Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Paphlagonia Hadrianopolisi Bizans Dönemi Su Yapılarının Mimarisi

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 13 - 26, 31.07.2025

Şenol Açıkgöz , A. Nazlı Soykan

Öz

Paphlagonia Hadrianopolis’i, Karabük ili Eskipazar ilçe merkezinin batısında, 3 km uzaklıktaki Viranşehir’de yer almaktadır. Erken Kalkolitik dönemlere ait yerleşim izlerine rastlanan kentin en parlak dönemini Geç Roma-Erken Bizans döneminde yaşadığı, kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkarılan mimari yapılardan ve diğer buluntulardan anlaşılmaktadır. MS 4. yüzyıl ile 6. yüzyıl arasına tarihlenen dini, sivil ve savunma mimarisi örneklerinin yanı sıra su yapısı olarak iki hamam, bir vaftizhane, iki çeşme ve su dağıtımını sağlayan iki maksem yapısı da bulunmaktadır. Mimari kuruluş ve mimariye bağlı süsleme özellikleri bakımından Erken Bizans dönemi özellikleri gösteren su yapıları, kentte Bizans dönemi 5. ve 6. yüzyıl arası mimari ve sanat anlayışı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bu çalışmada Hadrianopolis’teki su yapıları incelenmiş, belgelenmiş ve benzer örnekleriyle karşılaştırmalı değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bizans Sanatı Bizans Mimarisi Hamam Vaftizhane Çeşme Maksem

Kaynakça

  • Akdaş, M. (2024). Hadrianopolis mozaiklerinde görülen bitkisel ve geometrik motiflerin ikonografik açıdan değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi, Karabük.
  • Çelikbaş, E. (2019). Hadrianoupolis Kilise C mozaikleri konusunda bir ön değerlendirme. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu (s. 290-295). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
  • Çelikbaş, E., & Keleş, V. (2019). Hadrinoupolis 2017 çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, s. 11-22.
  • Çelikbaş, E. & Ekinci, S. (2021). Yeni veriler ışığında Geç Roma Konutu (Domus) hakkında değerlendirmeler. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 153-164). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Çelikbaş, E. & Oyarçin, K. (2024). The first numismatic evidence from the Inner Castle Baptistery of Paphlagonian Hadrianopolis. Proceedings in Archaeology and History of Ancient and Medieval Black Sea Region, 1(16), 751-767. doi:10.53737/2713-2021.2024.45.74.037
  • Çelikbaş, E. & Verim, E. (2021). Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin bema ve apsis mozaikleri. JMR, 14, 79-99. https://doi.org/10.26658/jmr.930827
  • Çelikbaş, E. & Verim, E. (2022). Hadrianopolis topoğrafyasının ve doğal kaynaklarının kentteki etkileri (2017-2020 sezonları). Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 58-86.
  • Çelikbaş, E., Verim, E., Kalkan, E., Ekinci, S., Tunç, E. & Demir, S. (2024). Hadrianopolis 2022 yılı çalışmaları. 43. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, s. 415-435.
  • Eliüşük, M. (2021). Hamam B. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 33-44). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Eliüşük, M. & Karakaş, G. (2022). Paphlagonia Hadrianopolisi’nde Kare Planlı Yapı’da bulunan pontic sigillata grubu seramikleri. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (30), 203-220. doi:10.22520/tubaar2022.30.009
  • Kalkan, E. & Çelikbaş, E. (2022). New findings from Prehistoric Period in Western Black Sea region: Hadrianopolis (Karabük-Eskipazar) prehıstorıc pottery. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(16), 417-431.
  • Keleş, V. (2021). Tarihi ve lokalizasyonu. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 3-8). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Kılavuz, B. N. & Çelikbaş, E. (2013). Paphlagonia Hadrianoupolis’i. Tarih Kültür ve Sanat Aratırmaları Dergisi, 2(3), 159-215. doi:10.7596/taksad.v2i3.259
  • Koçyiğit, O. (2023). Bizans Anadolusu'nda hamamlar ve yıkanma alışkanlıkları. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Laflı, E. (2007). A Roman rock-cut cult niche at Paphlagonian Hadrianoupolis. 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, s. 43-66.
  • Laflı, E. (2008). Terra sigillatae from Hadrianopolis in Paphlagonia. 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, s. 285-298.
  • Laflı, E. (2009). Hadrianopolis-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, s. 399-410.
  • Oyarçin, K. & Çelikbaş, E. (2023). A Byzantine lead seal from Paphlagonian Hadrianopolis. Art-Sanat, (20), 469-484. https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1289749
  • Patacı, S. (2011). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Hamam A ve A Kilisesi mozaikleri. Journal of Mosaic Research, (4), 27-50.
  • Patacı, S. (2012). Paphlagonia Hadrianoupolis’i mozaik ve fresko buluntuları. [Doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
  • Sayar, M. H. (2021). Eskiçağ ve geç antik dönem yazıtları ışığında bir Paphlagonia şehri: Hadrianupolis. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 165-169). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Seviç, F. (2014). İstanbul, Kartal'da Bizans dönemi hamam yapısı [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Seviç, F. (2022). Arykanda Antik Kenti’ndeki geç antik dönem hamamları [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Verim, E. (2019). Paphlagonia’da bir piskoposluk merkezi: Hadrianoupolis Antik Kenti. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu (s. 276-289). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
  • Verim, E. (2021a). Chora Kilisesi (Kilise A). V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 89-152). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Verim, E. (2021b). Dört Nehir Kilisesi (Kilise B). V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 45-89). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Verim, E. (2023). Paphlagonia’dan yeni bir keşif: Hadrianopolis İç Kalesi’ndeki kare içinde haç planlı yapı (ilk tespitler). Art-Sanat, (20), 703-731. https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1293084
  • Verim, E. (2024). Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi: Detaylı tanıtım, mimari restitüsyon ve tarihlendirme önerileri. E. Çelikbaş & E. Verim (Dü.), Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi-Hadrianopolis serisi-2 içinde, (ss. 9-71). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Vitruvius. (2023). Mimarlık üzerine (8 b.) (Çev. Ç. Dürüşken). İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Yılmaz, A. & Tamyürek, S. (2021). Hamam A’nın mimarisi ve Hristiyanlık inancının yıkanma üzerindeki etkileri. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 13-32). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

Architecture of Byzantine Period Water Structures in Hadrianopolis of Paphlagonia

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 13 - 26, 31.07.2025

Şenol Açıkgöz , A. Nazlı Soykan

Öz

Hadrianopolis of Paphlagonia is located in Viranşehir, 3 km to the west of Eskipazar district centre of Karabük province. It is understood from the architectural structures and other finds unearthed as a result of the excavations that the city, which has traces of settlement dating back to the Early Chalcolithic period, lived its most brilliant period during the Late Roman-Early Byzantine period. In addition to the examples of religious, civil and defence architecture dating between the 4th and 6th centuries AD, there are two baths, a baptistery, two fountains and two macem structures for water distribution. The water structures, which show Early Byzantine period characteristics in terms of architectural foundation and architectural ornamentation, provide important information about the Byzantine architecture and artistic understanding of the city between the 5th and 6th centuries. In this study, the water structures in Hadrianopolis were examined, documented and a comparative evaluation was made with similar examples.

Anahtar Kelimeler

Byzantine Art Byzantine Architecture Bath Babtistery Fountain

Kaynakça

  • Akdaş, M. (2024). Hadrianopolis mozaiklerinde görülen bitkisel ve geometrik motiflerin ikonografik açıdan değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi, Karabük.
  • Çelikbaş, E. (2019). Hadrianoupolis Kilise C mozaikleri konusunda bir ön değerlendirme. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu (s. 290-295). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
  • Çelikbaş, E., & Keleş, V. (2019). Hadrinoupolis 2017 çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, s. 11-22.
  • Çelikbaş, E. & Ekinci, S. (2021). Yeni veriler ışığında Geç Roma Konutu (Domus) hakkında değerlendirmeler. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 153-164). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Çelikbaş, E. & Oyarçin, K. (2024). The first numismatic evidence from the Inner Castle Baptistery of Paphlagonian Hadrianopolis. Proceedings in Archaeology and History of Ancient and Medieval Black Sea Region, 1(16), 751-767. doi:10.53737/2713-2021.2024.45.74.037
  • Çelikbaş, E. & Verim, E. (2021). Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin bema ve apsis mozaikleri. JMR, 14, 79-99. https://doi.org/10.26658/jmr.930827
  • Çelikbaş, E. & Verim, E. (2022). Hadrianopolis topoğrafyasının ve doğal kaynaklarının kentteki etkileri (2017-2020 sezonları). Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 58-86.
  • Çelikbaş, E., Verim, E., Kalkan, E., Ekinci, S., Tunç, E. & Demir, S. (2024). Hadrianopolis 2022 yılı çalışmaları. 43. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, s. 415-435.
  • Eliüşük, M. (2021). Hamam B. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 33-44). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Eliüşük, M. & Karakaş, G. (2022). Paphlagonia Hadrianopolisi’nde Kare Planlı Yapı’da bulunan pontic sigillata grubu seramikleri. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (30), 203-220. doi:10.22520/tubaar2022.30.009
  • Kalkan, E. & Çelikbaş, E. (2022). New findings from Prehistoric Period in Western Black Sea region: Hadrianopolis (Karabük-Eskipazar) prehıstorıc pottery. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(16), 417-431.
  • Keleş, V. (2021). Tarihi ve lokalizasyonu. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 3-8). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Kılavuz, B. N. & Çelikbaş, E. (2013). Paphlagonia Hadrianoupolis’i. Tarih Kültür ve Sanat Aratırmaları Dergisi, 2(3), 159-215. doi:10.7596/taksad.v2i3.259
  • Koçyiğit, O. (2023). Bizans Anadolusu'nda hamamlar ve yıkanma alışkanlıkları. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Laflı, E. (2007). A Roman rock-cut cult niche at Paphlagonian Hadrianoupolis. 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, s. 43-66.
  • Laflı, E. (2008). Terra sigillatae from Hadrianopolis in Paphlagonia. 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, s. 285-298.
  • Laflı, E. (2009). Hadrianopolis-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i arkeolojik kazıları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, s. 399-410.
  • Oyarçin, K. & Çelikbaş, E. (2023). A Byzantine lead seal from Paphlagonian Hadrianopolis. Art-Sanat, (20), 469-484. https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1289749
  • Patacı, S. (2011). Paphlagonia Hadrianoupolis’i Hamam A ve A Kilisesi mozaikleri. Journal of Mosaic Research, (4), 27-50.
  • Patacı, S. (2012). Paphlagonia Hadrianoupolis’i mozaik ve fresko buluntuları. [Doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
  • Sayar, M. H. (2021). Eskiçağ ve geç antik dönem yazıtları ışığında bir Paphlagonia şehri: Hadrianupolis. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 165-169). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Seviç, F. (2014). İstanbul, Kartal'da Bizans dönemi hamam yapısı [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Seviç, F. (2022). Arykanda Antik Kenti’ndeki geç antik dönem hamamları [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Verim, E. (2019). Paphlagonia’da bir piskoposluk merkezi: Hadrianoupolis Antik Kenti. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu (s. 276-289). Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
  • Verim, E. (2021a). Chora Kilisesi (Kilise A). V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 89-152). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Verim, E. (2021b). Dört Nehir Kilisesi (Kilise B). V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 45-89). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Verim, E. (2023). Paphlagonia’dan yeni bir keşif: Hadrianopolis İç Kalesi’ndeki kare içinde haç planlı yapı (ilk tespitler). Art-Sanat, (20), 703-731. https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.20.1293084
  • Verim, E. (2024). Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi: Detaylı tanıtım, mimari restitüsyon ve tarihlendirme önerileri. E. Çelikbaş & E. Verim (Dü.), Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi-Hadrianopolis serisi-2 içinde, (ss. 9-71). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
  • Vitruvius. (2023). Mimarlık üzerine (8 b.) (Çev. Ç. Dürüşken). İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Yılmaz, A. & Tamyürek, S. (2021). Hamam A’nın mimarisi ve Hristiyanlık inancının yıkanma üzerindeki etkileri. V. Keleş, E. Çelikbaş & A. Yılmaz (Dü.), Karabük-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 sezonları) Hadrianoupolis serisi-1 içinde, (ss. 13-32). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Bizans Sanatı
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Şenol Açıkgöz 0009-0006-6030-9204

A. Nazlı Soykan 0000-0002-8611-8936

Erken Görünüm Tarihi 28 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 31 Temmuz 2025
Gönderilme Tarihi 13 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 21 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 5 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Açıkgöz, Ş., & Soykan, A. N. (2025). Paphlagonia Hadrianopolisi Bizans Dönemi Su Yapılarının Mimarisi. Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 13-26.
 Kapak Resmi İndir