and Ištanuwa. The cult center of Aškašipa must have been Kaniš during the Assyrian Trade Colonial Period and Karahna during the Hittite Imperial Period. The king performs the rituals to Aškašipa with a golden lion-shaped riton. Considering that the rituals performed for Aškašipa were performed with a lion-shaped golden rhyton, it is understood that the symbol of the god was the lion. Clay rhytons and statues in the shape of lions dating back to the Assyrian Trade Colonies Period in Kültepe and the Old Hittite Period in Hattuša were unearthed. Lion-shaped clay ritons and statuettes were found at Boğazköy and Kültepe. In Hittite cuneiform documents, Aškašipa appears together with the Kaniš gods Pirwa, Maliya, Kamrušepa, Haššušara, and Hašammili. The fact that the god was ritualized in the open land, Akkadian and Hittite records, and archaeological finds suggest that Aškašipa was associated with Mount Erciyes.
Ethical Statement
Ethics committee approval is not required.
References
- Alp, S. (1983). Beiträge zur Erforschung des hethitischen Tempels. Kultanlagen im Lichte der Keilschrifttexte. Neue Deutungen. TTK.
- Arıkan-Soysal, Y. (2001). Hitit din ve sosyal hayatında LÚ/MUNUSÚ.HÚB “sağır”, (Ed.) G. Wilhelm, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie, Würzburg, 4.-8. Oktober 1999, in (pp. 652-669). Harrassowitz Verlag.
- Beckman, G. (1996). Hittite Diplomatic Texts, Scholars Press. Bo: Unveröffentlichte Texte aus Boghazköi.
- Brosman, P.W. (1963). Secondary *ns in Hittite. Language 39, 617-619.
- Coşkun, Y. (1972). Libasyonla İlgili "šipant-" ve "eku-" Terimleri Üzerinde Bir İnceleme. VII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 25-29 Eylül 1970. Kongreye Sunulan Bildiriler (Vol. I), (pp. 89-97). Türk Tarih Kurumu.
- CTH: Catalog of Hittite Text. This study used the website http://www.hethport.uni-wuerzburg.de/CTH/ for the catalogue numbers.
- Darga, M. (1992). Hitit Sanatı, Akbank Kültür Sanat Kitapları.
- de Martino, St. (2007). Yassıhöyük’te bulunan yazı levhası fragmanı YH 2005/1 üzerine rapor. Kazı Sonuçları Toplantısı, 24(1), 24–26.
- del Monte, G. F. (1992). Répertoire géographique des textes cunéiformes VI/2: Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte. Supplement. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
- del Monte, G. F., & Tischler, J. (1978). Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes VI. Die Orts und Gewässernamen der hethitischen Texte. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
- Devecchi, E. (2018). Details that Make the Difference: The Akkadian Manuscripts of the “Šattiwaza Treaties”. Die Welt des Orients, 48(1), 72-95.
- Erol, H. (2022). Eski Asur Devrinde Anadolu’da kalay ticareti. In XVIII. Türk Tarih Kongresi (Vol. IV, No. 1, pp. 343–359). Türk Tarih Kurumu.
- Ertem, H. (1973). Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Fischer, F. (1963). Die hethitische Keramik von Boğazköy. Verlag Gebr. Mann Berlin.
- Goetze, A., The Theophorous Elements of the Anatolian Proper Names from Cappadocia. Language, 29(3), 263–277.
- Gonnet, H. (1968). Les montagnes d'Asie Mineure d'après les textes hittites, Revue Hittite et Asianique, 26(83), 93-170.
- Groddek, D. (2002). Hethitische Texte in Transkription. KBo 30. Verlag der Tu Dresden.
- Gurney, O.R. (1977). Some Aspects of Hittite Religion. Oxford University Press.
- Günbattı, C. (2004). Two treaty texts found at Kültepe. In J. G. Dercksen (Ed.), Assyria and beyond: Studies presented to Mogens Trolle Larsen (pp. 249–268). Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
- Günbattı, C. (2005). Kültepe’de Bulunmuş İki Antlaşma Metni. Belleten 69(256), 759-780.
- Güterbock, H. G. (1960). An Outline of the Hittite AN.TAH.ŠUM Festival. Journal of Near Eastern Studies, 19(2), 80-89.
- Haas V. (1982). Hethitische Berggötter und hurritische Steindämonen. Riten, Kulte und Mythen. Eine Einführung in die altkleinasiatischen religiösen Vorstellungen. Verlag Philipp von Zabern Mainz am Rhein.
- Haas, V. (1994). Geschichte der Hethitischen Religion, E.J. Brill.
- Houwink Ten Cate, Ph. H. J. (2003). A new look at the outline tablets of the AN.TAḪ.ŠUMSAR festival: The text-copy VS NF 12.1. In G. M. Beckman, R. H. Beal, & G. McMahon (Eds.), Hittite studies in honor of Harry A. Hoffner Jr. on the occasion of his 65th birthday (pp. 205–219). Eisenbrauns.
- IBoT 1-4: Istanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan Boğazköy tabletlerinden seçme metinler. (=Bogazköy-Tafeln im Archäologischen Museum zu Istanbul, I-IV.) İstanbul-Ankara 1944-1988.
- KBo: Keilschrifttexte aus Boghazköi, Leipzig/Berlin.
- Karauğuz, G. (2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitabevi.
- Kırçıl, Z. N., & Arıkan, Y. (2024). Hitit çivi yazılı metinlerde geçen Tanrıça Kam(ma)rušepa üzerine bir inceleme. In F. G. Özaktürk, Ü. F. Telatar, & G. Ünver (Eds.), Sapientia Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Prof. Dr. Güngör Varınlıoğlu ve Prof. Dr. Ender Varinlioğlu Onuruna Yazılar (pp. 459–492). Ankara Üniversitesi Yayınevi.
- Klengel, H. (1999). Geschichte des hethitischen Reiches, Brill. Klinger, J. (1996). Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht, Harrassowitz Verlag.
- KUB: Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin.
- Kulakoğlu, F. (2011). Kültepe Kaniş-Karumu: Anadolu’nun en eski uluslararası ticaret merkezi. In F. Kulakoğlu & S. Kangal (Eds.), Anadolu’nun önsözü: Kültepe Kaniş-Karumu. Asurlular İstanbul’da (pp. 40–51). Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
- Laroche, E. (1946-1947). Recherches sur les noms des dieux hittites. Revue Hittite et Asianique, 7(46), 7-139.
- Mouton, A. (2014). Terre divinisée et autres "génies" de l’Anatolie hittite. Semitica et Classica, 7, -29.
- Muscarella, O. W. (1974). Ancient Art. The Norbert Schimmel Collection. Verlag Philipp von Zabern Mainz W. Germany.
- Neu, E. (1974). Der Anitta-Text. Otto Harrassowitz.
- Otten, H. (1971). Ein hethitisches Festritiual (KBo XIX 128). Otto Harrassowitz.
- Otten H., & Souček V. (1969). Ein althethitisches Ritual für das Königspaar. Otto Harrassowitz.
- Özcan, A. (2016). Akpınar (Sipylos) relief. In T. Yiğit (Ed.), Monuments of the Hittite Imperial Period (pp. 103–108). Bilgin Kültür Sanat.
- Özgüç, T. (1986). Kültepe-Kaniš II Eski Yakındoğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özgüç, T. (2005). Kültepe Kaniš/Neša, Yapı Kredi Yayınları.
- Puhvel, J. (1984). Hittite etymological dictionary (Vols. 1–2). Mouton Publishers.
- Soysal, O. (2010). Zum Namen der Göttin Katahzipuri mit besonderer Berücksichtigung des Kasussystems des Hattischen. In L. Kogan, N. Koslova, S. Loesov, & S. Tischchenko (Eds.), Language in the ancient Near East: Proceedings of the 53e Rencontre Assyriologique Internationale (pp. 1041–1058). Eisenbrauns.
- Starke, F. (1985). Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift. Otto Harrassowitz.
- Taracha, P. (2009). Religions of Second Millennium Anatolia. Harrassowitz Verlag.
- Tischler J. (1977-83). Hethitisches Etymologisches Glossar Teil 1, A-K, Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck.
- Ünal, A. (2016). Hititçe Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük. Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
- Van Gessel, B. H. L. (1998). Onomasticon of the Hittite pantheon (Part I). Handbuch der Orientalistik, Section I, Volume 33. Brill.
- VAT: Texte der Vorderasiatischen Abteilung der Staatlichen Museen in Berlin nach Museumsnummern (unveröffentlicht).
- VS NF 12: Liane Jakob-Rost, Liane, Keilschrifttexte aus Boghazköy im Vorderasiatischen Museum VS, Neue Folge 12). Mainz 1997.
- Warbinek, L. (2022). The –šepa Theonyms in the Hittite Pantheon. Vicino Oriente, XXVI, 1-19.
Details
| Primary Language | English |
|---|---|
| Subjects | Old Anatolian History, Ancient History (Other) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 15, 2025 |
| Submission Date | February 11, 2025 |
| Acceptance Date | April 30, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 |
Content of this journal is licensed under a Creative Commons Attribution NonCommercial 4.0 International License