Abstract
Dil biliminin önemli alt dallarından biri olan etimolojinin bir terim olarak kullanımı MÖ 1. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Orta Çağ’da tanrıbilim çalışmalarının etkisinde gelişen etimoloji, 19. yüzyılda karşılaştırmalı dil bilimi çalışmalarıyla birlikte pozitif bir bilim hâline gelmiştir. Bilimsel bir disiplin olarak kabul edilmesinden itibaren geniş ilgi görmüş ve ilk dönemlerinden günümüze kadar yapılan çalışmalarla gelişimini sürdürmüştür.
Buna karşın, Türkiye’de doğrudan etimolojiyi konu alan kapsamlı çalışmaların yok denecek kadar az olması, bu bilim dalının ilke, kapsam, amaç, tarihî gelişim, yöntem ve teknikleriyle birlikte tarih, kültür, folklor, coğrafya, sosyoloji gibi diğer disiplinlerle ilişkilerinin yeterince bilinmemesine yol açmaktadır. Bu durum, hem etimolojik çalışma sayısını hem de bu çalışmalardan elde edilen bilimsel verimi sınırlı kılmaktadır. Etimoloji bilimini bütün yönleriyle tanıtan yeterli sayıda Türkçe kaynak bulunmaması nedeniyle, ortaya konan ürünler genellikle bireysel çabalarla sınırlı kalmakta ve süreklilik kazanamamaktadır. Bu sebeple Türkçeyle ilgili etimoloji çalışmaları istenen düzeye ulaşamamakta ve sürdürülebilir nitelik kazanmamaktadır.
Bu çalışmada etimoloji biliminin çok yönlü bir şekilde anlaşılmasını sağlamak amacıyla, öncelikle etimolojinin tanımı, tarihsel süreçteki kullanım biçimleri ve bilim dalı olarak gelişimi ele alınmıştır. Ayrıca halk etimolojisi ve algısal etimoloji kavramları üzerinde durularak; etimoloji biliminin ilkeleri, kapsamı, amacı, tarihsel gelişimi, yöntem ve teknikleri ile diğer bilim dallarıyla olan çok yönlü ilişkileri bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Konu yer yer örneklerle somutlaştırılarak daha anlaşılır hâle getirilmiştir. Böylece, etimoloji biliminin tüm boyutlarıyla tanıtılmasına katkı sunmak amaçlanmıştır.
Keywords
Ethical Statement
Etik kurul onay belgesi gerektirmemektedir.
References
- Akar, A. (2019). Düşünen Türkçe. Ötüken Neşriyat.
- Aksan, D. (1962). Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 9, 207-273.
- Aksan, D. (1964). Genel Dil Bilimi Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri. [Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara Üniversitesi].
- Crystal, D. (2020). Dilin Kısa Tarihi. Melisa Matbaacılık.
- Demirci, K. (2017). Türkoloji İçin Dilbilim. Anı Yayınları.
- Demirci, K. (2019). Oksford’un Öküzü. Anı Yayıncılık.
- Ekizoğlu, F. G. (2019). Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya Kelime Dağarcığımızdan Etimoloji Araştırmaları. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 17, 295-301.
- Eren, H. (1984). Türk Dili Çalışmalarına Toplu Bir Bakış. Türk Dili Dergisi, 394. Eyüboğlu, İ. Z. (2020). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Say Yayınları.
- Güner, G. (2006). Orhan Okay Armağanı: Türkiye’de Kelime Etimolojisi Üzerine Yayımlanan Makalelere Dair Bir Bibliyografya Denemesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 77-93.
- Hancıoğlu, A. (2006). Mecmua-i Ebüzziya (1897-1912) 72-159: Sayı İncelemesi, Tahlili Fihrist, Seçilmiş Yazılar (Tez No: 219767).
- [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Karaağaç, G. (2008). Dil, Tarih ve İnsan. Kitapevi Yayınları.
- Karaağaç, G. (2019). Türkçenin Dil Bilgisi. Akçağ Yayınları.
- Karahan, L. (2012). Ağız Verilerinin Etimoloji Çalışmalarına Katkısı: “söylesane” örneği. Dil Araştırmaları, 10, 9-15.
- Kaya, M. (2002). Divânu Lügati’t Türk’ün Halk Bilimi Açısından Önemi. Folklor Edebiyat Dergisi, 8(31), 39-49.
- Kırbaç, S. (2006). Etimolojiye Metatezle Yaklaşım ve Kırbaç Kelimesinin Etimolojisi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 34, 91-101.
- Korkmaz, Z. (2023). Türk Dili Üzerine Araştırmalar (Cilt 1-2). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ölmez, M. (2008). Türkçenin Etimoloji Sözlükleri ve Soyağacı. Türklük Bilgisi Araştırmaları, 32(1), 405-414.
- Ölmez, M. (2019). Etimoloji Sözlükleri Üzerine Kısa Bir Değerlendirme, Tanımı ve r-’li Yabancı Kelimelerin Türkçeye Giriş Yolları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, 119-130.
- Öz Açık, G. (2017). Dil Akrabalığı ve Altay Dillerinin Akrabalığı Araştırmaları Hakkında Bir Değerlendirme (Tez No. 463212). (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Saussure, F. (2001). Genel Dilbilim Dersleri. Berke Vardar Çevirisi. Multılingual Yayınları.
- Sertkaya, O. F. (2018). Kelime Dağarcığımızdan Etimoloji Araştırmaları. Akçağ Yayınları.
- Sıddıkov, Z. (2010). Vuruş Kavramlı Türkçe Akraba Kelimeler: Ses Olayları ve Etimoloji. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 55 (2007/2), 151-174.
- Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Stachowski, M. (2022). Perceptual Etymology. A Social Aspect of Etymologıcal ResearchStudia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 139, 61–67.
- Şimşek, Y., & Er, E. (2020). Kısasü’l- Enbiyâlarda Kişi Adları İçin Yapılan Açıklamalar Üzerine “Halk Etimolojisi” Bağlamında Bir Değerlendirme.
- Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi. XVII/68: 1075-1087.
- Taşcı, Ö. (2010). Dilin Kökeni, Kur’an’ın Yaratılmışlığı ve Herder. Felsefe Dünyası, 52, 103-115.
- Tekin, Ş. (2020). İştikakçının Köşesi. Dergâh Yayınları.
- Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Simurg Yayınları.
- Turhan, Y. (2020). Kalkınma Kavramının Tarihsel Süreci ve Etimolojik İzahı. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-IJEAS, 29, 149-164.
- Uçar, E. (2020). Eski Türkçe Ulug’un ‘Büyük’ Yapısı Üzerine. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 23-34.
- User, H. Ş. (2012). Etimoloji önerileri: eser, yelek. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19(1), 91-102.
- Üçok, N. (1947). Genel Dilbilim (Lengüistik). Ankara DTCF Yayınları.
- Yavuz, H. (1995). Dil İnkilâbı Üzerine. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7-10, 195-205.
- Yavuz, S., & Bulduk T. B. (2013). Aboş Kelimesinin Kökeni ve Anlamı. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 15, 405-412.
- Zengin, E. (2020). Herder’in Folklor Tanımlamalarında Halk Kavramının Doğası. Milli Folklor Dergisi, 16, 126.
Abstract
The use of etymology as a term, one of the most important subfields of linguistics, dates back to the 1st century BCE. Influenced by theological studies during the Middle Ages, etymology evolved into a positivist science in the 19th century through the rise of comparative linguistics. Since its acceptance as a scientific discipline, it has garnered significant attention and has continued to develop through ongoing studies from its origins to the present day.
In Türkiye, however, there are almost no comprehensive studies that directly focus on the science of etymology. As a result, its foundational principles, scope, objectives, historical development, methods and techniques, as well as its interdisciplinary connections with fields such as history, culture, folklore, geography, and sociology, are not widely known or understood. This lack of awareness has significantly limited both the quantity and quality of etymological research. Due to the absence of sufficient Turkish-language resources that holistically present the field, most existing works remain at the level of individual efforts and lack sustained academic continuity. Consequently, etymological studies related to the Turkish language have yet to achieve the desired impact or depth.
This study aims to promote a comprehensive understanding of the science of etymology by examining its definition, its historical uses in different periods, and its development as a scholarly discipline. In order to evaluate etymology fully as a scientific field, the study emphasizes the concepts of folk etymology and perceptual etymology, and explores etymology’s core principles, aims, and methodological frameworks. Furthermore, it considers the discipline’s multifaceted relationship with other branches of knowledge such as history, culture, folklore, geography, and sociology. Where appropriate, examples are provided to clarify the issues discussed. Ultimately, the study seeks to contribute to the broader recognition and understanding of etymology as an essential field within linguistic science.
Ethical Statement
Ethics committee approval is not required.
References
- Akar, A. (2019). Düşünen Türkçe. Ötüken Neşriyat.
- Aksan, D. (1962). Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 9, 207-273.
- Aksan, D. (1964). Genel Dil Bilimi Yönünden Halk Etimolojisi ve Türkçedeki Örnekleri. [Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara Üniversitesi].
- Crystal, D. (2020). Dilin Kısa Tarihi. Melisa Matbaacılık.
- Demirci, K. (2017). Türkoloji İçin Dilbilim. Anı Yayınları.
- Demirci, K. (2019). Oksford’un Öküzü. Anı Yayıncılık.
- Ekizoğlu, F. G. (2019). Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya Kelime Dağarcığımızdan Etimoloji Araştırmaları. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 17, 295-301.
- Eren, H. (1984). Türk Dili Çalışmalarına Toplu Bir Bakış. Türk Dili Dergisi, 394. Eyüboğlu, İ. Z. (2020). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Say Yayınları.
- Güner, G. (2006). Orhan Okay Armağanı: Türkiye’de Kelime Etimolojisi Üzerine Yayımlanan Makalelere Dair Bir Bibliyografya Denemesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 77-93.
- Hancıoğlu, A. (2006). Mecmua-i Ebüzziya (1897-1912) 72-159: Sayı İncelemesi, Tahlili Fihrist, Seçilmiş Yazılar (Tez No: 219767).
- [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Karaağaç, G. (2008). Dil, Tarih ve İnsan. Kitapevi Yayınları.
- Karaağaç, G. (2019). Türkçenin Dil Bilgisi. Akçağ Yayınları.
- Karahan, L. (2012). Ağız Verilerinin Etimoloji Çalışmalarına Katkısı: “söylesane” örneği. Dil Araştırmaları, 10, 9-15.
- Kaya, M. (2002). Divânu Lügati’t Türk’ün Halk Bilimi Açısından Önemi. Folklor Edebiyat Dergisi, 8(31), 39-49.
- Kırbaç, S. (2006). Etimolojiye Metatezle Yaklaşım ve Kırbaç Kelimesinin Etimolojisi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 34, 91-101.
- Korkmaz, Z. (2023). Türk Dili Üzerine Araştırmalar (Cilt 1-2). Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ölmez, M. (2008). Türkçenin Etimoloji Sözlükleri ve Soyağacı. Türklük Bilgisi Araştırmaları, 32(1), 405-414.
- Ölmez, M. (2019). Etimoloji Sözlükleri Üzerine Kısa Bir Değerlendirme, Tanımı ve r-’li Yabancı Kelimelerin Türkçeye Giriş Yolları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1, 119-130.
- Öz Açık, G. (2017). Dil Akrabalığı ve Altay Dillerinin Akrabalığı Araştırmaları Hakkında Bir Değerlendirme (Tez No. 463212). (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
- Saussure, F. (2001). Genel Dilbilim Dersleri. Berke Vardar Çevirisi. Multılingual Yayınları.
- Sertkaya, O. F. (2018). Kelime Dağarcığımızdan Etimoloji Araştırmaları. Akçağ Yayınları.
- Sıddıkov, Z. (2010). Vuruş Kavramlı Türkçe Akraba Kelimeler: Ses Olayları ve Etimoloji. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 55 (2007/2), 151-174.
- Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Stachowski, M. (2022). Perceptual Etymology. A Social Aspect of Etymologıcal ResearchStudia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis 139, 61–67.
- Şimşek, Y., & Er, E. (2020). Kısasü’l- Enbiyâlarda Kişi Adları İçin Yapılan Açıklamalar Üzerine “Halk Etimolojisi” Bağlamında Bir Değerlendirme.
- Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi. XVII/68: 1075-1087.
- Taşcı, Ö. (2010). Dilin Kökeni, Kur’an’ın Yaratılmışlığı ve Herder. Felsefe Dünyası, 52, 103-115.
- Tekin, Ş. (2020). İştikakçının Köşesi. Dergâh Yayınları.
- Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Simurg Yayınları.
- Turhan, Y. (2020). Kalkınma Kavramının Tarihsel Süreci ve Etimolojik İzahı. International Journal of Economic and Administrative Studies UİİİD-IJEAS, 29, 149-164.
- Uçar, E. (2020). Eski Türkçe Ulug’un ‘Büyük’ Yapısı Üzerine. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 23-34.
- User, H. Ş. (2012). Etimoloji önerileri: eser, yelek. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19(1), 91-102.
- Üçok, N. (1947). Genel Dilbilim (Lengüistik). Ankara DTCF Yayınları.
- Yavuz, H. (1995). Dil İnkilâbı Üzerine. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7-10, 195-205.
- Yavuz, S., & Bulduk T. B. (2013). Aboş Kelimesinin Kökeni ve Anlamı. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 15, 405-412.
- Zengin, E. (2020). Herder’in Folklor Tanımlamalarında Halk Kavramının Doğası. Milli Folklor Dergisi, 16, 126.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | New Turkish Language (Turkish of Old Anatolia, Ottoman, Turkiye) |
| Journal Section | Research Articles |
| Authors | |
| Publication Date | May 15, 2025 |
| Submission Date | August 28, 2024 |
| Acceptance Date | May 9, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 83 |
- Article Files
Content of this journal is licensed under a Creative Commons Attribution NonCommercial 4.0 International License