The Journal of Near East University Islamic Research Center

Abstract

Bireyin politik özneliğini kurma süreci, Antik Yunan felsefesinde Eros ve retorik gibi kavramlarla derin bir ilişki içindedir. Bu süreç, bireyin kendini tanıması, toplumsal alanda varlık göstermesi ve politik eylemde bulunmasını sağlayan dinamikleri içerir. Antik Yunan’da birey, yalnızca fiziksel varlığıyla değil, düşünsel, etik ve politik bağlamda da kendini gerçekleştirme çabası içinde tanımlanır. Bu noktada, Sofistlerden Platon’a ve Aristoteles’e kadar uzanan düşünsel miras, bireyin politik özneliğini nasıl kurduğunu anlamamız açısından büyük önem taşır. Sofistler, bireyin politik ve toplumsal alandaki varlığını retorik beceri ve ikna gücüyle şekillendirdiğini savunarak, hakikat ile bireysel çıkarlar arasındaki ilişkiyi tartışmaya açmışlardır. Onlara göre bilgi, mutlak bir hakikat olarak değil, bağlamsal ve değişken bir olgu olarak ele alınmalıdır. Bu nedenle, birey ancak etkili bir söylem aracılığıyla toplumsal ve politik öznelliğini inşa edebilir. Retoriğin bu belirleyici rolü, bireyin hem kendini ifade etmesini hem de toplumsal süreçlerde etkili bir aktör olmasını mümkün kılar. Bu çalışma, Antik Yunan felsefesinde Eros’un bireyin politik özneliğini inşa etmedeki rolünü Sofistlerden Platon’a ve Aristoteles’e uzanan düşünsel bir çizgi üzerinden incelemektedir. Politik öznellik, yalnızca devletle kurulan ilişki üzerinden değil, bireyin hakikat, etik sorumluluk ve toplumsal katılım gibi daha geniş boyutlarda kendini gerçekleştirmesiyle yakından ilişkilidir. Bu bağlamda Eros, bireyin kendini aşma arzusu olarak, hem bireysel dönüşümün hem de kamusal varlık kazanımının merkezinde yer alır. Ancak bu yaklaşım, hakikat arayışının göreceleşmesi ve bireysel çıkarların ön plana çıkması gibi eleştirilerle karşılaşmıştır. Platon ise Sofistlerin bu göreceli bilgi anlayışına karşı çıkarak, bireyin politik öznelliğini kurmasının ancak hakikate yönelmesiyle mümkün olacağını ileri sürer. Sofistler, politik öznelliği retorik beceri, ikna gücü ve toplumsal meşruiyet kazanımıyla temellendirir. Hakikati bağlamsal ve göreli bir yapı olarak gören bu yaklaşımda Eros, bireyin güç, kabul ve başarı arzularını harekete geçiren bir motivasyon kaynağıdır. Retorik, bu arzunun politik düzleme taşınmasını sağlar; böylece birey, toplumsal süreçlerde etkin bir aktör hâline gelir. Platon, bu pragmatik ve göreli bilgi anlayışına karşı, politik özneliğin hakikate yönelen Eros aracılığıyla inşa edilebileceğini ileri sürer. Ona göre Eros, yalnızca bireysel bir tutku değil, bireyi idealar dünyasına taşıyan, güzellik ve erdem arayışını tetikleyen aşkın bir güçtür. Politik öznellik, bu aşkın yönelimin etik ve epistemolojik temellerle bütünleşmesiyle mümkündür. Aristoteles ise politik öznelliği, bireyin toplumsal yapı içinde akıl ve erdemle hareket ederek eudaimonia’ya ulaşması üzerinden tanımlar. Eros, bu süreçte bireyi harekete geçiren bir istek olarak kabul edilse de, hakikate ulaşma logos ve pratik bilgelik (phronesis) ile mümkündür. Politik özne, yalnızca kendini değil, toplumu da iyileştirme sorumluluğunu taşıyan etik bir faildir. Çalışmada, Eros’un hem bireysel hem de toplumsal düzeyde politik öznelliğin oluşumuna katkı sağlayan yaratıcı ve yıkıcı yönlerini tarihsel-felsefi bir çerçevede, Sofistlerden Platon’a ve Aristoteles’e uzanan düşünsel miras doğrultusunda karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır.