Abstract
İslamî Türk edebiyatında yazılan ilk eserden 19. yüzyıla devam eden süreçte sözün başlayacağı adresi hakikatle sınırlandıran düşüncenin edebiyattaki kıstası “güzel” kavramı olmuştur. Klasik sanat anlayışında, edebî eserin planlanması bu merkezin tesiriyle gerçekleşmiştir. Bu estetik, Tanzimat devrinden itibaren Batı eksenli felsefi akımların tesiriyle değişmeye başlar ve edebî eserin doğru, iyi ve yüceliği çağrıştırmak amaçlı kuruluş ilkeleri bu durumdan etkilenir. Türk edebiyatında Batılılaşma sürecini yeni türlerle tanışma ve bu türlerin teknik özelliklerine uygun metinlerin Türkçede yazılması şeklinde özetlemek mümkündür. Roman türü etrafında düşünüldüğünde Batı felsefesinin kurmacaya etkisi edebî akımlarla ilgisi etrafında ele alınmış fakat yansıtma merkezini değiştirme kabiliyeti dikkate alınmamıştır. Bu araştırma, Batılı bir tür olan romanın teknik unsurlarında gözlemlenebilir bir veri alanı oluşturan düşünsel dönüşümü ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Çalışmanın materyali olarak Giritli Aziz Efendi’nin Muhayyelât; Namık Kemal’in İntibah ve Halit Ziya Uşaklıgil’in Nemide adlı eserleri seçilmiştir. Araştırmanın felsefeyle ilgisi, bahsi edilen eserlerin yazarlarının edebî akımlara dair temayülleriyle sınırlandırılmıştır. Bu çalışmanın kuramsal çerçevesi olarak edebî eseri şekillendiren “güzel” kavramı için ilahiyat ve İslam estetiği alanındaki değerlendirmelere müracaat edilmiştir. Yansıtma kavramı için dünya literatüründeki edebiyatla ilgili birikim dikkate alınmıştır.
References
- Ahmet Şuayb. (2005). Hayat ve Kitaplar (E. Erbay, Haz.). Erzurum: Salkım Söğüt Yayınları.
- Aurbach, E. (2019). Mimesis Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri (H. Belen ve H. Ertürk, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Brooks, P. (2008). Realist Vision. London: Yale University Press.
- Cihan, A. K. (2008). İbn Sina’da Güzel Kavramı. Felsefe Dünyası, 2(48), 27-41.
- Çiçekler, M. (2004). Mesnevi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 29, 320-322.
- Çüçen, A. (2008). Felsefeye Giriş. Bursa: Asa Kitabevi.
- Doğan, M. N. (1996). Fuzuli’nin Poetikası. İlmi Araştırmalar, (2), 47-72.
- Durusoy, A. (1998). Hayal. TDV İslam Ansiklopedisi, 17, 101-116.
- Ercilasun, B. (1994). Servet-i Fünun’da Edebî Tenkit. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
- Farabi (2020). İdeal Devlet (A. Arslan, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Fedai, Ö. (2012). Tanzimat Romanında Lilith’in Ruh İkizi Bir “Femme Fatale” Olarak Zehra. Yeni Türk Edebiyat Araştırmalar, 4(7), 79-93.
- Gebauer, G. ve Wulf, C. (1995). Mimesis Culture. Art. Society. London: University of California Press.
- Giritli Aziz Efendi. (1973). Muhayyelât-ı Aziz Efendi (A. Kabaklı, Haz.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Gökalp, G. G. (1999). Osmanlı Dönemi Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlının 700. Yılı Özel Sayısı, 185-202.
- Hacımüftoğlu, N. (1992). Bedî’. TDV İslâm Ansiklopedisi, 5, 320-322.
- Hafız, M. (2016). Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi. Jornal of İslamic Research, 26(1), 45-52.
- Hammond, R. (2001). Farabi Felsefesi ve Ortaçağ Düşüncesine Etkisi (U. Nutku, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
- İbn Sînâ. (2017). Aşkın Mahiyeti Hakkında: Risâle fi Mâhiyeti’l-Işk (A. Ateş, İnc. ve Çev.) İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
- Kartal, A. (2007). Eski Türk Edebiyatında Mesnevî. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (10), 353-432.
- Kaya, M. (1995). Farabi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 12, ss. 162-163).
- Kefeli, E. (2012). Batı Edebiyatında Akımlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Kemalpaşazâde. (2022). Zihni Varlık (C. Özaykan, Çev.). İstanbul: Ketebe Yayınları.
- Köprülü, F. (1984). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Kutluer, İ. (2013). Zihin. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 44, ss. 405-407).
- Livingston, R. (1998). Geleneksel Edebiyat Teorisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Lukacs, G. (1985). Roman Kuramı (S. Ümran, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Moran, B. (2014). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Namık Kemal. (2021). İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey (F. Altuğ, Ed.). İstanbul: Can Yayınları.
- Nas, H. (2019). Türk Edebiyatında Estetiğin Doğuşu. Ankara: Hece Yayınları.
- Okay, O. (1991). Aziz Ali Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, ss. 333-334).
- Platon (2017). Devlet (S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Ricoeur, P. (2016). Zaman ve Anlatı 1 (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tanpınar, A. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde Farabi, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları.
- Taşkent, A. (2019). İbn Sînâ ve Fârâbî’nin Poetikaları Aristoteles’in Poetika’nın İslam Dünyasındaki Yansımaları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
- Uşaklıgil, H. Z. (2016). Nemide (B. Sağıroğlu, Haz.). İstanbul: Özgür Yayınları.
- Uşaklıgil, H. Z. (2020). Hikâye (F. Gökçek, Haz.). İstanbul: Özgür Yayınları.
- Uşaklıgil, H. Z. (2021). Kırk Yıl (A. Uçman, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Yalçın, H. C. (2021). Servet-i Fünûn Yazıları 1 Estetik (Hikmet-i Bedayi) (İ. A. Kumsar, Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Yetiş, K. (1996). Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Yusuf, M.H. (2013). İbnü’l Arabî Zaman ve Kozmoloji (K. Filiz, Çev.). İstanbul: Nefes Yayınları.
Abstract
The concept of “beauty” related to divine reality was the basic paradigm from the first work written in Islamic Turkish literature to the 19th century. The idea of “beauty” emerged as a central criterion that shaped philosophical and artistic thought. In the traditional framework of art, literary creations were meticulously planned with this central aesthetic principle in mind. It marked a consistent focus on truthfulness and moral goodness in creative expression. However, “classical” aesthetics began to change during the Tanzimat period. This was due to the influence of European-centred philosophical movements. The Westernisation process in Turkish literature can be summarised as the encounter with new genres and the writing of texts in Turkish that are suitable for the technical characteristics of these genres. When considering the novel genre, the influence of European philosophy on fiction was discussed according to its relationship with literary movements, but its ability to change the centre of reflection has not yet been considered. The aim of this paper is to reveal the intellectual transformation that creates an observable data field in the technical elements of the novel, which is a European genre. To achieve this, three specific works have been selected for analysis: Muhayyelât by Giritli Aziz Efendi, Intibah by Namık Kemal and Nemide by Halit Ziya Uşaklıgil. The relevance of the research to philosophy is limited to the tendencies of the authors of the mentioned works regarding literary movements. For the concept of reflection, research on mimesis was taken into account in line with the needs of this study.
References
- Ahmet Şuayb. (2005). Hayat ve Kitaplar (E. Erbay, Haz.). Erzurum: Salkım Söğüt Yayınları.
- Aurbach, E. (2019). Mimesis Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri (H. Belen ve H. Ertürk, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
- Brooks, P. (2008). Realist Vision. London: Yale University Press.
- Cihan, A. K. (2008). İbn Sina’da Güzel Kavramı. Felsefe Dünyası, 2(48), 27-41.
- Çiçekler, M. (2004). Mesnevi. TDV İslâm Ansiklopedisi, 29, 320-322.
- Çüçen, A. (2008). Felsefeye Giriş. Bursa: Asa Kitabevi.
- Doğan, M. N. (1996). Fuzuli’nin Poetikası. İlmi Araştırmalar, (2), 47-72.
- Durusoy, A. (1998). Hayal. TDV İslam Ansiklopedisi, 17, 101-116.
- Ercilasun, B. (1994). Servet-i Fünun’da Edebî Tenkit. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
- Farabi (2020). İdeal Devlet (A. Arslan, Haz.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Fedai, Ö. (2012). Tanzimat Romanında Lilith’in Ruh İkizi Bir “Femme Fatale” Olarak Zehra. Yeni Türk Edebiyat Araştırmalar, 4(7), 79-93.
- Gebauer, G. ve Wulf, C. (1995). Mimesis Culture. Art. Society. London: University of California Press.
- Giritli Aziz Efendi. (1973). Muhayyelât-ı Aziz Efendi (A. Kabaklı, Haz.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Gökalp, G. G. (1999). Osmanlı Dönemi Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Osmanlının 700. Yılı Özel Sayısı, 185-202.
- Hacımüftoğlu, N. (1992). Bedî’. TDV İslâm Ansiklopedisi, 5, 320-322.
- Hafız, M. (2016). Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi. Jornal of İslamic Research, 26(1), 45-52.
- Hammond, R. (2001). Farabi Felsefesi ve Ortaçağ Düşüncesine Etkisi (U. Nutku, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
- İbn Sînâ. (2017). Aşkın Mahiyeti Hakkında: Risâle fi Mâhiyeti’l-Işk (A. Ateş, İnc. ve Çev.) İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
- Kartal, A. (2007). Eski Türk Edebiyatında Mesnevî. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (10), 353-432.
- Kaya, M. (1995). Farabi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 12, ss. 162-163).
- Kefeli, E. (2012). Batı Edebiyatında Akımlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Kemalpaşazâde. (2022). Zihni Varlık (C. Özaykan, Çev.). İstanbul: Ketebe Yayınları.
- Köprülü, F. (1984). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Kutluer, İ. (2013). Zihin. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 44, ss. 405-407).
- Livingston, R. (1998). Geleneksel Edebiyat Teorisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Lukacs, G. (1985). Roman Kuramı (S. Ümran, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Moran, B. (2014). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Namık Kemal. (2021). İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey (F. Altuğ, Ed.). İstanbul: Can Yayınları.
- Nas, H. (2019). Türk Edebiyatında Estetiğin Doğuşu. Ankara: Hece Yayınları.
- Okay, O. (1991). Aziz Ali Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, ss. 333-334).
- Platon (2017). Devlet (S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Ricoeur, P. (2016). Zaman ve Anlatı 1 (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Tanpınar, A. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Taşkent, A. (2013). Güzelin Peşinde Farabi, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. İstanbul: Klasik Yayınları.
- Taşkent, A. (2019). İbn Sînâ ve Fârâbî’nin Poetikaları Aristoteles’in Poetika’nın İslam Dünyasındaki Yansımaları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
- Uşaklıgil, H. Z. (2016). Nemide (B. Sağıroğlu, Haz.). İstanbul: Özgür Yayınları.
- Uşaklıgil, H. Z. (2020). Hikâye (F. Gökçek, Haz.). İstanbul: Özgür Yayınları.
- Uşaklıgil, H. Z. (2021). Kırk Yıl (A. Uçman, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Yalçın, H. C. (2021). Servet-i Fünûn Yazıları 1 Estetik (Hikmet-i Bedayi) (İ. A. Kumsar, Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Yetiş, K. (1996). Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Yusuf, M.H. (2013). İbnü’l Arabî Zaman ve Kozmoloji (K. Filiz, Çev.). İstanbul: Nefes Yayınları.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Modern Turkish Literature in Turkiye Field |
| Journal Section | Araştırma Makaleleri |
| Authors | |
| Early Pub Date | May 23, 2025 |
| Publication Date | May 23, 2025 |
| Submission Date | April 5, 2024 |
| Acceptance Date | March 26, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Issue: 42 |
- Article Files