Öz
Bu çalışmanın amacı XIX. yüzyılda askeri literatürde değişen tercüme geleneğini ortaya koymaktır. Osmanlı Devleti’nde tercüme faaliyetleri kuruluş döneminde başlamış, bu tercüme faaliyetlerinin bir kısmı bireysel çabalar neticesinde gerçekleştirilmiştir. Sultanların ve ileri gelen devlet adamları da tercümeye destek olmuşlardır. Kuruluş ve yükseliş dönemlerinde tercüme faaliyetlerde edebi eserler yoğunluk kazanırken daha sonraki dönemlerde astronomi, felsefe, matematik alanında eserler tercüme edilmiştir. XIX. yüzyıldan itibaren ise askeri literatüre dair eserler yoğun olarak tercüme edilmiştir. İlk olarak Fransızca eserlerin tercümesi yoğun olarak yapılırken, Prusya’nın Fransa’ya karşı askeri alanda kurmuş olduğu ezici üstünlük sonrasında Almanca eserlerin tercümesi yoğunluk kazanmıştır.
Osman Nizami Paşa iyi bir eğitim görmüş Almanca, Fransızca, İtalyanca, İngilizce ve Rumca gibi dilleri öğrenmiştir. Devletin birçok kademesinde görevi sırasında telif eserler kaleme aldığı gibi tercüme faaliyeti de gerçekleştirmiştir. Gerçekleştirdiği tercüme faaliyetlerinden en önemlisi Louis von Kamphoevener eseri olan Piyadenin İdman Talimnamesi adlı eserdir. Çalışmanın önemi, daha önce Fransızcadan yoğun olarak tercüme edilen piyadenin eğitim talimnameleri artık Almancadan tercüme edilmeye başlanmıştır. Sonuç olarak çalışma, bu noktada Osman Nizami Paşa’nın yapmış olduğu bu tercümenin bir dönüm noktası olduğunu ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler
Osman Nizami Paşa Tercüme Askeri Tercüme Eğitim Askeri Literatür.
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları
- Emekli Sandığı Arşivi Osman Nizamî Doğancı Dosyası, A. Tasnif No: 13284.
- Üsküdar Nüfus Müdürlüğü 13.02.2017 yılında düzenlenmiş nüfus kayıt örneğine göre.
- Kitap ve Makaleler
- AKŞİT, Göktürk. Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Can Matbaa, 1986.
- AKYILDIZ, Ali. İlk Türk Akademisi Encümen-i Dâniş’in Kuruluşu ve Faaliyetleri (1851-1862). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
- ARSLAN, Halit. Sultan II. Abdülhamid Devri Osmanlı Ordusu’nda Alman Etkisi, t.y.
- BERKES, Niyazi. Türikiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1988.
- BEYDİLLİ, Kemal. “II. Abdülhamid Devrinde Gelen İlk Alman Askeri Heyeti Hakkında”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy 32 (1979): 481-94.
- BİLİM, Cahit. “Tercüme Odası”. OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 1, sy 1 (1990): 29-43.
- ÇAĞRI, Uğur. “Osmanlı’da Bilimsel Tercüme Faaliyetleri: Envanter ve Analiz”. Hacettepe Üniversitesi, 2018.
- ÇELİK, Yüksel. “Asâkir-i Mansûre Ordusu’nda Talim Sisteminin Değişmesi ve Avrupalıv Uzmanların Rolü (1826-1839) Asakir-i Mansure Ordusunda Talim Sisteminin Değişmesi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy 19 (2008): 87-118.
- ESEN, Sakine Eruz. Çok Kültürlülük ve Çevirmenler Osmanlı Devleti’nde Çeviri Etkinliği ve Çevirmenler. İstanbul: Multiligual, 2010.
- JALE, Baysal. Osmanlı Türklerin Bastıkları Kitaplar 1729-1875. 2010. bs. İstanbul: Hiper Link, 2010.
- KARAL, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). C. VIII. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1962.
- KAŞIKÇI, Rıdvan. Osman Nizamî Paşa’nın Askerî ve Siyasi Hayatı (1856-1939). İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2023.
- KAYAOĞLU, Taceddin. Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi, 1998.
- KORKMAZ, Mehmet. “Osmanlı Askerî Eğitiminde Modernleşme Çabaları: Kasımpaşa Bahriye Askerî, Rüşdiye Mektebi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy 72 (2020): 115-37.
- LEWIS, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. 1993. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, t.y.
- MERAL, Alpay. Harf Devriminin Kütüphanelere Yansıması. 1976. bs. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, t.y.
- MOREAU, Odile. Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu: Askeri Yeni Düzenin İnsanları ve Fikirleri 1826 – 1914. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
- ORMAN, İsmail. Askeri Müzer Yazma Eserler Koleksiyonu. 2011. bs. İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, t.y.
- ORTAYLI, İlber. Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: İletşim Yayınları, 2002.
- ÖZ, Necdet. “Yenileşme Dönemi Osmanlı Ordusunda Talimnameler (1826 – 1914)”. İstanbul Üniversitesi, 2021.
- PAŞA, Kamphoevener. Piyadenin İdman Talimnamesi. Çeviren Osman Nizami Paşa. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-u Harbiye-i Şâhâne, 1304.
- WALLACH, Jehuda L. Bir Askeri Yardımın Anatomisi: Türkiye’de Prusya-Alman Askeri Heyetleri 1835-1919.
- Çeviren Fahri Çeliker. 1985. bs. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 1985.
- YAVUZ, Kemal. “XIII-XVI. Asır Dil Yadigârlarının Anadolu Sahasındaki Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”. Türk Dünyası Araştırmaları, sy 27 (1983): 9-57.
- YAZAR, Sadık. “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”. İstanbul Üniversitesi, 2011.
- ———. “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 60, sy 1 (2020): 153-78.
- YILMAZ, Murat. “19. yüzyılda Rusya ve Osmanlı Devleti’nde Çeviri Faaliyetleri Üzerine”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi IV, sy 1 (2018): 93-104.
Translation Approach in The 19th Century And Osman Nizamî Pasha’s Translation of Infantry’s Training Instructionsabstract
Öz
The aim of this study is to reveal the changing translation tradition in military literature in the XIXth century. Translation activities in the Ottoman Empire started in the foundation period, and some of these translation activities were carried out as a result of individual efforts. Sultans and prominent statesmen also supported translation. While literary works gained intensity in translation activities during the establishment and rise periods, works in the fields of astronomy, philosophy and mathematics were translated in later periods. From the XIXth century onwards, works on military literature were intensively translated. While French works were translated intensively at first, the translation of German works intensified after Prussia's overwhelming military superiority over France.
Osman Nizami Pasha received a good education and learned languages such as German, French, Italian, English and Greek. During his service at many levels of the state, he not only wrote works but also carried out translation activities. The most important of his translations is the work titled Infantry Training Instructions by Louis von Kamphoevener. The importance of this work is that the infantry training manuals, which had previously been translated extensively from French, were now translated from German. As a result, the study reveals that this translation by Osman Nizami Pasha was a turning point at this point.
Anahtar Kelimeler
Osman Nizami Pasha Translation Military Translation Education Military Literature.
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları
- Emekli Sandığı Arşivi Osman Nizamî Doğancı Dosyası, A. Tasnif No: 13284.
- Üsküdar Nüfus Müdürlüğü 13.02.2017 yılında düzenlenmiş nüfus kayıt örneğine göre.
- Kitap ve Makaleler
- AKŞİT, Göktürk. Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Can Matbaa, 1986.
- AKYILDIZ, Ali. İlk Türk Akademisi Encümen-i Dâniş’in Kuruluşu ve Faaliyetleri (1851-1862). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
- ARSLAN, Halit. Sultan II. Abdülhamid Devri Osmanlı Ordusu’nda Alman Etkisi, t.y.
- BERKES, Niyazi. Türikiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1988.
- BEYDİLLİ, Kemal. “II. Abdülhamid Devrinde Gelen İlk Alman Askeri Heyeti Hakkında”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy 32 (1979): 481-94.
- BİLİM, Cahit. “Tercüme Odası”. OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 1, sy 1 (1990): 29-43.
- ÇAĞRI, Uğur. “Osmanlı’da Bilimsel Tercüme Faaliyetleri: Envanter ve Analiz”. Hacettepe Üniversitesi, 2018.
- ÇELİK, Yüksel. “Asâkir-i Mansûre Ordusu’nda Talim Sisteminin Değişmesi ve Avrupalıv Uzmanların Rolü (1826-1839) Asakir-i Mansure Ordusunda Talim Sisteminin Değişmesi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy 19 (2008): 87-118.
- ESEN, Sakine Eruz. Çok Kültürlülük ve Çevirmenler Osmanlı Devleti’nde Çeviri Etkinliği ve Çevirmenler. İstanbul: Multiligual, 2010.
- JALE, Baysal. Osmanlı Türklerin Bastıkları Kitaplar 1729-1875. 2010. bs. İstanbul: Hiper Link, 2010.
- KARAL, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907). C. VIII. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1962.
- KAŞIKÇI, Rıdvan. Osman Nizamî Paşa’nın Askerî ve Siyasi Hayatı (1856-1939). İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2023.
- KAYAOĞLU, Taceddin. Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi, 1998.
- KORKMAZ, Mehmet. “Osmanlı Askerî Eğitiminde Modernleşme Çabaları: Kasımpaşa Bahriye Askerî, Rüşdiye Mektebi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy 72 (2020): 115-37.
- LEWIS, Bernard. Modern Türkiye’nin Doğuşu. 1993. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, t.y.
- MERAL, Alpay. Harf Devriminin Kütüphanelere Yansıması. 1976. bs. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, t.y.
- MOREAU, Odile. Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu: Askeri Yeni Düzenin İnsanları ve Fikirleri 1826 – 1914. Çeviren Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
- ORMAN, İsmail. Askeri Müzer Yazma Eserler Koleksiyonu. 2011. bs. İstanbul: Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, t.y.
- ORTAYLI, İlber. Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: İletşim Yayınları, 2002.
- ÖZ, Necdet. “Yenileşme Dönemi Osmanlı Ordusunda Talimnameler (1826 – 1914)”. İstanbul Üniversitesi, 2021.
- PAŞA, Kamphoevener. Piyadenin İdman Talimnamesi. Çeviren Osman Nizami Paşa. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-u Harbiye-i Şâhâne, 1304.
- WALLACH, Jehuda L. Bir Askeri Yardımın Anatomisi: Türkiye’de Prusya-Alman Askeri Heyetleri 1835-1919.
- Çeviren Fahri Çeliker. 1985. bs. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 1985.
- YAVUZ, Kemal. “XIII-XVI. Asır Dil Yadigârlarının Anadolu Sahasındaki Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”. Türk Dünyası Araştırmaları, sy 27 (1983): 9-57.
- YAZAR, Sadık. “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği”. İstanbul Üniversitesi, 2011.
- ———. “Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 60, sy 1 (2020): 153-78.
- YILMAZ, Murat. “19. yüzyılda Rusya ve Osmanlı Devleti’nde Çeviri Faaliyetleri Üzerine”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi IV, sy 1 (2018): 93-104.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Eğitim Tarihi, Osmanlı Kurumları ve Medeniyeti (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 30 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 |