Research Article
BibTex RIS Cite

The Problem of Semantic and Theological Nazar in Al-Maturidi and Qādi Abd Al-Jabbār

Year 2025, Issue: 43, 27 - 54, 30.06.2025

Osman Oral

https://doi.org/10.56361/usul.1614077

Abstract

The word “nazar” in Qur’an, refers not only to looking with one’s eyes, but also to thinking with one’s mind, establishing connections between the visible and the invisible, and drawing conclusions. It is recommended to think about the creation of the earth, and sky, humans sometimes the creation of animals, sometimes the fate of past human communities, in order to extract principles and wisdom for a happy and peaceful life. Due to the great importance it places on observation and thought, and explaining belief and philosophical issues through reason, the discipline of kalam is called “Ilm al-nazar wa al-Istidlal”. In the science of Kalam, observing through nazar has been discussed in relation to topics such as the importance of reason, thinking and contemplation, Allah not giving nazar to a servant (hızlan), nazar to Allah (ru’yat al-Allah), the concept of being affected by nazar (isabat al-ayn). This study, which adopts a qualitative research approach and uses document analysis method, examines the problem of semantic and theological nazar based on the Qur’an according to al-Maturidi and Qâdi, and evaluates it from the perspective of kalam science.

Keywords

Kalam Nazar Al-Maturidi Qâdi Abd Al-Jabbâr

References

  • Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. Mu’cemu’l-müfehres li elfazi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, 1982.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tenzihu’l-Kur’an ani’l-metâin. Beyrut: Darü’n-Nahda el-Hadise, trs.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî fi ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. 4-20 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1959.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el‐Muhît bi’t‐teklîf. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1965.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Müteşâbihu’l-Kur’an. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1969.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Şerhu usuli’l-hamse. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tesbitu delâili’n-nübüvve. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Fazlu’l-i’tizâl ve tabakatü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l-Farâbî, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muhtasar fî usûli’d-din. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
  • Aluç, Betül. Kâdî Abdülcebbâr’ın Nazar Savunusu. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2022.
  • Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar. 7 Cilt. Ankara: Atayy Yayınları, 1993-1997.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî, el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhu velâ yecûzü’l-cehl bihi. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Taʿrifât. Çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-mevâkıf. Çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Kitâbu’l-İrşâd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
  • Demir, Osman. Kâdî Abdülcebbâr’da İnsan Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
  • Düzgün, Şaban Ali. “Nübüvvete İlişkin Sorun Alanları”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı. Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri. Ed. Mahmut Çınar, Esra Delen, M. Raşit Akpınar ve Mehmet Aksürmeli. 199-210. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yayınları, 2015.
  • Düzgün, Şaban Ali. Dini Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
  • Eşʿarî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. el-İbâne an usuli’d-diyane. Çev. Mustafa Çevik. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2005.
  • Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ et-Türkî. İhsaü’l-ulûm. Kahire: Mektebetü’s-Saade, 1931.
  • Gürkan, Salime Leyla - Çelebi, İlyas. “Nazar”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32/443-446. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Hirigoyen, Marie-France. Manevî Taciz Gündelik Hayatta Sapkın Şiddet. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
  • Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • İbn Kattan, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutami el-Fasi. en-Nazar fi ahkami’n-nazar bi-hasseti’l-basar. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1992.
  • İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Terc. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. İstanbul. Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1923.
  • Karagöz, Nail. “Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”. Kader 16/2 (2018), 241-263.
  • Koçyiğit, Talat. Kur’an ve Hadiste Rü’yet Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbu’t-Tevhîd. Tahk. Bekir Topaloğlu – Muhammed Aruçi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’an. 17 Cilt. İstanbul: Mîzân Yayınevi, 2005.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü’l-edille fi usuli’d-din. Tahk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
  • Okuyan, Mehmet. Kur’an-ı Kerim’de Çok Anlamlılık. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
  • Oral, Osman. “Kelâmî Düşüncede Haberî Sıfat Problemi”. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/14 (2017), 197-221.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu”. Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29 (2020), 71-98.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ile Kâdî Abdülcebbâr’da Teolojik Obskürantizm Sorunu ve Hakikî İman”. Türk- İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/31 (2021), 81-103.
  • Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2018), 1-20.
  • Öztürk, Yaşar Nûri. Kur’an’ın Temel Kavramları. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Boyut Yayıncılık, 2014.
  • Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1990.
  • Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
  • Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr el-Buhârî. el-Müntekâ min ismeti’l-enbiyâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
  • Süleyman, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
  • Taburoğlu, Özgür. Nazar Başkası Nasıl Görür?. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2021.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’l-akâid. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Makâsıdu’l-kelâm fî akâidi’l-İslâm. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İslâm Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
  • Yavuz, Yûsuf Şevki. “İstidlâl”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 23/325-328. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
  • Yıldız, İbrahim. Kur’an’da Psikolojik Şiddet. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Yüksel, Ahmet Halûk. “Sözsüz İletişim: Etkili İletişimin Temeli”. Etkili İletişim Teknikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.

مشكلة النظر الدلالية و اللاهوتية عند الماتريدي والقاضي عبد الجبار

Year 2025, Issue: 43, 27 - 54, 30.06.2025

Osman Oral

https://doi.org/10.56361/usul.1614077

Abstract

كلمة "النظر" في القرآن لا تشير إلى الرؤية البصرية فحسب، بل أيضًا إلى التفكير العقلى، وإقامة علاقة بين المرئي وغير المرئي واستخلاص النتائج بناء على ذلك. ويستحسن أحيانًا بملاحظة التفكر في خلق السماء والأرض، وأحيانًا في خلق الإنسان، وأحيانًا في خلق أي حيوان، وأحيانًا في مصير المجتمعات البشرية التي عاشت سابقًا على الأرض، واستخلاص المبادئ والحكمة المبثوثة في كل هذا الخلق للعيش بسعادة وحبور. و لذلك يسمى علم الكلام بـ"علم النظر والاستدلال" لأنه يفسِّر المسائل العقدية والفلسفية بقدرات العقل ويولي أهمية كبيرة للملاحظة والتفكر، وتسمى العلوم التي تهتم بالعقل والتفكير. ب"العلوم النظرية". ولهذا نرى علماء الكلام ناقشوا مسائل مثل: الملاحظة بالنظر، وأهمية العقل والتفكر والتأمل "الاستدلال"، وعدم نظر الله للعبد "خذلان"، والنظر إلى الله "رؤية الله"، والنظر بالعين نظر شر "الإصابة بالعين". في هذه الدراسة، التي تعتمد أسلوب البحث النوعي ومنهج تحليل الوثائق، يتم دراسة مشكلة النظر الدلالية واللاهوتية على أساس القرآن الكريم وفقًا للماتريدي والقاضي عبد الجبار، ويتم تقييمها في إطار علم الكلام

Keywords

الكلام النظر الماتريدي القاضي عبد الجبار

References

  • Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. Mu’cemu’l-müfehres li elfazi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, 1982.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tenzihu’l-Kur’an ani’l-metâin. Beyrut: Darü’n-Nahda el-Hadise, trs.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî fi ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. 4-20 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1959.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el‐Muhît bi’t‐teklîf. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1965.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Müteşâbihu’l-Kur’an. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1969.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Şerhu usuli’l-hamse. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tesbitu delâili’n-nübüvve. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Fazlu’l-i’tizâl ve tabakatü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l-Farâbî, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muhtasar fî usûli’d-din. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
  • Aluç, Betül. Kâdî Abdülcebbâr’ın Nazar Savunusu. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2022.
  • Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar. 7 Cilt. Ankara: Atayy Yayınları, 1993-1997.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî, el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhu velâ yecûzü’l-cehl bihi. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Taʿrifât. Çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-mevâkıf. Çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Kitâbu’l-İrşâd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
  • Demir, Osman. Kâdî Abdülcebbâr’da İnsan Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
  • Düzgün, Şaban Ali. “Nübüvvete İlişkin Sorun Alanları”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı. Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri. Ed. Mahmut Çınar, Esra Delen, M. Raşit Akpınar ve Mehmet Aksürmeli. 199-210. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yayınları, 2015.
  • Düzgün, Şaban Ali. Dini Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
  • Eşʿarî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. el-İbâne an usuli’d-diyane. Çev. Mustafa Çevik. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2005.
  • Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ et-Türkî. İhsaü’l-ulûm. Kahire: Mektebetü’s-Saade, 1931.
  • Gürkan, Salime Leyla - Çelebi, İlyas. “Nazar”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32/443-446. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Hirigoyen, Marie-France. Manevî Taciz Gündelik Hayatta Sapkın Şiddet. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
  • Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • İbn Kattan, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutami el-Fasi. en-Nazar fi ahkami’n-nazar bi-hasseti’l-basar. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1992.
  • İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Terc. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. İstanbul. Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1923.
  • Karagöz, Nail. “Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”. Kader 16/2 (2018), 241-263.
  • Koçyiğit, Talat. Kur’an ve Hadiste Rü’yet Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbu’t-Tevhîd. Tahk. Bekir Topaloğlu – Muhammed Aruçi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’an. 17 Cilt. İstanbul: Mîzân Yayınevi, 2005.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü’l-edille fi usuli’d-din. Tahk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
  • Okuyan, Mehmet. Kur’an-ı Kerim’de Çok Anlamlılık. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
  • Oral, Osman. “Kelâmî Düşüncede Haberî Sıfat Problemi”. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/14 (2017), 197-221.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu”. Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29 (2020), 71-98.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ile Kâdî Abdülcebbâr’da Teolojik Obskürantizm Sorunu ve Hakikî İman”. Türk- İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/31 (2021), 81-103.
  • Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2018), 1-20.
  • Öztürk, Yaşar Nûri. Kur’an’ın Temel Kavramları. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Boyut Yayıncılık, 2014.
  • Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1990.
  • Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
  • Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr el-Buhârî. el-Müntekâ min ismeti’l-enbiyâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
  • Süleyman, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
  • Taburoğlu, Özgür. Nazar Başkası Nasıl Görür?. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2021.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’l-akâid. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Makâsıdu’l-kelâm fî akâidi’l-İslâm. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İslâm Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
  • Yavuz, Yûsuf Şevki. “İstidlâl”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 23/325-328. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
  • Yıldız, İbrahim. Kur’an’da Psikolojik Şiddet. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Yüksel, Ahmet Halûk. “Sözsüz İletişim: Etkili İletişimin Temeli”. Etkili İletişim Teknikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.

Mâtürîdî ile Kâdî Abdülcebbâr’da Semantik ve Teolojik Nazar Sorunu

Year 2025, Issue: 43, 27 - 54, 30.06.2025

Osman Oral

https://doi.org/10.56361/usul.1614077

Abstract

Kur’an’da “nazar” kelimesi, sadece gözle bakış değil aklın düşünmesi, görünenle görünmeyen arasında bir ilişki kurulması ve sonuç çıkarılmasını ifade eder. Gökler ve yer ile insanın kendi yaratılışı, bazen herhangi bir hayvanın yaratılışı bazen de daha önce yeryüzünde yaşayan insan topluluklarının akıbetleri konusunda nazar edilmesi, mutlu ve huzurlu yaşamak için ilke ve hikmetler çıkarılması önerilir. İtikadî ve felsefî konuları aklın yetileriyle açıklaması, gözlem ve düşünceye büyük önem vermesi dolayısıyla kelâm disiplinine “ilmü’n-nazar ve’l istidlâl” denilir. İlm-i kelâmda nazar ile gözlem yapılması, akıl, düşünme ve tefekkürün önemi (istidlâl), Allah’ın kula nazar etmemesi (hızlan), Allah’a nazar (rü’yetullah), gözün bakışıyla nazar değmesi (isabetü’l-ayn) gibi konularla tartışılmıştır. Nitel bir araştırma tarzı ve belge çözümleme yöntemi kullanılan bu çalışmada semantik ve teolojik nazar sorunu Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a göre Kur’an temelinde incelenerek kelâm ilmi açısından değerlendirilmiştir.

Keywords

Kelâm Nazar Mâtürîdî Kâdî Abdülcebbâr

References

  • Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. Mu’cemu’l-müfehres li elfazi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, 1982.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tenzihu’l-Kur’an ani’l-metâin. Beyrut: Darü’n-Nahda el-Hadise, trs.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî fi ebvabi’t-tevhîd ve’l-adl. 4-20 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1959.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el‐Muhît bi’t‐teklîf. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1965.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Müteşâbihu’l-Kur’an. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1969.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Şerhu usuli’l-hamse. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Tesbitu delâili’n-nübüvve. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. Fazlu’l-i’tizâl ve tabakatü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l-Farâbî, 2017.
  • Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Ahmed el-Hemedânî. el-Muhtasar fî usûli’d-din. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
  • Aluç, Betül. Kâdî Abdülcebbâr’ın Nazar Savunusu. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2022.
  • Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Araştırmalar. 7 Cilt. Ankara: Atayy Yayınları, 1993-1997.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî, el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhu velâ yecûzü’l-cehl bihi. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Taʿrifât. Çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
  • Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-mevâkıf. Çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Kitâbu’l-İrşâd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
  • Demir, Osman. Kâdî Abdülcebbâr’da İnsan Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
  • Düzgün, Şaban Ali. “Nübüvvete İlişkin Sorun Alanları”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı. Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri. Ed. Mahmut Çınar, Esra Delen, M. Raşit Akpınar ve Mehmet Aksürmeli. 199-210. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yayınları, 2015.
  • Düzgün, Şaban Ali. Dini Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
  • Eşʿarî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. el-İbâne an usuli’d-diyane. Çev. Mustafa Çevik. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2005.
  • Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ et-Türkî. İhsaü’l-ulûm. Kahire: Mektebetü’s-Saade, 1931.
  • Gürkan, Salime Leyla - Çelebi, İlyas. “Nazar”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32/443-446. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Hirigoyen, Marie-France. Manevî Taciz Gündelik Hayatta Sapkın Şiddet. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
  • Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • İbn Kattan, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutami el-Fasi. en-Nazar fi ahkami’n-nazar bi-hasseti’l-basar. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1992.
  • İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Terc. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. İstanbul. Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1923.
  • Karagöz, Nail. “Mâtûrîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”. Kader 16/2 (2018), 241-263.
  • Koçyiğit, Talat. Kur’an ve Hadiste Rü’yet Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbu’t-Tevhîd. Tahk. Bekir Topaloğlu – Muhammed Aruçi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2005.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’an. 17 Cilt. İstanbul: Mîzân Yayınevi, 2005.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü’l-edille fi usuli’d-din. Tahk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
  • Okuyan, Mehmet. Kur’an-ı Kerim’de Çok Anlamlılık. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
  • Oral, Osman. “Kelâmî Düşüncede Haberî Sıfat Problemi”. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/14 (2017), 197-221.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu”. Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29 (2020), 71-98.
  • Oral, Osman. “Mâtürîdî ile Kâdî Abdülcebbâr’da Teolojik Obskürantizm Sorunu ve Hakikî İman”. Türk- İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/31 (2021), 81-103.
  • Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri: Bir Mahiyet Soruşturması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2018), 1-20.
  • Öztürk, Yaşar Nûri. Kur’an’ın Temel Kavramları. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Boyut Yayıncılık, 2014.
  • Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1990.
  • Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
  • Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr el-Buhârî. el-Müntekâ min ismeti’l-enbiyâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
  • Süleyman, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-Kur’ani’l-kerim. İstanbul: İşaret Yayınları, 2004.
  • Taburoğlu, Özgür. Nazar Başkası Nasıl Görür?. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2021.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’l-akâid. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
  • Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Makâsıdu’l-kelâm fî akâidi’l-İslâm. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İslâm Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
  • Yavuz, Yûsuf Şevki. “İstidlâl”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 23/325-328. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
  • Yıldız, İbrahim. Kur’an’da Psikolojik Şiddet. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
  • Yüksel, Ahmet Halûk. “Sözsüz İletişim: Etkili İletişimin Temeli”. Etkili İletişim Teknikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
There are 52 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Kalam
Journal Section Research Article
Authors

Osman Oral 0000-0002-6403-5144

Publication Date June 30, 2025
Submission Date January 6, 2025
Acceptance Date May 2, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: 43

Cite

ISNAD Oral, Osman. “Mâtürîdî Ile Kâdî Abdülcebbâr’da Semantik Ve Teolojik Nazar Sorunu”. Usul İslam Araştırmaları 43 (June 2025), 27-54. https://doi.org/10.56361/usul.1614077.
 Download Cover Image

Usul Journal of Islamic Studies is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).