Araştırma Makalesi
Tunca Kıyısında Baba Nakkaş İzleri Taşıyan Bir Tezyinî Mîrâs: Edirne II. Bayezid Camii Ahşap Süslemeleri
Öz
Edirne il merkezinde bulunan ve 15. yüzyılın önemli yapılarından biri olan Edirne II. Bayezid Camii Osmanlı Devletinin 14-16. yüzyılları arasında örneklerine rastlanan tabhaneli cami tarzında inşa edilmiştir. Yapı günümüze ulaşan ahşap üstü süslemeleri ile II. Bayezid Dönemi Osmanlı sanatı hakkında önemli veriler sunacak kapasitededir. Ahşap kapı ve pencere kanatları belli dönemlerde onarımlar görmüş, bu çalışmada eski ve yeni durumu gösteren fotoğraflara yer verilmiştir. Ayrıca Baba Nakkaş üslubuna benzer olduğu düşünülen ahşap parçalardaki süslemeler tezhipteki örneklerle karşılaştırmalı olarak ele alınmış, süslemeler motif ve kompozisyon özellikleri açısından değerlendirilmiştir. Yapının ahşap kapı ve pencere kanatları üzerinde Osmanlı mimarisinde Fâtih ve II. Bayezid Devrinde kullanımına rastlanan yuvarlak hatlara sahip uçlarından kıvrılmış hatayi motifler, oldukça sade formlu rumiler ve bulut motifinin başlangıç örneklerine benzer motifler geometrik paftalar içine ahşap oyma tekniği ile uygulanmıştır. Yapının ahşap süslemelerinin günümüze ulaşması başka dönemlerin süsleme programlarındaki farklılıkların anlaşılması açısından da önem arz etmektedir.
Bu çalışmayla ahşap işçiliği konusundaki sınırlı kaynağın genişletilmesi ve dönemin diğer sanat kollarındaki üslup birliğinin de ortaya koyulması amaçlanmaktadır. İstanbul ve Amasya’daki Bayezid Külliyeleri başta olmak üzere muasır eserlerdeki tezyinatın da incelenmesi sonucu Edirne Bayezid Camii ahşap bezemelerinin kendi döneminin işleri ile benzeştiği görülmüştür. Bu verilerden hareketle nakışların II. Bayezid Dönemi’ne ait olduğu düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler
İslâm sanatları II. Bayezid Tezyinat Baba Nakkaş Ahşap sanatı.
Kaynakça
- APA Gülay. Osmanlı Dönemi Selâtin Cami Minberleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
- AŞICI Seher. “Kitap Dostu Bir Sultan: Fatih”, Hat ve Tezhip Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009, ss. 301-319.
- AŞICI Seher. Fatih Devri Tezhip Üslubu, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2007.
- ATASOY, Nurhan ve RABY, Julian. İznik Seramikleri, Londra: Alexandria Press, 1989.
- AYVERDİ, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mi‘mârîsinde Fâtih Devri, III. İstanbul: Fetih Cemiyeti, 1989.
- BALOGLOU, George. Isometrica: A Geometrical Introduction to Planar Crystallographic Groups, New York: Suny Oswego, 2007.
- BAYSAL, Ali Fuat. Edirne Osmanlı Erken Dönem Camileri Kalem İşi Örnekleri ve Analizleri, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
- BEYHAKÎ, Ahmed b el- Hüseyin. Şuabu’l-îmân, İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
- BİROL, İnci A. Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı Çizim Tekniği ve Çeşitleri, İstanbul: Kubbealtı Vakfı, 2008.
- BOZER, Rüstem. “Ahşap Sanatı”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, ed. Ali Uzay Peker, Kenan Bilici. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006, ss. 533-541.
- BULUT, Mustafa. “Osmanlı Ahşap Kapı ve Pencere Kanatlarındaki Kompozisyonlar ve Altın Üçgenler”, Sanat Tarihi Yıllığı, s. 29, 2020, ss. 45-61.
- BUTTANRI, Halil. “Fuad Köprülü’nün Osmanlılarda Nakış Tarihine Dâir İsimli Beş Makalesi”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi s. 2, 2001, ss. 17-46.
- ÇAĞMAN, Filiz. “Baba Nakkaş.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, ss. 369-370.
- DOĞANAY, Aziz. “Bulut Motifi.” Hat ve Tezhip Sanatı, ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009, ss. 467- 479.
- ERSOY, Ayla. XV. Yüzyıl Osmanlı Ağaç İşçiliği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1993.
- EYİCE, Semavi. “Bayezit II Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 6, İstanbul: TDV Yayınları, 1992, ss. 42-45.
- İNALCIK, Halil “Murad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 31. İstanbul: TDV Yayınları, 2020, ss. 156- 164.
- İRTEŞ, M. Semih. “Edirne Muradiye Camii Kalemişleri”, Filiz Çağman’a Armağan. ed. Ayşe Erdoğdu vd, İstanbul: Lale Yayıncılık, 2018, ss. 315- 324.
- İRTEŞ, M. Semih. “Mevlana Türbesi Kubbe-i Hadra Kalemişi Restorasyonunda Yeni Buluntular”. Lale Dergisi s. 1, 2020, ss. 6-21.
- İRTEŞ, Semih, Ali Fuat Baysal, ve Ayşe Zehra Sayın. “15. Yüzyıl Osmanlı Kalemişi Tezyinatında Kullanılan Rûmî Motifler Üzerine Bir Değerlendirme”. Art-Sanat, sy. 19 (Ocak 2023): 311-36.
- İRTEŞ, Semih ve Ali Fuat Baysal. “II. Bâyezid Dönemi Kalemişlerinde Bir Üslûp: Yaprak Çıkıntıları”. İSTEM sy. 37 (2021): 125-140.
- KAPLAN, Damla. Simetri Kavramının Türk Halı Ve Kilimlerindeki Yapısal İzleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
- KERAMETLİ, Can. “Osmanlı Devri Ağaç İşleri, Tahta Oyma, Sedef, Bağ ve Fildişi Kakmalar”. Türk Etnoğrafya Dergisi, s. IV, 1961, ss. 5-13.
- KURAN, Aptullah. İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 1964.
- KÜPELİ Gülnihal “Tezhip Sanatında Yenilik Arayışları: II. Bayezid Dönemi”. Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010, ss. 320-341.
- KÜPELİ, Gülnihal. “Şehirle Özdeşleşen Estetik Tavır: XV. Yüzyıl Osmanlı Tezhip Sanatında ‘İstanbul Üslûbu’”, İnşâ, s. 1, 2023, ss. 64-95.
- KÜPELİ, Gülnihal. II. Bâyezid Dönemi Tezhip Sanatı, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, 2007.
- MERİÇ, Rıfkı Melül. “Beyazıd Câmii Mimarı”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Yıllık Araştırmalar Dergisi s. 2, 1958, ss. 5-76.
- MERİÇ, Rıfkı Melül. Türk Nakış San’atı Tarihi Araştımaları 1 Vesîkalar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları Enstitüsü, 1953.
- OSMAN, Rifat. Edirne Evkâf-ı İslamiyye Tarihi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1999.
- ÖNEY, Gönül. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 1992.
- PEREMECİ, Osman Nuri. Edirne Tarihi, İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu, 1939.
- SERİN, Muhittin. “Ahmed Şemseddin Karahisârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001, ss. 421-424.
- SERİN, Muhittin. “Şeyh Hamdullah Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, ss. 449-452.
- TANINDI, Zeren. “Kitap ve Tezhibi”, Osmanlı Uygarlığı II, ed. Halil İnalcık, Günsel Renda, İstanbul, 2003, ss. 865-891.
- TUNÇAY, Rauf. “Türklerde Oyma Sanatı ve Edirne’deki İkinci Beyazıt Camiinin Tahta Oyma Süslemeleri”, Edirne: Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara, 1965, ss. 255-257.
- ULUSKAN, Murat. “Ehl-i Hiref Maaş Defterlerinde Kayıtlı Tebrizli Sanatkârlar (1526-1566)”, Belleten s. 85, 2021, ss. 849-887.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. “Osmanlı Sarayı’nda Ehl-i Hıref (Sanatkârlar) Defterleri”, Belgeler XI, s. 15 2003, ss. 23-76.
- ÜLKÜCÜ, Mehtap. “Edirne Sultan 2. Bayezid Camisi Ahşap Pencere Kapı Kanatları Motifleri”, 500. Yılında II. Bayezid Külliyesi Sempozyumu, Edirne, 1990, ss. 36-44.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih Sultan Mehmed Nakışhanesi ve Baş Üstadı Baba Nakkaş”, İstanbul Risaleleri. ed. İsmail Kara. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1995, ss. 259-308.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih Sultan Mehmet Devrine Ait Bir Yazı ve Nakış Albümü”. İstanbul Risaleleri. 253-255. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1995.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih ve İstanbul”. İstanbul Fethi Dergisi Neşriyatından: Yıllık Dergi II, 1954, 169-188.
- YÜCEL, Erdem. “Ahşap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, ss. 181-183.
- YÜKSEL, İbrahim Aydın. Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Selim Devri (886-926/1481-1520), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2. Basım, 2006.
THE DECORATIONAL HERITAGE WITH TRACES OF BABA NAKKASH ON THE COAST OF TUNCA: EDİRNE II. BAYEZID MOSQUE WOODEN DECORATIONS
Öz
Kaynakça
- APA Gülay. Osmanlı Dönemi Selâtin Cami Minberleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
- AŞICI Seher. “Kitap Dostu Bir Sultan: Fatih”, Hat ve Tezhip Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009, ss. 301-319.
- AŞICI Seher. Fatih Devri Tezhip Üslubu, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2007.
- ATASOY, Nurhan ve RABY, Julian. İznik Seramikleri, Londra: Alexandria Press, 1989.
- AYVERDİ, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mi‘mârîsinde Fâtih Devri, III. İstanbul: Fetih Cemiyeti, 1989.
- BALOGLOU, George. Isometrica: A Geometrical Introduction to Planar Crystallographic Groups, New York: Suny Oswego, 2007.
- BAYSAL, Ali Fuat. Edirne Osmanlı Erken Dönem Camileri Kalem İşi Örnekleri ve Analizleri, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
- BEYHAKÎ, Ahmed b el- Hüseyin. Şuabu’l-îmân, İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
- BİROL, İnci A. Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı Çizim Tekniği ve Çeşitleri, İstanbul: Kubbealtı Vakfı, 2008.
- BOZER, Rüstem. “Ahşap Sanatı”. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, ed. Ali Uzay Peker, Kenan Bilici. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2006, ss. 533-541.
- BULUT, Mustafa. “Osmanlı Ahşap Kapı ve Pencere Kanatlarındaki Kompozisyonlar ve Altın Üçgenler”, Sanat Tarihi Yıllığı, s. 29, 2020, ss. 45-61.
- BUTTANRI, Halil. “Fuad Köprülü’nün Osmanlılarda Nakış Tarihine Dâir İsimli Beş Makalesi”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi s. 2, 2001, ss. 17-46.
- ÇAĞMAN, Filiz. “Baba Nakkaş.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, ss. 369-370.
- DOĞANAY, Aziz. “Bulut Motifi.” Hat ve Tezhip Sanatı, ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009, ss. 467- 479.
- ERSOY, Ayla. XV. Yüzyıl Osmanlı Ağaç İşçiliği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1993.
- EYİCE, Semavi. “Bayezit II Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 6, İstanbul: TDV Yayınları, 1992, ss. 42-45.
- İNALCIK, Halil “Murad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 31. İstanbul: TDV Yayınları, 2020, ss. 156- 164.
- İRTEŞ, M. Semih. “Edirne Muradiye Camii Kalemişleri”, Filiz Çağman’a Armağan. ed. Ayşe Erdoğdu vd, İstanbul: Lale Yayıncılık, 2018, ss. 315- 324.
- İRTEŞ, M. Semih. “Mevlana Türbesi Kubbe-i Hadra Kalemişi Restorasyonunda Yeni Buluntular”. Lale Dergisi s. 1, 2020, ss. 6-21.
- İRTEŞ, Semih, Ali Fuat Baysal, ve Ayşe Zehra Sayın. “15. Yüzyıl Osmanlı Kalemişi Tezyinatında Kullanılan Rûmî Motifler Üzerine Bir Değerlendirme”. Art-Sanat, sy. 19 (Ocak 2023): 311-36.
- İRTEŞ, Semih ve Ali Fuat Baysal. “II. Bâyezid Dönemi Kalemişlerinde Bir Üslûp: Yaprak Çıkıntıları”. İSTEM sy. 37 (2021): 125-140.
- KAPLAN, Damla. Simetri Kavramının Türk Halı Ve Kilimlerindeki Yapısal İzleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
- KERAMETLİ, Can. “Osmanlı Devri Ağaç İşleri, Tahta Oyma, Sedef, Bağ ve Fildişi Kakmalar”. Türk Etnoğrafya Dergisi, s. IV, 1961, ss. 5-13.
- KURAN, Aptullah. İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 1964.
- KÜPELİ Gülnihal “Tezhip Sanatında Yenilik Arayışları: II. Bayezid Dönemi”. Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010, ss. 320-341.
- KÜPELİ, Gülnihal. “Şehirle Özdeşleşen Estetik Tavır: XV. Yüzyıl Osmanlı Tezhip Sanatında ‘İstanbul Üslûbu’”, İnşâ, s. 1, 2023, ss. 64-95.
- KÜPELİ, Gülnihal. II. Bâyezid Dönemi Tezhip Sanatı, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi, 2007.
- MERİÇ, Rıfkı Melül. “Beyazıd Câmii Mimarı”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Yıllık Araştırmalar Dergisi s. 2, 1958, ss. 5-76.
- MERİÇ, Rıfkı Melül. Türk Nakış San’atı Tarihi Araştımaları 1 Vesîkalar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk ve İslam Sanatları Enstitüsü, 1953.
- OSMAN, Rifat. Edirne Evkâf-ı İslamiyye Tarihi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1999.
- ÖNEY, Gönül. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 1992.
- PEREMECİ, Osman Nuri. Edirne Tarihi, İstanbul: Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu, 1939.
- SERİN, Muhittin. “Ahmed Şemseddin Karahisârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001, ss. 421-424.
- SERİN, Muhittin. “Şeyh Hamdullah Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, ss. 449-452.
- TANINDI, Zeren. “Kitap ve Tezhibi”, Osmanlı Uygarlığı II, ed. Halil İnalcık, Günsel Renda, İstanbul, 2003, ss. 865-891.
- TUNÇAY, Rauf. “Türklerde Oyma Sanatı ve Edirne’deki İkinci Beyazıt Camiinin Tahta Oyma Süslemeleri”, Edirne: Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara, 1965, ss. 255-257.
- ULUSKAN, Murat. “Ehl-i Hiref Maaş Defterlerinde Kayıtlı Tebrizli Sanatkârlar (1526-1566)”, Belleten s. 85, 2021, ss. 849-887.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. “Osmanlı Sarayı’nda Ehl-i Hıref (Sanatkârlar) Defterleri”, Belgeler XI, s. 15 2003, ss. 23-76.
- ÜLKÜCÜ, Mehtap. “Edirne Sultan 2. Bayezid Camisi Ahşap Pencere Kapı Kanatları Motifleri”, 500. Yılında II. Bayezid Külliyesi Sempozyumu, Edirne, 1990, ss. 36-44.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih Sultan Mehmed Nakışhanesi ve Baş Üstadı Baba Nakkaş”, İstanbul Risaleleri. ed. İsmail Kara. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1995, ss. 259-308.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih Sultan Mehmet Devrine Ait Bir Yazı ve Nakış Albümü”. İstanbul Risaleleri. 253-255. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1995.
- ÜNVER, Süheyl. “Fatih ve İstanbul”. İstanbul Fethi Dergisi Neşriyatından: Yıllık Dergi II, 1954, 169-188.
- YÜCEL, Erdem. “Ahşap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, ss. 181-183.
- YÜKSEL, İbrahim Aydın. Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Selim Devri (886-926/1481-1520), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2. Basım, 2006.
Toplam 44 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Kültür ve Sanatı |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 30 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 |