Research Article
BibTex RIS Cite

Mensur Bir Rûznâme Örneği: Hazâ Kitâb-ı Sultân Mahmûd

Year 2025, , 243 - 255, 15.05.2025
https://doi.org/10.62425/turcology.1646628

Abstract

Türk yazılı kültür ortamına Arap-Fars kültürlerinden geçmiş olan ve Rûznâme, Havass-ı Eyyâm, Ahkâm-ı Eyyâm, Eyyâm-ı Sa’d, Eyyâm-ı Nahîsât, Eyyâm-ı Sa’d u Nahs gibi adlarla kaleme alınan Saatnâme/Rûznâme metinleri her ayın günlerini uğurluk-uğursuzluk yaklaşımıyla ele alan, edebî metin formunda bir fal türüdür. Bu makalede “Hazâ Kitâb-ı Sultân Mahmûd” başlıklı mensur bir Rûznâme örneği yeni Türk harflerine aktarılarak incelenmiştir. Risale niteliğindeki yazma eser California Üniversitesi Los Angeles (UCLA) Kütüphanesi LSC.0896 numaralı Türkçe El Yazmaları Koleksiyonundaki 1687 arşiv numarasında kayıtlıdır. Metinde her ayın uğurlu-uğursuz günleri sıralanarak muhataplarına söz konusu günlerde ne yapıp ne yapmamaları gerektiğine dair çeşitli hükümler bildirilmektedir. Makaleye konu olan metin müstakil mensur risale formunda kaleme alınmış yeni bir versiyon niteliğindedir. Muhtelif kütüphanelerde muhafaza altındaki binlerce Türkçe metinden biri olarak Türk halk kültürüne dair önemli bilgiler barındıran söz konusu metin günlere ilişkin İslami referanslarla ortaya konan uğurluk-uğursuzluk tanımlamalarını ve hükümlerini ihtiva etmektedir. Makalemizde bu olgunun kökeni, Türk kültüründeki karşılıkları üzerinde durulduktan sonra günlere ilişkin uğurluk-uğursuzluk yaklaşımın İslamiyet sonrası Türk kültürüne geçişini örnekleyen bir metindeki örnekleri tasnife tabi tutularak tablolarda gösterilmiş ve açıklanmıştır. Her ayın içindeki uğurlu-uğursuz günler ve bunlarda gerçekleştiği kabul edilen tarihî vakalar, 12 ayın her biri içinde uğursuz kabul edilen günler, ayın hangi günlerinde hangi eylemin yapılıp yapılmaması gerektiğine dair hükümler, doğacak çocukların talihi, rüya, hastalık, kayıp nesneler-kişiler ve bu tasnife girmeyen muhtelif hükümler uğurlu-uğursuz gün inanışı bağlamında değerlendirilmiştir. Türklerin eski takviminde her bir yılı temsil eden hayvanın o yıla dair uğurluk-uğursuzluk inanmalarında etkili olduğu görülse de günlere dair bu tür inanmaların Arap-Fars kültür ortamlarından Türk yazılı kültürüne geçtiği ve daha sonra sözlü kültür ortamında yaygınlaştığı düşünülebilir.

Ethical Statement

Etik kurul onay belgesi gerektirmemektedir.

References

  • Biray, N. (2009). 12 hayvanlı Türk takvimi -Zamana ve insana hükmetmek-. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 671-682.
  • Dawson, W. R. (1926). Some observations on the Egyptian calendars of lucky and unlucky days. The Journal of Egyptian Archaeology, 12(1), 260–264.
  • İlhan, E. (2020). Örnek saatname metni (Havass-ı Eyyâm) ışığında günlere dair bazı inanışlar ve kaynakları. Journal of Turkish Language and Literature, 6(3), 443–468.
  • Özçakmak, F. (2022). Müellifi bilinmeyen manzum bir saatname örneği: Risale-i saatname. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 245-263.
  • Porceddu, S., Jetsu L., Markkanen T., & Toivari-Viitala J. (2008). Evidence of periodicity in ancient Egyptian calendars of lucky and unlucky days. Cambridge Archaeological Journal, 18(3), 327–339.
  • Sarıcaoğlu, F. (2008). Rûznâme. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 35, ss. 278–281). TDV Yayınları.
  • Uygun, A. (2022). Ortadoğu’da uğurlu-uğursuz kabul edilen günler ve günümüzde kullanılan havas kitaplarına yansımaları. İçinde M. Aydın & Ş. Gündüz (Ed.), Din, inanç ve ritüel- Ekrem Sarıkçıoğlu’na armağan (ss. 417-441). Milel Nihal Yayınları.
  • Uzun, E. (2013). Sultan I. Mahmud’a ait bir rûznâme örneği. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 687–703.
  • Yıldız, A. (2016). Edebiyatımızda çok bilinmeyen bir tür: Rûznâme ve bir örneği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(1), 429-444.
  • Yılmaz, K. (2019). Uğursuzluğun psikososyal sebepleri ve Kur’an’da uğursuzluk olgusu. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(16), 269-294.

A Prose Rūznāma Example: Ḥazā Kitāb-i Sulṭān Maḥmūd

Year 2025, , 243 - 255, 15.05.2025
https://doi.org/10.62425/turcology.1646628

Abstract

The Saatnâme/Ruzname texts, which passed to the Turkish written culture environment from the Arab-Persian cultures and were written under the names such as Ruzname, Havass-ı Eyyâm, Ahkâm-ı Eyyâm, Eyyâm-ı Sa’d, Eyyâm-ı Nahîsât, Eyyâm-ı Sa’d u Nahs, are a type of fortune-telling in the form of literary texts that deal with the days of each month with a lucky-unlucky approach. In this article, a prose Ruzname example titled “Hazâ Kitâb-ı Sultan Mahmûd” was examined by transferring it to the new Turkish letters. The treatise manuscript is registered in the Turkish Manuscripts Collection of the University of California, Los Angeles (UCLA) Library, numbered LSC.0896, archive number 1687. The text lists the lucky-unlucky days of each month and informs the addresses about what to do and what not to do on those days. The subjects related to the fortunes of children born on the days of the month, dreams seen on lucky-unlucky days, diseases caught, and the fate of lost objects or people are prominent examples in the text. The text in question is a new version written in the form of an independent prose treatise. As one of the thousands of Turkish texts preserved in various libraries, the text in question, which contains important information about Turkish folk culture, includes definitions and provisions of good luck and bad luck set forth with Islamic references regarding days. After focusing on the origin of this phenomenon and its equivalents in Turkish culture in our article, examples from a text that exemplifies the transition of the lucky-unlucky approach regarding days to Turkish culture after Islam are classified and shown in tables and explained. The lucky-unlucky days in each month and historical events accepted to have occurred in these days, the days considered bad luck in each of the 12 months, provisions regarding which actions should or should not be done on which days of the month, the fortunes of children to be born, dreams, illnesses, lost objects and persons and various provisions not included in this classification are evaluated in the context of the belief in good luck and bad luck days. Although it is seen that the animal representing each year in the old calendar of the Turks was effective in the lucky-unlucky beliefs related to that year, it can be thought that such beliefs about days passed from the Arab-Persian cultural environments to the Turkish written culture and then became widespread in the oral culture environment.

Ethical Statement

Ethics committee approval is not required.

References

  • Biray, N. (2009). 12 hayvanlı Türk takvimi -Zamana ve insana hükmetmek-. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 671-682.
  • Dawson, W. R. (1926). Some observations on the Egyptian calendars of lucky and unlucky days. The Journal of Egyptian Archaeology, 12(1), 260–264.
  • İlhan, E. (2020). Örnek saatname metni (Havass-ı Eyyâm) ışığında günlere dair bazı inanışlar ve kaynakları. Journal of Turkish Language and Literature, 6(3), 443–468.
  • Özçakmak, F. (2022). Müellifi bilinmeyen manzum bir saatname örneği: Risale-i saatname. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 245-263.
  • Porceddu, S., Jetsu L., Markkanen T., & Toivari-Viitala J. (2008). Evidence of periodicity in ancient Egyptian calendars of lucky and unlucky days. Cambridge Archaeological Journal, 18(3), 327–339.
  • Sarıcaoğlu, F. (2008). Rûznâme. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (C. 35, ss. 278–281). TDV Yayınları.
  • Uygun, A. (2022). Ortadoğu’da uğurlu-uğursuz kabul edilen günler ve günümüzde kullanılan havas kitaplarına yansımaları. İçinde M. Aydın & Ş. Gündüz (Ed.), Din, inanç ve ritüel- Ekrem Sarıkçıoğlu’na armağan (ss. 417-441). Milel Nihal Yayınları.
  • Uzun, E. (2013). Sultan I. Mahmud’a ait bir rûznâme örneği. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 687–703.
  • Yıldız, A. (2016). Edebiyatımızda çok bilinmeyen bir tür: Rûznâme ve bir örneği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(1), 429-444.
  • Yılmaz, K. (2019). Uğursuzluğun psikososyal sebepleri ve Kur’an’da uğursuzluk olgusu. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(16), 269-294.
There are 10 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Cultural Studies (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Özkan Daşdemir 0000-0002-4308-3710

Publication Date May 15, 2025
Submission Date February 25, 2025
Acceptance Date April 21, 2025
Published in Issue Year 2025

Cite

APA Daşdemir, Ö. (2025). Mensur Bir Rûznâme Örneği: Hazâ Kitâb-ı Sultân Mahmûd. Turcology Research(83), 243-255. https://doi.org/10.62425/turcology.1646628

Content of this journal is licensed under a Creative Commons Attribution NonCommercial 4.0 International License

29929